3.1. Araştırmanın Metodolojisi
Bilimsel araştırmaların metodolojisinde açıklayıcı ve betimleyici araştırma şeklinde bir sınıflama yapmak mümkündür. Bunu klasik yaklaşım ve alansal yaklaşım şeklinde de kavramsallaştırmak mümkündür (Arslan, 2012: 29). Bu çalışmada alansal yaklaşım uygulanacaktır. Alansal yaklaşımla gerçekleştirilecek araştırmalarda sırasıyla gözlem, hipotez ve sınama aşamaları takip edilir. Hakkında hipotez kuracak kadar yeterli bilginin olmadığı ya da hipotezleri ilişkilendirilecek kuramsal bilginin yetersiz olduğu olgu, fenomen ya da konulara ilişkin araştırmalarda tümevarımcı yaklaşım izlenir. Kullanılan tekniğin bir teori ya da kuramsal bir modelle ilişkilendirilmeden kullanılması boyutu kimi araştırmacılarca eleştirilir (Arslan, 2012: 30).
Alansal yaklaşımın uygulama sebebi araştırmacıya incelenen konu, olay ya da durumu daha derinden inceleme imkânı sağlamasıdır. Klasik yaklaşım için de temel oluşturacak bilgi birikiminin oluşturulmasına katkı sağlar (Arslan, 2012: 30).
Bu çalışma Kastamonu ili Tosya ilçesinde Ağaç ve Orman ürünleri işletmelerindeki rekabeti analizlerle ölçümlenmek istenilmiştir. Oluşturulan bu çalışma ile akademik yolumuzun ileriki safhalarında zihinsel süreçlerin tümevarım yöntemiyle Ağaç ve Orman ürünleri işletmelerinin yoğunlukta olduğu Türkiye’nin diğer kentlerini kapsayacak rekabet kavramı çerçevesinde hareket ederek temel yargılara varılması hedeflenmektedir. Bu bağlamda tümevarımcı bir perspektifi de benimsemiş bulunmaktayız.
3.2. Araştırmanın Problem İfadesi
Sanayi devrimi ve Fransız ihtilali neticesinde Avrupa’da meydana gelen toplumsal, siyasal ve ekonomik gelişmeler kısa zaman içerisinde tüm dünya üzerinde de etkili olmaya başlamıştır. Özellikle ekonomi alanında yaşanılan değişmeler bugünkü konumuzun üzerinde gözlem ve araştırma yapmamıza da dolaylı olarak etki etmiştir. Amerika ve Kıta Avrupa’sında uygulanan liberal politikalar ve fordist uygulamalar
bambaşka bir ekonomik çevrelerin oluşmasına ve dallanıp budaklanmasına da zemin oluşturmuştur. Türkiye özelinde bakıldığında 1980 sonrası dönemde uygulanan neoliberal politikalar rekabetçi yapının toplumsal hayatın tüm alanında kendisini göstermesine zemin oluşturmuştur. Rekabet diğer tüm toplumlarda olduğu gibi Türk toplumunda da aile, sosyal çevre ve iş hayatının temel dinamiklerinden biridir (Bal, 2006; Güllüpınar ve Güneş, 2011; Akt. Tanaydın: 2017).
Bu çalışma Tosya ilçesi ağaç ve orman ürünleri sanayisi sektöründe faaliyet gösteren firmalar arasındaki rekabetin ölçümlenmesine dönük uygulamalı bir çalışmadır. Bundan hareketle aşağıdaki sorulara cevap aranmaktadır:
Kastamonu Tosya ilçesi ağaç ve orman ürünleri sanayinde rekabete dayalı bir oluşum var mıdır?
Rekabete dayalı bir oluşum var ise bu oluşumun parametreleri nelerdir?
3.3. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı
Modern toplum yapısının ortaya koymuş olduğu kurumlar ve bu kurumların bireylerin gündelik yaşamını kolaylaştırma isteğinden ortaya çıkan bazı kavramlar vardır. Bu kavramlar arasında yer alan rekabet kavramı özellikle iktisadi alanın sınırları içinde yer alıyormuş gibi gözükse de küreselleşme hareketi neticesinde rekabet kavramı toplumun tüm kurumları ve bireyin gündelik yaşamının her alanında kendini göstermektedir (Yılmaz, 2007; Akt. Tanaydın, 2017).
Genel olarak Kastamonu İli ahşap ürünleri sektörü 3 ana grupta faaliyet göstermektedir. Birinci grupta levha üreticileri, ikinci grupta mobilya üreticileri ve üçüncü grupta da kapı üreticileri yer almaktadır. Mevcut durum analizlerinde bu üreticiler 2 ayrı grupta değerlendirilmektedir. Bölgede mikro-küçük boyutta faaliyet gösteren birçok işletme bulunmaktadır fakat bu işletmeler kurumsallaşma veya bölge dışı pazarlara çalışma konusunda vizyonu olmayan işletmelerdir. Bu işletmeler genelde bölge içi talebi karşılayacak şekilde örgütlenmişlerdir ve bu yönde pazarda faaliyet göstermektedirler. Sağladıkları sınırlı istihdam yapısı ile iş sürekliliği olmayışı, uzmanlaşma veya çalışan kalifikasyonun da sağlanamaması sektör işletmelerinin ana problemleri arasında gösterilmektedir. Mikro-küçük boyutlu
mobilya sektörü içerisinde yer alan işletmelerin ana problemlerinin başında düşük katma değerli çalışma başta gelmektedir. Sektördeki orta büyüklükteki işletmeler ise bölge dışı ya da ihracat merkezli faaliyetler göstermekte ve kurumsallaşma konusunda da ilerleme kaydetmeye başladıkları söylenebilir. Daha özelinde kapı sektöründe faaliyette bulunan bu segment yarattığı katma değerin fazlalığından dolayı oldukça dikkat çekmektedir. Bu işletmeler, tasarım ve markalaşma unsurlarının sektördeki önemini kavramış işletmeler olarak görülebilir. İnovatif proje ve yenilikçi ürün yaratma konularında yüksek performans göstermektedirler. (Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı, 2015). Bu durum ürün gruplarında ihracat pazarları geliştirebilme yetenekleri ile birleştirildiklerinde bölge ekonomisi için kritik önem taşıyacaktır.
Kastamonu İli işletme sayısı açısından sektörü domine etmektedir. Mobilya dışında Kastamonu İli’nde %23 ile mantar ve ağaç ürünlerinin imalatı ikinci sırada yer almaktadır. Kastamonu İli’nde sanayide çalışanların % 34’ü giyim eşyası imalatında, % 16’sı ağaç ve mantar ürünleri imalatında (mobilya hariç), % 13’ü gıda ürünleri ve içecek imalatında istihdam edilmektedirler. Sanayide istihdam edilenlerin % 84’ü işçi, %2’si de mühendislerden oluşmaktadır. Kastamonu ilinde faaliyet gösteren sanayi işletmelerinin %36’sı mikro ölçekli, %49’u küçük ölçekli, % 12’si orta ölçekli, % 3’ü de büyük ölçekli işletmelerden oluşmaktadır (Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2012).
Dolayısıyla, Kastamonu İli için diğer sektörlerle karşılaştırıldığında Bölge ekonomisinde gerek yarattığı istihdam, gerekse işletme sayısı açısından ahşap ürünleri sektörünün önemli bir ağırlığı olduğu görülmektedir (Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı, 2015)
Bu çalışma Kastamonu ilinin Tosya ilçesinde Tosya Ticaret Odası’na kayıtlı firmalar ile gerçekleştirilmiştir. Tosya Ticaret Odası’na kayıtlı 127 firma bulunmaktadır. Çalışma kriterlerine uymayan firmalar çalışma dışında tutulmuştur. Toplamda 92 firma ile uygulamalı rekabet analizi yapılmıştır.
3.4. Araştırmanın Önemi
Ülkemizde makro alanda uygulanan neoliberal politikalar neticesinde gündelik yaşamdan ekonomiye, siyasetten turizme kadar yaşamın her alanından devlet yatırımlarını özel sektöre devretmiştir. Özel sektör yaşamımızın her alanında ihtiyaçlarımıza cevap verebilmek adına ekonomik ve sosyo-kültürel yatırımlarda bulunarak ekonomik çıktılar elde etmektedir.
Araştırmamıza konu olan ağaç ve orman ürünleri sanayisi de rekabet kavramı çerçevesinde ve neoliberal politikalar ekseninde görüşlerimize paralel bir durumu ortaya koymaktadır.
Ağaç ve orman ürünleri sanayinde rekabet kavramı sınırları içinde makro ekonomi politikaları çizgisinin neresinde yer aldığını gün yüzüne çıkarma isteği, genel politikalarla uyumu göstermesi bakımından önem taşımaktadır.
Kastamonu Tosya ilçesi ağaç ve orman ürünleri sanayisinin modern dünyanın hem yerelde hem de genel ekonomik yapıda uyguladığı politikaları mı yoksa geleneksel ekonomik uygulamaları mı referans aldığı gibi sorulara cevap araması bakımdan önem arz etmektedir.
Bununla birlikte bu çalışma ile Türkiye’nin tüm ağaç ve orman sanayisi ne durumdadır? sorusuna da cevap aranması bakımından da önemlidir.
3.5. Veri Toplama Aracı
Kastamonu Tosya ilçesi özelinde bu sektörde Tosya Ticaret Odası’na kayıtlı faaliyet gösteren 127 kuruluş bulunmaktadır. Çalışmamıza katılamayan/katılmayan firma sayısı 35’tir. Çalışmamıza dâhil olan firma sayısı ise 92’dir. Anketler 01 Şubat ile 30 Nisan 2018 tarihleri arasında yüz yüze görüşmeler ile yapılmıştır.
Anket çalışmasında sorulacak sorular çalışmamızın hipotezlerini gözetecek tip ve yoğunluğa sahip sorulardır. Bununla birlikte anket çalışmamızda yer alan demografik sorularda bulunmaktadır. Görüşme soruları oluşturulurken; pazarlamaya ilişkin
sorularda Gün, (2010) tarafından hazırlanan “Rekabetçi Yapının Oluşumunda Yerel Faktörler: Yalvaç Dericilik Sektörü Üzerine Bir İnceleme” adlı yüksek lisans tez çalışmasından, tedarik sorularına ilişkin Anolay, (2015) tarafından hazırlanan “Algılanan rekabet güçleri, rekabet stratejisi ve organizasyonel performans ilişkisi: Türkiye otelcilik endüstrisi uygulaması” adlı yüksek lisans tez çalışmasından, rekabet yoğunluğu, rekabetçi agresiflik sorularının hazırlanmasında Kılıçkaya, (2016) tarafından hazırlanan “Yoğun rekabet ortamlarında öğrenme yeteneği, girişimcilik yönelimi ve yenilik performansı ilişkisi” adlı yüksek lisans tez çalışmasından, rekabet gücü sorularının hazırlanmasında Tiryaki, (2015) tarafından hazırlanan “Kümelenme yaklaşımı çerçevesinde mekânsal yoğunlaşma-rekabet ilişkisi: İstanbul Merter Tekstil Merkezi örneği” yüksek lisans tez çalışmasından yararlanarak oluşturulmuştur.
3.6. Veri Analizi
Kastamonu Tosya ilçesi özelinde yaptığımız çalışmaya konu olan kuruluşların katılımı neticesinde firmalardan elde edilen anketteki bilgiler SPSS programına yüklenerek bulgular elde edilmiş ve tabloya dönüştürülmüştür. İşlenen ham veriler ile araştırmanın hipotezleri sınanmıştır. Anket çalışmasının tamamlanması sonucunda veriler SPSS girilerek çalışmamızın örneklemini oluşturan kuruluşlar rekabet kavramı ekseninde tablolar ile değerlendirilmiştir. Rekabet yoğunluğu, rekabetçi agresiflik, yenilikçilik ve risk eğilimi, rekabet gücü ve firma başarısı maddelerine verilen cevaplar puanlandırılmış ve her bir bölüme ait firmalara ait ortalama bir skor elde edilmiştir. Elde edilen skorların normal dağılıma uygunluk gösterip göstermediğinin belirlenmesi için Skewness ve Kurtosis değerlerine bakıldı. Bu parametreler arasında anlamlı düzeyde ilişki olup olmadığının belirlenmesi için korelasyon analizi yapılmış ve korelasyon katsayısı elde edilmiştir.
Firma başarısını etkileyen faktörlerin belirlenmesi için ise regresyon modeli oluşturulmuş ve anlamlılığı test edilmiştir. Rekabet yoğunluğu, rekabetçi agresiflik, yenilikçilik ve risk eğilimi, rekabet gücü ve firma başarısı parametrelerinin firmanın yaşı, yapısı ve yıllık kapasiteye göre anlamlı düzeyde farklılık gösterip göstermediğinin belirlenmesi için tek yönlü Anova analizi yapılmıştır. Analizler %95 güven düzeyinde SPSS 25.0 yazılımı ile yapılmıştır.