VI Mehmed Vahdeddin Devri (Sl 1918-1922)

4 Ocak 1861‟de İstanbul‟da doğan Sultan Vahdeddin, son Osmanlı padişahıdır. Babası Abdülmecid, annesi Gülistü Kadınefendi‟dir. Özel hocalardan ders alarak ve Fatih Medresesi‟ne devam ederek kendini yetiştirdi. Hat, musiki ve edebiyatla ilgilendi. Mehmed Reşad vefât edince 3 Temmuz 1918‟de tahta çıkarıldı.

Birinci Dünya Savaşı‟nın kaybedilmesinden sonra İttihat ve Terakkî kabinesi istifa etmiş yerine Ahmet İzzet Paşa başkanlığında bir kabine kuruldu. Bu kabine Mondros Mütareke‟sini 30 Ekim 1918‟de imzaladı. Kurtuluş Savaşı 13 Ekim 1922‟de Mudanya Mütarekesi ile sona erdi.

Kurtuluş Savaşı zafer ile sonuçlandıktan sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi hükûmeti 1 Kasım 1922‟de hilafet ve saltanatın ayrıldığını, saltanatın kaldırıldığını ilan etti 17 Kasım sabahı Vahdeddin küçük oğlu Mehmed Ertuğrul ve hareminin mensuplarıyla birlikte Dolmabahçe Sarayı‟ndan bir kayığa binerek Boğziçi‟nde demirlemiş olan Malaya adlı İngiliz zırhlısı ile Malta‟ya gitti.

Çeşitli ülkelerde yaşamak zorunda kalan Sultan Vahdeddin 16 Mayıs 1926‟da Sanremo‟da vefat etti. Cenazesi Şam‟a getirilerek Sultan Selim Camii‟ne defnedildi (Küçük, 2003: 422-430).

130

Fotoğraf 42a- Sultan Mehmed Vahdeddin dönemine ait 2,5 liralık kāime (1334/1918).

Değerlendirme

Zemini turuncu, kenarlarındaki tezyinatı siyah, beyaz ve koyu turuncu tonlarında olan kāimenin boyutu 11,4 x 18,5 cm‟dir. Yatay formda tasarlanan kāimenin ortası mekik formundave kenarları bitkisel motiflerle süslenmiştir. Köşelerinde tepelik rûmiler bulunur. Başta paftanın içinine alınmış padişaha ait bir tuğra yer alır. Altta hilal formda tek satır düzeninde ve celî sülüs hatla:

“Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye” ve onun altında hatt-ı icâzeyle: “28 Mart 1334 tarihli kanun mucibince”, altında celî divâni hatla:

“Karşılığı tamamen tevdî edilmiş iki buçuk Osmanlı liralık varaka-i nakdiyye” yazılıdır. İki tarafında hilâl şeklinde solda Fransızca “2/5 Livres Turque”, sağda celî divâni hatla yazılmış “2/5 Osmanlı lirası” yer alır.

Altında müdevver formda istiflenmiş celî divâni yazıyla:

“Mâliye Nâzırı”, yazılıdır ve onun altında “Cavit” imzası bulunur. İki tarafında rika hattıyla yazılan teminat yazısı yer alır:

“Bedeli dersaadet‟te altın olarak tesviye olunacaktır.”

İki buçuk liralık kāimenin arka yüzünde, yeşil, kırmızı tonlarda bitkisel motifler ve rumilerle tezyin edilmiş bordürler bulunur. Bu bordürlerle çevrili paftanın içinde rika hattıyla altı satır şunlar yazılıdır:

“Bu tertip varaka-i nakdiyyenin karşılığı Düyun-i Umumiyye-i Osmaniyye İdaresi‟ne tevdî edilmiş olup karşılığın aksam-ı seneviye-i mütesaviye ile bu tertibin dört sene müddet zarfında kâmilen tedavülden ref‟i suretiyle altın olarak te‟diyesine tahsisini idare-i müşarünileyha taahhüt eder. Bu müddet nihayet 6 Ağustos 1332 tarihli kanun mucibince ihraç olunan evrak-ı nakdiyyenin te‟diyesi için muayyen olan son taksidin inkızasından ibtidar edecektir. Düyun-i Umumiyye-i Osmaniye Meclis-i idaresi nâmına.” Altta:

“Reis” ve “Hüseyin Cahid” imzası bulunur. Sağdaki altıgen formun içindeki celî divânî hatla oluşturulmuş istifte Türkçe olarak “yedinci tertip”, soldaki altıgenin içinde Fransızca olarak “yeni emisyon” yazılıdır.

Bir Osmanlı kâimesinin ön yüzünde tuğrayla birlikte beş farklı hat çeşidi vardır. Örneğin bu 2,5 liralık kāimenin üzerinde tuğra, celî sülüs, hatt-ı icâze, celî divâni, rika yazıları yer alır. “Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye” celî sülüs hattıyla hilâle yakın bir satır üzerine istiflenmiştir. “Osmaniye” kelimesindeki “ayn” harfine keşide

132 yapılmış, “aliyye” deki “ayn” ın keşidesi ile “devletin” “te” sindeki keşide üst üste bindirilerek bir istif esprisi oluşturulmuştur. Harflerden kalan boşluklar da hareke ve tezyini unsurlarla doldurulmuştur.

Köşeleri pahlanmış dikdörtgen bir pafta içerisine yazılan celî divânî yazıda boşluklardaki tefrişi unsurlar ve dolgu noktaları çok yoğun kullanılmıştır. Boşluklar harflerle değil bunlarla doldurulmuştur. Dikey harfler çok meyilli değil, şâkülî harfler gayet dik bir şekilde uzatılmıştır.

Fotoğraf 43a- Sultan Mehmed Vahdeddin dönemine ait 500 liralık kāime (1334/1918).

134 Değerlendirme

Ortası açık mavi, kenarları koyu mavi ve en dış zemini krem tonlarında olan kāimenin boyutları 14,4 x 23,0 cm‟dir. Rûmi desenlerle bezenmiş kenar bordürleriyle sınırlandırılan kāimenin, köşelerinde ise tepelik rûmiler bulunur. Başında padişaha ait tuğra yer alır. Her iki tarafında kaimenin kıymetini gösteren “500” sayısı Arapça ve Latince olarak yer alır. Altında hilâl formunda celî sülüs hatla:

“Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye” ve onun altında hatt-ı icâzeyle:

“28 Mart 1334 tarihli kanun mucibince”, yazılıdır. Altta celî divânî hatla: “Karşılığı tamamen tevdî edilmiş beş yüz Osmanlı liralık varaka-i nakdiyye” yazılıdır.

Altında mühürvâri müdevver bir formda istiflenmiş celî divâni yazıda:

“Mâliye Nâzırı”, yazılı olup onun da altında “Cavid” imzası bulunur. Kāimenin kıymeti sağda ve solda bulunan geometrik formun içine hilal şeklinde “500 Livres Turques”, “500 Osmanlı Lirası” Fransızca ve Türkçe olarak yazılmıştır. Ayrıca Sağdaki ve soldaki süslemelerin üzerinde sıra numarası kaydedilmiştir. En altta rika hattıyla teminat yazısı yazılmıştır:

“Bedeli Dersaadet‟te altın olarak tesviye olunacaktır.”

Beş yüz liralık evrak-ı nakdiyyenin arka yüzünün zemini krem tezyinatı açık ve koyu eflâtun tonlarındadır. Ortadaki paftada rika hattıyla beş satır şu ibare yazılmıştır:

“Bu tertip evrâk-ı nakdiyyenin karşılığı Düyun-i Umumiyye-i Osmaniyye İdaresi‟ne tevdî edilmiş olup karşılığın her sene müsavi bir kısım olmak üzere bu tertibin beş sene zarfında kâmilen tedavülden ref‟i suretiyle altın olarak te‟diyesine tahsisini idare-i müşarünileyha taahhüt eyler. Bu müddet sulhün akdinden iki sene sonra ibtidar edecektir. Düyun-i Umumiyye-i Osmaniyye Meclis-i idaresi nâmına.” Altında:

“Reis” altında “Hüseyin Cahid” imzası vardır. Bu yazının her iki tarafında Arapça sayıyla paranın kıymeti “500” olarak yazılmıştır. Altında sağdaki ve soldaki paftaların içinde “Beş yüz adet Osmanlı lirasıdır” yazılıdır. En altta da Lâtin sayıyla “500” yazılıdır.

Bir Osmanlı kâimesinin ön yüzünde tuğrayla birlikte beş farklı hat çeşidi vardır. Örneğin bu 500 liralık kāimenin üzerinde tuğra, celî sülüs, hatt-ı icâze, celî divâni, rika yazıları yer alır. “Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye” celî sülüs hattıyla hilâle yakın bir satır üzerine istiflenmiştir. “Osmaniye” kelimesindeki “ayn” harfine keşide yapılmış, “aliyye” deki “ayn” ın keşidesi ile “devletin” “te” sindeki keşide üst üste bindirilerek bir istif esprisi oluşturulmuştur. Harflerden kalan boşluklar da hareke ve tezyini unsurlarla doldurulmuştur.

Köşeleri pahlanmış dikdörtgen bir pafta içerisine yazılan celî divânî yazıda boşluklardaki tefrişi unsurlar ve dolgu noktaları çok yoğun kullanılmıştır. Boşluklar harflerle değil bunlarla doldurulmuştur. Dikey harfler çok meyilli değil, şâkülî harfler gayet dik bir şekilde uzatılmıştır.

136