Meclis-i Hazâin‘in ne zaman lağvedildiği ile ilgili kaynaklarda muhtelif tarihler verilmektedir. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî‘de Mütercim Rüşdü Paşa‘nın seraskerliğe getirildiği tarih olan (Rebiülevvel 1278) Eylül 1861‘i işaret etmekte ve bu tarihte Meclis-i Hazâin‘in, Meclis-i Vâlâ ve Meclis-i Tanzimat ile birleştirildiğini söylemektedir.292
Ahmed Akgündüz‘ün de bu görüşü benimsemediği anlaşılmaktadır.293 Meclis-i Hazâin hakkında yazılan muhtasar bir tarihçede ise lağvediliş tarihi olarak Sultan Abdülaziz‘in 21 Ocak 1862 tarihli fermanına işaret edilmekte ve bu fermanın ilanıyla Keçecizâde Fuad Paşa tarafından kapatıldığı vurgulanmaktadır.294
Fakat bu değerlendirmelerin tam olarak doğruyu yansıtmadığını ifade etmek gerekir.
Meclis ile ilgili defterlere göz atıldığında 1861 yılının ikinci yarısında Meclis-i Hazâin‘in faaliyetlerinin durduğu anlaşılmaktadır. Nezaret gelen evrakının hülasa kayıt defterinde son tutulan evrak tarihi 29 Zilhicce 1277‘ye [8 Temmuz 1861] tekabül etmektedir.295 Meclis zabıtlarının bulunduğu defterde ise son müzakere kararı tarihi 24 Zilkade 1277 [3 Haziran 1861]‘dir.296 Bu defterde, aynı zamanda Mart ve Nisan 1861 tarihli herhangi bir müzakere kaydına rastlanmamaktadır. Söz konusu aylarda meclis çalışmalarının sekteye uğradığı anlaşılmaktadır. Çünkü üyelerden Falconnet, ailesini
291
BOA., A.MKT.MHM., 371/82, 4 Ocak 1867 (27 Şaban 1283). A.MKT.MHM., 372/68, 12 Ocak 1867 (6 Ramazan 1283). İ.MVL., 571/25642, 22 Nisan 1867 (17 Zilhicce 1283). İ.MVL., 570/25609, 1 Nisan 1867 (26 Zilkade 1283). Akkuş, ―Osmanlı Taşra Maliyesinde Reform,‖ s. 371.
292 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, VI, s. 1804-1805. 293 Akgündüz, Divan-ı Muhasebat, s. 31.
294
BOA., Y.EE., 91/10. T.y.
295 Bu defterde 1278 (1862) yılına ait bölümler açılmıştır. Fakat evrak kaydı yapılmamıştır. [BOA., BEO.VGG.D., 671, s. 15, 8 Temmuz 1861 (29 Zilhicce 1277)].
58
görmek için gittiği Fransa‘da rahatsızlanıp kısa süre sonra vefat etmiş ve biriken maaşının ailesine verilmesi kararlaştırılmıştı.297
Falconnet‘i takiben Emile Deveaux ve Marquis de Ploeuc de aileleriyle görüşmek amacıyla Fransa‘ya gittiler.298 Meclis-i Hazâin Reisi Mütercim Rüşdü Paşa Şam‘a gidecek süvari alaylarının muayenesiyle görevlendirildi.299
Ardından bulunduğu makamı vekâleten bırakmak kaydıyla Temmuz 1861‘de göz tedavisi olmak için Avrupa‘ya seyahate çıktı.300
Bu arada İsmail Paşa Meclis-i Hazâin azalığı sürecek şekilde Girit Valiliği‘ne tayin edilmişti.301 Remzi Efendi, 7.500 kuruş maaşla Ebniye Müdürlüğü‘ne ve Başkâtip Ahmed Nâzım Bey Meclis-i Vâlâ azalığına getirildi.302 Lackenbaher ve Ağaton Efendi, Ebniye Müdürü Remzi Efendi‘nin başkanlığında Gümrük Emaneti‘nde kurulan Patent Komisyonu‘nda görev aldılar.303
Meclisin tercüme işleri için görevlendirilen Ohannes Efendi Tediye-i Kavaim Komisyonu‘na, Beyrut Politika memuru Sabri Efendi Tırnova‘ya teftişe atandı.304
Ploeuc ise Fransa Maliye Nazırı Achille Fould tarafından Aralık 1862‘de görevinden alınarak Osmanlı Bankası genel müdürlüğüne getirildi.305
297
Autheman, Bank-ı Osmani-i Şahane, s. 24. Journal de Constantinople, 6 Şubat 1861, s. 3; 20 Mart 1861, s. 3; 23 Mart 1861, s. 2. BOA., HR. MKT., 372/11, 29 Mart 1861 (17 Ramazan 1277).
298 Emile Deveaux‘ya 1.500 frank yol masrafı ve Marquis de Ploeuc‘e 15.000 kuruş değerinde bir
murassa‘ kutu hediye edildi. BOA., İ.HR., 183/10203, 23 Şubat 1861 (12 Şaban 1277). A.MKT.NZD., 2047/64, 5 Mart 1861 (22 Şaban 1277). HR.MKT., 375/88, 1 Mayıs 1861 (20 Şevval 1277). HR.MKT., 376/98, 8 Mayıs 1861 (27 Şevval 1277). İ.HR., 184/10227, 30 Mayıs 1861 (30 Şevval 1277). HR.MKT., 377/79, 14 Mayıs 1861 (4 Zilkade 1277).
299 BOA., A.MKT.NZD., 348/24, 8 Nisan 1861 (27 Ramazan 1277).
300 Ruzname-i Ceride-i Havadis, 14 Temmuz 1861 (6 Muharrem 1278,). s. 1. Journal de Constantinople,
21 Haziran 1861, s. 2; 10 Temmuz 1861, s. 3; 29 Ağustos 1861, s. 3. İ.DH., 473/31774, 5 Temmuz 1861 (26 Zilhicce 1277).
301 BOA., İ.MMS., 22/954, 16 Mayıs 1861 (6 Zilkade 1277). A.DVN., 164/ 16, 18 Mayıs 1861 (8 Zilkade
1277). BEO. AYN.D., 784., s. 94.
302
Tercüman-ı Ahval, 23 Ekim 1861 (13 Rebiyülahir 1278). s. 1. BOA., A.MKT.NZD., 373/70, 26 Ekim
1861 (16 Rebiülahir 1278). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, IV, s. 1234.
303 Ruzname-i Ceride-i Havadis, 16 Haziran 1862 (18 Zilhicce 1278). s. 1. Journal de Constantinople, 11
Haziran 1862, s. 3. A.MKT.NZD., 369/53, 3 Ekim 1861 (28 Rebiülevvel 1278).
304
BOA., A.MKT.NZD., 394/45, 23 Ocak 1862 (22 Recep 1278). A.MKT.NZD 400/7, 14 Şubat 1862 (14 Şaban 1278). A.MKT.UM., 517/58, 18 Kasım 1861 (15 Cemaziyelevvel 1278). Journal de
Constantinople, 9 Mayıs 1862, s. 2.
59
Lackenbaher ve Marquis de Ploeuc‘ün 1862 borçlanması için oluşturulan önkomitede de yer aldığı bilinmektedir.306
İki maliyecinin borçlanma sürecinin tamamlanmasında önemli rolleri olmuş ve bu sırada İstanbul‘a gelen Foster ve Hobart adlı maliyecilerin çalışmalarına etki etmişlerdir. Bu etki 7 Aralık 1861 tarihli Hobart- Foster raporundan üstü kapalı bir şekilde anlaşılmaktadır.307 Yapılan çalışmalardan duyulan memnuniyet üzerine Marquis de Ploeuc‘e ikinci rütbeden bir kıta Nişan-ı Âlî, yardımcı Emile Deveaux‘a dördüncü rütbeden bir kıta Mecidiye Nişanı verilmiştir.308
Daha sonra ülkesine dönen Lackenbaher ise İstanbul‘da bulunduğu süre boyunca (1857- 1863) hizmetlerinden ötürü ikinci rütbeden Mecidiye Nişanı ile ödüllendirilmiştir.309
Üyelerinin yeni yapılan görevlendirmelerle dağıtıldığı Meclis-i Hazâin‘in 1862 Aralık‘ına kadar varlığını sürdürdüğü anlaşılmaktadır. İngiliz maliyeci Hobart, Lord Russell‘e yolladığı 27 Kasım 1862 tarihli mektupta Meclis-i Hazâin‘in lağvediliyor olduğunu bildiriyordu.310 Meclis kâtiplerinden Behzat Bey ve Talip Efendi‘nin mecliste bulunduğu en son tarihler de yaklaşık olarak bununla örtüşmektedir.311
Dolayısıyla Meclis-i Hazâin yaklaşık olarak 19-27 Kasım 1862 tarihleri arasında kapatılmıştı. Artık işlevsiz kalan toplantı yerinin bir bölümü ise Meclis-i Maadin‘in kullanımına tahsis edildi.312
Yukarıdaki bilgiler ışığında görülmektedir ki Meclis-i Âlî-i Hazâin çalışmaları süresince Islahat-ı Mâliyye Komisyonu ile benzer problemleri yaşamıştır. Bu dönemde
306 Varcan, İngiliz Raporları, s. 75. Journal de Constantinople, 26 Mayıs 1862, s. 2. Tercüman-ı Ahval,
16 Ocak 1863 (25 Recep 1279). s. 1.
307
Varcan, İngiliz Raporları, s. 18.
308
Tercüman-ı Ahval, 5 Kasım 1861 (2 Cemaziyelevvel 1278), s. 1. BOA., A.DVN.MHM., 34/66, Ekim 1861 (Rebiülahir 1278). İ.HR., 188/10515, 25 Ekim 1861 (20 Rebiülahir 1278). İ.HR., 191/10762, 15 Nisan 1862 (15 Şevval 1278). Journal de Constantinople, 3 Haziran 1862, s. 3.
309 BOA., İ.HR., 198/11263, 31 Ocak 1863 (10 Şaban 1279). 310
Varcan, İngiliz Raporları, s. 91.
311 BOA., DH.SAİD., 201/299, 19 Mayıs 1833, (29 Zilhicce 1248). DH.SAİD., 117/421, 26 Mart 1838
(29 Zilhicce 1253).
60
vergi meselelerinin yalnızca tali yönleri hakkında meclisin görüşüne başvurulduğu gibi en önemli görevlerinden olan bütçe tanziminde de aksaklıklar meydana gelmiştir. Buna karşın müzakere edilen başlıklar vergi sisteminin çeşitlilik kazandığına delalet etmektedir. Her ne kadar meclis yetkileri genişletilmeyerek bir danışma organı halinde bırakılmış olsa da yaptığı incelemelerle yeni vergi kalemleri ortaya çıkarmada ve eski vergi kalemlerinin farklı boyutlar kazanmasında etkili olmuştur.
61
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ĠKĠNCĠ MECLĠS-Ġ ÂLÎ-Ġ HAZÂĠN DÖNEMĠ (1865-1866)
1. KuruluĢu ve TeĢkilat Yapısı
Mütercim Rüşdü Paşa riyasetindeki Birinci Meclis-i Hazâin Kasım 1862‘de kapatıldıktan sonra yürüttüğü işlev Meclis-i Vâlâ ve Meclis-i Muhâsebe gibi kurumlara kalmıştı. Ploeuc‘ün layihası üzerine 1862 Mayısı‘nda Ahmed Vefik Efendi riyasetinde kurulan Divan-ı Muhasebe‘nin Birinci Meclis-i Hazâin örneğinde görüldüğü gibi bir iç tüzüğü bulunmuyordu. Bu kurumun yeterince teşkilatlanmayan bir yapısı ve üye profili vardı.313
Bu yüzden, Meclis-i Hazâin‘le benzer bir çalışma programına sahip olup olmadığı netlik kazanmamıştır. 1863‘te Emin Efendi başkanlığında kurulan Divan-ı Muhasebat‘ın ise Birinci Meclis-i Hazâin‘in geride bıraktığı işlevi sürdürüp daha ileriye taşıyabilmek amacıyla dizayn edileceğini söylemek gerekir. 1865 yılında ilan edilen
ikinci nizamnamesine bakıldığında özellikle Maliye Dairesi‘nin şu vasıflarıyla Birinci Meclis-i Hazâin ile benzer şeyleri görüşecek şekilde yapılandırılmaya çalışıldığı görülmektedir: maliyede görevli memurların teftişi, mali anlaşmazlıklara dair şikâyetlerin incelenmesi, yeni gelir kalemlerinin oluşturulması ya da eski kalemlerin değiştirilmesi ve harcamalarda tasarruf yapılması.314
Meclis-i Muhasebe ise Birinci Meclis-i Hazâin kapatıldıktan sonra yaklaşık iki yıl çalışmış ve sonra lağvedilmişti.315
313 Akgündüz, Divan-ı Muhasebat, s. 239. Ahmed Akgündüz, kaleme aldığı bu eserde Divan-ı
Muhasebe‘nin üyelerinden söz ederken 1280 tarihli devlet salnamesine işaret etmektedir. Salname incelendiğinde bahsedilen Divan-ı Muhasebe‘nin görülemediği müşahede edilecektir. [Salnâme-i Devlet-i
Aliyye (Dersaadet: Takvimhane-i Amire, 1280)]. Hemen hemen aynı üyeleri Salih Kış da kullanmış ve bu
hususa işaret etmemekle birlikte T.C. Sayıştay Başkanlığı Arşivi künyeli herhangi bir fon kodu ve evrak numarası taşımayan bir kaynağa müracaat etmiştir. [Salih Kış, ―Divan-ı Muhasebat,‖ s. 217]. Bu iki kaynaktan verilen bilgiler sahih olarak kabul edilse bile Divan-ı Muhasebe‘nin idari yapısının sınırlı olduğu muhakkaktır.
314 29 Nisan 1865 tarihli bu nizamname ve Maliye Dairesi‘nin görevleri için bkz. Kış, ―Divan-ı
Muhasebat,‖ s. 325-334.
62
Bütçenin yapılması ve gelir-gider vaziyetinin iyileştirilmesi 1865 yılında yeniden gündeme getirilmişti. Birinci Meclis-i Hazâin‘in lağvından sonra merkez kurumları arasında bulunan Divan-ı Muhasebat herhangi bir ilerleme gösterememişti. Hazine gelirleri vaktinde tahsil edilemediği gibi harcamalar da yeterince denetlenemiyordu. Bu sorunun çözülmesi ve Meclis-i Hazâin‘in tekrar kurulması için Keçecizâde Fuad Paşa 2 Kasım 1865‘te bir takrir kaleme aldı. Sadrazam Maliye Hazinesi‘nin içinde bulunduğu sıkıntıları şu cümlelerle özetliyordu:
(…) Bir sene içerisinde îfâsına mecbûriyet olan masârifin mukâbili olan îrâd ol müddette istihsâl ve isti‘fâ olunamadığından bu büdce açık olmadığı hâlde tahsîlât-ı seneviyye ile masârifin beyninde zuhûr eden açık Hazîne-i Celîlelerinin işini işgâl ve birtakım tedâbîr-i muvakkateye teşebbüs ile esas muamelâtını ihlâl eylemekde olub hatta sene-i hâliye büdcesinin müzakeresinde masârifat-ı umûmiyye senenin tahsîlâtına tedkîk olunmak üzere birçok tenzîl olunmuş ve bu tarîkle muvâzene aranılmış ise de sene-i cârî mahsûlâtda görünen tenâkus ile illet-i malûmenin maddî ve manevî memlekete bıraktığı eserin muamelâta getürdüğü karşılık tahsîlatı bir kat daha tazyîk ederek şu hâl hazînece ittihâz olunan esas hareketi teşvîş eylemişdir.316
Fuad Paşa‘nın takriri üzerine padişah ile gerekli yazışmalar yapıldıktan sonra 3 Kasım 1865‘te Meclis-i Âlî-i Hazâin resmen kuruldu.317
Çıkarılan hatt-ı hümayun padişah yaveri Cemil Paşa aracılığıyla Bâbıâli‘ye gönderildi.318
Sultanın bu emri Veziriskelesi‘nden yola çıkılarak görkemli bir tören alayıyla gönderilmiş; ancak Mustafa Fazıl Paşa teşrifat kaidelerine aykırı bir şekilde resmi üniforma giymemişti.319
Buna rağmen Bâbıâli‘de okunan hatt-ı hümayunla Mısırlı Prens Fazıl Paşa yeni kurulan
316
BOA., A.MKT.NZD., 606/85, lef 2, 2 Kasım 1865 (12 Cemaziyelahir 1282). Tercüman-ı Ahval, 10 Kasım 1865 (20 Cemaziyelahir 1282), s. 3-4. The Levant Herald, 8 Kasım 1865, s. 325. Fuad Paşa‘nın takririnin orijinal nüshası için bkz. Ek-8.
317 BOA., İ.DH., 542/37718, 3 Kasım 1865 (13 Cemaziyeahir 1282). 318
Ahmed Lütfi Efendi, Vakanüv s Ahmed Lütf Efend Tar h , Cilt X haz. Münir Aktepe (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988), s. 144.
319 Ebuzziya Tevfik, Yeni Osmanlılar Tarihi I-II, haz. Şemsettin Kutlu (İstanbul, Hürriyet Yayınları,
63 meclis riyasetine atandı.320
Bu sırada Meclis-i Hazâin‘in görev alanını ve çalışma programını tayin eden nizamname de kısa süre içerisinde gazeteler ve Düstur aracılığıyla yayınlanacaktı.321
Nizamnameden anlaşıldığına göre Meclis-i Hazâin iki tür üyeden meydana gelecekti. Bunlardan doğal üyeler (aza-yı tabii) Mâliye, Ticaret, Evkaf Nezaretleri ve Rüsumat, Esham-ı Umûmiyye, Posta ve Telgraf Emanetlerinde görev yapan şahıslardan oluşacaktı.322
Daimi üye olarak bilinen şahıslarsa padişah tarafından seçilen kişilerden meydana gelecekti (2. mad.). Meclisin başlıca görevi hazine gelirlerinin zarara uğramaksızın vaktinde toplanabilmesini sağlamak ve madenler, ormanlar gibi kâfi derecede işletilmeyen kaynaklardan yararlanabilmek için ihtiyaç duyulan düzenlemeleri yapmaktı (3. mad.).
Meclis kendi oluşturacağı gündem üzerine müzakere yapabileceği gibi Bâbıâli ve diğer nezaretlerden havale edilen konularda da görüş bildirebilecekti (4. mad.). Daimi üyelerle birlikte ve genel kurul halinde hafta bir veya iki gün toplantı yapacaktı (7. mad.). Toplantı tutanakları bir mazbata aracılığıyla Bâbıâli‘ye takdim edilecek ve lüzûmu halinde Meclis-i Vükela‘ya aksettirilecekti (5. mad.). Meclis-i Hazâin idarenin diğer birimleri ve eyaletlerle haberleşmeye yetkili olacak ve sadaret aracılığıyla vilayetlere emirler yazılabilecekti (6. mad.).323
Merkez teşkilatının çeşitli kademelerinde görev alan amir ve memurlar Meclis-i Hazâin‘e çağırılabilecek ve gerektiğinde üyelerin
320 BOA., HAT., 1648/50, 5 Kasım 1865 (15 Cemaziyelahir 1282). MB., 108/48, 5 Kasım 1865 (15
Cemaziyelahir 1282). Ceride-i Askeriye, 12 Kasım 1865 (22 Cemaziyelahir 1282). s. 1. The Levant
Herald, 8 Kasım 1865, s. 325. 321
Sarkis Karakoç, Külliyat-ı Kavanin, Cilt I haz. Mehmet Akif Aydın, Fethi Gedikli, Mehmet Akman, Ekrem B. Ekinci, M. Macit Kenanoğlu (Ankara: TTK, 2006), s. 411.
322 Meclisin varlığını sürdürdüğü zaman aralığı hesaba katıldığında doğal üyelerin takriben şu şahıslardan
oluşması gerekecekti; Maliye Nazırı: Mehmed Hurşid Paşa, Esham-ı Umumiye ve Rüsumat Emini: Mehmed Kâni Paşa, Ticaret Nazırı: İbrahim Edhem Paşa, Evkaf Nazırı: Şirvanizâde Mehmed Rüşdü Paşa, Posta ve Telgraf Nezaretleri ise meclis kurulduğu sırada birleştirilerek Ağaton Efendi‘ye verilmiştir. [The Levant Herald, 8 Kasım 1865, s. 325].
64
katılımıyla çeşitli komisyonlar kurulabilecekti (9. madde).324
Mütercim Rüşdü Paşa riyasetindeki Birinci Meclis-i Hazâin‘den farklı olarak burada üyelerin meclis mazbatalarında yer alacak kişisel mühürleri de vardı.325
Meclis-i Hazâin Reisi ve üyeleri 19 Aralık‘ta padişaha bir teşekkür ziyaretinde bulundular.326 Ziyaret esnasında Sultan Abdülaziz, meclisin sarf ettiği kısa süreli mesaiden hareketle yapılan çalışmalardan memnuniyet duyduğunu ifade etmişti.327 Bu tarihte meclisin daimi üyeleri Meclis-i Vala üyelerinden Mehmed Cemil Paşa, Kabûlî Paşa, Cevdet Efendi, Aristidi Bey‘den oluşuyordu; başkâtip ise Kadri Bey‘di.328
Aynı zamanda vakanüvislik yapmış olan Cevdet Efendi mevcut maaşıyla meclise memur edilmiş; ancak görevi fazla uzun sürmemişti. Kendi yazdıkları incelendiğinde görevden ayrılışının ardında meclisle bağlantılı herhangi bir olumsuzluğun yatmadığı anlaşılmaktadır. Tezâkir ve Maruzat isimli eserlerde yer alan ifadelere göre, Fırka-i
Islahiye görevinin ardından Cevdet Efendi‘nin İstanbul‘a aniden dönüşü tedirgin edici olarak görülmüş ve vakit kaybetmeden ona uygun bir makam arayışına girişilmişti.329
Bu yüzden Ocak 1866‘da rütbesi değiştirilerek ilmiye sınıfından kalemiyeye aktarıldı ve Halep valiliğine getirilerek merkezden uzaklaştırıldı.330
Mehmed Cemil ve Kabûlî
324 Düstur (İstanbul: Matbaa-i Amire, 1282), s. 887-889. Takvim-i Vekayi, 8 Kasım 1865 (18
Cemaziyülahir 1282), s. 1.
325 Örnekler için bkz. Ek-7. Nizamnamenin yeni harflere aktarılmış biçimi için bkz. Ek-9.
326 Takvim-i Vekayi, 24 Aralık 1865 (5 Şaban 1282), s. 1 ve Ruzname-i Ceride-i Havadis, 21 Aralık 1865
(2 Şaban 1282), s. 1.
327
The Levant Herald, 20 Aralık 1865, s. 373.
328 A. Lütfi Efendi, Lütf Efend Tar h X, s. 144. Tasvîr-i Efkâr, 7 Kasım 1865, (17 Cemaziyelahir 1282).
s. 1. Kadri Bey daha sonra sadrazam olacak olan Cenanizade Kadri Mehmed Paşa‘dır. [Mehmed Süreyya,
Sicill-i Osmanî, III, s. 857. İbnülem n M. Kemal İnal, Son Sadrazamlar cilt 3 (İstanbul: Dergâh Yayınları,
1982), s. 1307-1309]. Mustafa Reşid Paşa‘nın oğlu Mehmed Cemil Paşa‘yı Mehmed Süreyya, sehven Birinci Meclis-i Hazâin‘e üye göstermektedir. [Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, II, s. 393-394]. Fuad Paşa‘nın bacanağı Kabûlî Paşa için bkz. [Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, III, s. 854-855. Baltacı Aristidi için bkz. Manav, ―Baltazzi Ailesi,‖ XVI-XVII].
329
Cevdet Paşa, Tezâkir 2 -39, s. 191-199. Cevdet Paşa, Maruzat, s. 173-178.
330 BOA., C.DH., 79/3907, 17 Ocak 1866 (29 Şaban 1282). Andrew Gordon Gould, ―Pashas and
Brigands: Ottoman Provincial Reform and Its Impact on the Nomadic Tribes of Southern Anatolia: 1840- 1885‖ (Doktora Tezi: University of California, 1973), s. 120.
65
Paşalar Meclis-i Hazâin‘e 20.000 kuruş maaşla, Baltacı Aristidi Bey maaşsız, Posta ve Telgraf Nazırı Ağaton Efendi 10.000 ve Kadri Bey 7.500 kuruş maaşla getirilmişlerdi.331
Meclisin bir muavin ve bir de kalem müdürü ihtiyacı bulunuyordu. Bu iki vazifeye maaşı kararlaştırılmaksızın Meclis-i Vâlâ Muhakemat Dairesi başhulefası Lebîb Efendi ve Tercüme Odası maaşıyla Sadullah Bey uygun görüldü; meclis mütercimliğine ise 2.000 kuruş maaşla (Abdullah) Macid Bey atandı.332
(Mustafa) Lebib Efendi aynı sene içerisinde dördüncü derece mecîdî nişanı alarak mütemayiz rütbesine, Sadullah Efendi rütbe-i saniye sınıf-ı sanisine terfi ettirildi.333
Bu kadroya daha sonra rütbe-i salise ve 1.250 kuruş maaşla Mektûbî Maliye halifelerinden Münir Efendi ve Nihad Efendi‘nin dâhil edildiği anlaşılmaktadır.334
Meclis üyelerine toplantı yeri olarak bir bina inşa edilmesi düşünülüyordu.
Meydana gelecek masrafların tutarı 84.854,5 kuruş olarak hesaplanmış ve binanın yapımına Dimitri Kalfa tayin edilmişti.335
Fakat bu girişimin daha sonra uygulamaya konulamadığı anlaşılmaktadır. Meclis erkânı ilk toplantısını Bâbıâli‘de bulunan sadaret dairesine ait odalardan birinde yapmış ve bu oda daha sonra da kullanılmıştır.336
Ebuzziya Tevfik, Meclis-i Hazâin‘in bu tarihlerde Bâbıâli‘de bulunan eski Meclis-i
331 BOA., İ.DH., 542/37718, 3 Kasım 1865 (13 Cemaziyeahir 1282). İ.DH., 550/38263, lef 1, 6 Haziran
1866 (22 Muharrem 1283).
332 BOA., İ.MMS., 30/1280, 17 Kasım 1865 (27 Cemaziyelahir 1282). Mehmet Zeki Pakalın, Sicill-i Osmani Zeyli: Son Devir Osmanlı Meşhurları Ansiklopedisi, Cilt XI haz. Metin Hülagü (Ankara: TTK,
2008), s. 9. Ali Akyıldız, Sürgün Sef r Sadullah Paşa: Hayatı, İnt harı, Yazıları (İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2011), s. 248.
333
BOA., DH.SAİD., 2/12. Ali Akyıldız, Sürgün Sef r Sadullah Paşa, s. 7.
334
BOA., A.MKT.NZD., 609/29, lef 4, 26 Kasım 1865 (7 Recep 1282). BEO.AYN.D., 1779, s. 30, 15 Mayıs 1866 (29 Zilhicce 1282).
335 BOA., İ.DH., 545/37899, 11 Ocak 1865 (23 Şaban 1282). Bu iş için yazışmalar yapılmış, bir resim,
kontrat ve defter hazırlanmıştır. [A.MKT.MHM., 346/80, 19 Aralık 1865 (30 Recep 1282)]. Dimitri Kalfa Rumelihisarı ve Baltalimanı karakollarını inşa eden bir mimardır. [Aynur Çiftçi, ―Karakol,‖ Diyanet
İslam Ansiklopedisi 24, s. 433].
336 Tercüman-ı Ahval, 8 Kasım 1865 (18 Cemaziyelahir 1282), s. 1. A.MKT.MHM., 348/31, 25 Ocak
66
Tanzimat dairesinde çalıştığını söylemektedir.337 Bu görüş de yeni bir binanın kurulamadığı iddiasını destekler niteliktedir.
1282-1283 tarihli bütçelere bakılırsa birinci döneminin aksine meclisin ikinci döneminde kendisine sağlanan herhangi bir tahsisat akçesi görülememektedir.338
Bu dönemde bir arşiv kaydına istinaden meclis ihtiyaçları için satın alınan eşya yekûnunun 1.323 kuruş olduğu bilinmektedir.339
Ayrıca meclisin oda masrafları için yaklaşık olarak 5.850 kuruş harcanmıştır.340 Bu rakamlar meclisin birinci dönemine kıyasla son derece az para harcanarak ihtiyaçlarının görüldüğüne işaret etmektedir.