Mekânsal Dizim Analiz Parametreleri

Mekân sayısı; düzenlenmiĢ eriĢim grafiğindeki baĢlangıç/kök mekân hariç tüm sistemi oluĢturan hücrelerin toplamı mekân sayısını verir (ġekil 2.10).

ġekil 2. 10: Bir mekânsal örgütlenmenin dıĢ mekâna göre oluĢturulmuĢ eriĢim grafiği (Hillier, 1994)

Terminal mekân; eriĢim grafiğinde bazı noktalarla grafiğin dallanması son bulur. Bu noktalar sistemde en son ulaĢılan ve baĢka bir mekâna geçiĢe olanak tanımayan mekânlardır. EriĢim grafiğindeki bu noktaların toplam sayısı terminal mekân

15

sayısıdır. Bu mekânların nokta değeri „1‟ dir. ġekil 2.10‟da toplam terminal mekân sayısı 6‟dır.

GeçiĢ mekân sayısı; eriĢim grafiğinde baĢlangıç/kök mekândan terminal mekânlara ilerlerken içinden geçilen mekânlardır. GeçiĢ mekânları mimari planda iki veya daha fazla giriĢi bulunan içinden geçilebilen mekânları simgeler. GeçiĢ noktalarının toplam sayısı geçiĢ mekân sayısını verir. Bu mekânların nokta değeri „2‟ veya daha fazladır.

En derin mekân derinliği; eriĢim grafiğinde baĢlangıç/kök mekândan en uzakta yer alan mekânın derinliğidir. Bu derinlik, mimari planda kapılardan oluĢmuĢ geçiĢlerle iliĢkilidir.

Tüm mekânların ortalama derinliği; eriĢim grafiğindeki bütün mekânların kök mekâna göre derinliğinin toplanıp, toplam mekân sayısına bölünmesi ile elde edilir. Ortalama derinlik „MD‟ ile ifade edilir. Ortalama derinlik Ģu Ģekilde formüle edilmiĢtir,

Ortalama Derinlik (MD)= L/(k-1) (2.1) Formülde;

L: tüm mekânların derinlikleri toplamı k: toplam mekân sayısı

Rölatif ortalama derinlik/ rölatif asimetri (RA); eriĢim grafiklerinde derinliğe bağlı olarak ortaya konan değiĢkenlik bütünleĢme adı verilen matematiksel bir biçim içinde tanımlanabilir. Bir mekânın bütünleĢme değeri grafik içindeki tüm diğer mekânlardan o mekânın rölatif derinliğidir (Hillier ve diğ., 1987). Rölatif ortalama derinlik Ģu Ģekilde formüle edilmiĢtir;

Rölatif Asimetri (RA) = 2( MD -1) / (k-2) (2.2) Formülde;

MD: bütünleĢme değeri bulunacak mekândan tüm mekânların ortalama derinliği k: toplam mekân sayısı

BütünleĢme değeri bulunacak mekândan tüm mekânların ortalama derinliğini hesaplamak için sistem içindeki her mekânın, kök mekâna kaç mekân uzakta olduğuna göre derinliği belirlenir. Bu değerler toplanarak grafikteki mekân sayısından 1 eksiğine bölünür.

16

Rölatif ortalama derinlik her zaman 0 ile 1 arasında bir değer alacaktır. 0 ile 1 arasındaki yüksek değer düzenleyimin bütünleĢmeye eğilimli olduğunu, düĢük değer ise düzenleyimin ayrıĢmaya eğilimli olduğunu belirtir. Böylece eğer değer düĢükse, planın simetri kalitesine sahip olduğu ve boĢlukların sırasıyla geçirgenlik kontrolüne daha eĢit olduğuna, eğer değer yüksekse, geçirgenliğin asimetrik olduğuna iĢaret eder. Yani elde edilen değerin yüksek olması mekânın diğer mekânlar ile olan daha az iliĢkisini, düĢük değer ise mekânın iliĢkisinin çok olduğunu betimler (Hiller ve Hanson, 1984).

Gerçek rölatif asimetri (RRA); farklı boyutların simetri sistemlerini kıyaslayabilmek için kullanılır. RRA, simetri/ asimetri ölçümü için daha duyarlı bir ölçümdür. 0 ile 1 arasında değiĢkenlik gösterir. Gerçek Rölatif Asimetri Ģu Ģekilde formüle edilmiĢtir; Gerçek Rölatif Asimetri (RRA) = RA / k) (2.3) Mekân sayısına karĢılık gelen D değeri, bulunur ve her bir mekânın RA değerinin bu değere bölünmesi ile elde edilir.

Farklı boyutlardaki kompozisyonlar karĢılaĢtırılmak istendiğinde her zaman Rölatif Asimetri (RA) yerine, Gerçek Rölatif Asimetri (RRA) kullanılmalıdır. Ancak Gerçek Rölatif Asimetri sadece 0 ile 1 arasında değil, 1 „den büyük de çıkabilir. Ama sonuç olarak değerin 0‟a yakın olması mekânın bütünleĢik, 1‟e yakın olması ayrık olduğunu ifade eder (Hillier ve Hanson, 1984).

Temel farklılık faktörü; mekânların ya da iĢlevlerin arasındaki farklılık derecesinin ortaya konulması için geliĢtirilmiĢ bir ölçümdür. Bu değer 0‟a yaklaĢtıkça mekânlar ve iĢlevler daha fazla farklılaĢma gösterir, eğer bu değer 1‟e yaklaĢma eğilimi gösteriyorsa farklılaĢma yok olur (Hanson, 1998).

Maksimum nokta değeri; eriĢim grafiğinde herhangi bir uca ait maksimum kenar çıkıĢı sayısını ifade etmektedir.

Ortalama nokta değeri; derinlik grafiği üzerindeki tüm noktaların dıĢ mekâna göre derinliklerinin toplanıp mekân sayısına bölünmesi ile elde edilir.

Döngü değeri: Bir mekândan çıkılıp tekrar aynı mekâna dönülmesi döngü olarak tanımlanmaktadır. Bir grafikte kaç adet olduğu döngü değerini verir.

Döngüye en uzak mekân derinliği: Döngüye sahip planlarda eğer döngü dıĢ mekândan geçiyorsa Hillier bu tip grafikleri „dağılımlı‟ olarak adlandırmıĢtır. Bir

17

grafiğin döngüsü yoksa ya da bu dıĢ mekândan geçmiyorsa buna da „dağılımsız grafikler‟ adını vermiĢtir. Döngü dıĢı mekânlar, dıĢ mekândan geçen döngü üzerinde yer almayan noktalardır (Hillier ve Hanson, 1984).

Döngü DıĢı Ortalama Derinlik: DıĢ mekândan geçen döngüden sonraki adımlarda yer alan noktalar döngü dıĢı mekânlardır. Bu mekânların bu döngüye olan uzaklıklarının toplanıp aritmetik ortalamalarının alınması döngü dıĢı ortalama derinliği verir.

Döngüdeki Ortalama Derinlik: Döngüdeki mekânların dıĢ mekâna olan uzaklıklarının toplanıp, bu noktaların sayısına bölünmesi ile bulunan değer o grafiğin dağılımlı mekânlarının ortalama derinliğini verir.

Mekânsal sistemleri soyut grafikler olarak ortaya koyan eriĢim grafikleri, eksensel hat, dıĢbükey mekân ve görünür alan haritaları mekânın birer tanımlaması olarak ifade edilebilirler. Bütün bu tanımlamalar insanların mekânı nasıl kurguladıklarının, bu mekânsal düzenleyim içinde nasıl yaĢadıklarının, ondan nasıl etkilendikleri ve onu nasıl etkilediklerinin bir temsilidir. Bu grafiklerin analiz edilmesi sonucu bütünleĢme gibi birçok sentaktik ölçüm elde edilir. Tariflenen temsil ve analizlerle mimari ve kentsel sistemlere iliĢkin biçimsel özellikler yerine mekânsal düzenleyime, kültürel ve sosyal yapıya iliĢkin sayısal ve görsel bilgilere ulaĢmak mümkün olmaktadır.