Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı

Motivasyon kuramları içerisindeki en ünlü motivasyon kuramı Maslow'un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramıdır229. Kurama göre bireylerin ihtiyaçları beş kademeli hiyerarşik bir yapıdan oluşmaktadır230. Maslow, insanların iç dünyasında onların harekete geçmesine sebep olan ihtiyaçlarının ve isteklerinin olduğunu ileri sürer. Dolayısıyla insanlar belli zamanlarda kendileri için önemli olan ihtiyaçları tatmin etmek için harekete geçerler. Ancak bir ihtiyacın önemi, öncelik sırasına göre belirlenebilir. Bir ihtiyaç ne kadar öncelikli ise o kadar önemli demektir. Çünkü Maslow’un kuramında insan ihtiyaçları bir merdivenin basamakları gibidir231. Bir ihtiyaç merdivenin ne kadar alt basamağında ise birey için o kadar acil ve önemlidir232.

Şekil-2.1 Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi

Kaynak: Eugore F. McKenra, Psychology In Business, Theory and Applications,

London: 1987, s.71.

Şekil-2.1’de görüldüğü gibi bireylerin ihtiyaçları en alt düzeyden başlayarak sırayla tatmin edilmektedir. Alt basamaktaki bir ihtiyaç tatmin

229 _{Tınar, s.4.}

230 _{A. H. Maslow, Motivation and Personality, New York: 1954, ss.80-91.}

231 _{Asuman Türkel, Globalleşen Dünyanın Lider Yöneticilerine, Türkmen Kitabevi, İstanbul:} 1999, s.110.

edilmeden üst basamaktaki ihtiyaç ortaya çıkmaz ve bireyi davranışa sevk etmez. Başka bir ifadeyle, Maslow’a göre bireyin önemli ve acil temel ihtiyaçları karşılanmazsa bir üst ihtiyacın tatmininin engellenmesi söz konusudur.

Maslow kuramında insanı isteyen bir varlık olarak ele almaktadır233. Zira insanlar sürekli daha iyi durumda olmak arzusundadırlar ve ihtiyaçlarından biri karşılandığında yerine bir yenisi doğar. Başka bir ifadeyle, düşük düzeydeki bir ihtiyaç tatmin edilince daha yukarıdaki ihtiyaç egemen hale gelir ve bireyin dikkati bu yüksek ihtiyacı tatmin etmeye yönelir. Maslow, en düşük düzeyden en yüksek düzeye insan ihtiyaçlarını şu şekilde sıralamıştır234;

• Fizyolojik ihtiyaçlar, • Güvenlik ihtiyaçları, • Sosyal ihtiyaçları, • Saygı gösterme ihtiyacı,

• Kendini gerçekleştirme ihtiyacı.

2.2.1.1.1. Fizyolojik İhtiyaçlar

Bu ihtiyaçlar en temel ihtiyaçlar olup, doğar doğmaz diğerlerinin önüne geçer. İnsan arzulayan bir hayvandır; bir ihtiyacı karşılandıktan sonra diğeri kendini hissettirir. Bu faaliyet sona ermez ve doğuştan ölüme kadar sürer235.Açlık, susuzluk, vb. gereksinimler, Fizyolojik ihtiyaçların birtakım ortak yönleri vardır. Bunlar236;

• Nispeten birbirinden bağımsızdırlar.

• Genellikle vücudun belirli bir yeri ile tanımlanırlar, (örneğin susamışlık hali boğazla ilgilidir).

• Refah içinde bulunan bir toplumda bu tür gereksinmeler olağan değildir. • Tatmin olmuş durumda kalabilmesi için, nispeten kısa zaman aralıkları

233 _{Richard M. Hodgetts, Yönetim: Teori, Süreç ve Uygulama, (çev: Canan Çetin ve Esin Can} Mutlu), 2. Baskı, İstanbul: 1999, s.496.

234 _{John W. Hunt, Yönetici İçin Örgüt İçindeki Davranış Kılavuzu, (çev: Mesut Omdan), Öteki} Yayınevi, Ankara: 1999, ss.23-24.

235 _{Koparal, s.305.} 236 _{Gökçe, Atabey, s.233.}

ile bu ihtiyaçların sürekli olarak ve tekrar tekrar karşılanması gerekir. • Gelecekteki ihtiyaçların karşılanabilmesi için bunlardan bir

miktarının bilinçli bir biçimde ayrılması gerekir.

2.2.1.1.2. Güvenlik İhtiyaçları

Maslow'a göre bireyin fizyolojik ihtiyaçları tatmin olduktan sonra bir üst sıradaki güvenlik ihtiyaçları kendini gösterir237. Güvenliği, fiziksel ve duygusal tehlikelerden korunmayı içerir238. Organizmanın fizyolojik dengeye ulaşması, bireyi bu dengeyi sürdürme ihtiyacına yöneltir. Bu grup hem fiziksel hem de psikolojik anlamda güvenlik ve güvence ihtiyacını kapsamaktadır239. İnsan kendisini bağımlı ya da tehdit altında hissederse en büyük ihtiyacı korunma garantisidir240.

2.2.1.1.3. Sosyal İhtiyaçlar

Bu ihtiyaç ve beklentiler duygusal niteliği ön plana çıkan ihtiyaçlardır241. Bu aşamadaki ihtiyaç ve beklentiler duygusal ağırlıklıdır. Bu ihtiyaçlar toplumsal bütünleştirici bir temele dayanmaktadır. Çünkü birey severse sevilecek, saygı duyarsa, saygı duyulacak, kabul ederse kabul edilecektir. Sosyal ihtiyaçları engellendiğinde birey yardımlaşmadan uzak, direnişçi, düşmanca davranışlar geliştirir. Aslında bu davranışlar sebep değil sonuçtur242.

2.2.1.1.4. Saygı Görme İhtiyacı

Maslow’un hiyerarşisinin dördüncü kademesinde bulunan saygı görme ihtiyacı, iki boyutludur. Birinci boyutu bireyin kendine saygı duymasını, ikinci boyutu ise başkaları tarafından saygı duyulmayı ifade etmektedir243.

237 _{Süleyman Türkel, “Yöneticinin Temel Sorunu: Ücret Çalışanları Hangi Şartlarda Teşvik Eder”,}

AİD, Cilt: 22, Sayı: 2, 1989, s.13.

238 _{Kırel, s.166.}

239 _{Gökçe ve Atabey, s.233.} 240 _{Yüksel, s.137.}

241 _{Fındıkçı, s.381.} 242 _{Yüksel, s.137.}

Kişinin kendisine saygısı, özerklik ve başarma gibi içsel faktörleri, statü, şöhret ve dikkat çekme gibi dışsal faktörleri kapsar244. Maslow'un fikirlerinin bu bölümü, kişinin hem kendine duyduğu saygı hem de çevresindeki insanlardan beklediği saygı konusunda duyulan istek ve arzunun değerlendirilmesini içermektedir245. Alt düzeydekilerin aksine bu ihtiyaçlar nadiren tatmin olunurlar. Tipik bir endüstriyel örgüt hiyerarşisinin alt basamaklarında yer alan insanların saygı–benlik ihtiyaçlarının tatmini için fırsatlar fazla değildir246.

2.2.1.1.5. Kendini Gerçekleştirme İhtiyacı

Kendinin gelişimini sağlamayı, yaratıcılığı ile kendini ifade edebilmeyi ve yeteneklerini kullanabilmeyi ifade eder.

Bu ihtiyaçların ortaya çıkması için daha alt düzeyde bulunan tüm ihtiyaçların doyurulması gerekir247. Bu ihtiyaçlar insanın kendi potansiyelini tanıması, kendisini sürekli geliştirmesi ve yaratıcı olması ihtiyacıdır. İnsanlar daha alt düzeydeki ihtiyaçlarını karşılayabilmek için o kadar çaba sarf etmektedir ki kendini kanıtlama ihtiyacı genelde harekete geçirilememektedir248. Kesin olmamakla beraber kendini gerçekleştirme ihtiyacının güçlü olmasında rol oynayan faktörler şöyle sıralanmaktadır249;

• Ana-baba ve öğretmenlerin hedef koyma ve başarı konusundaki baskıları,

• Başkalarının (ana-baba, öğretmenlerin) çok yüksek başarı standartlarına ilişkin beklentileri,

• Ana-baba ve arkadaşların yaratıcılık ve insiyatif kullanma konusundaki cesaretlendirici yaklaşımları,

• Bir çocuk olarak bağımsızlık ve özerklik,

• İdeal olanın mümkün olduğu bir gerçekleştirmenin geliştirilmesi. 244 _{Kırel, s.166.} 245 _{Adair, s.38.} 246 _{Yüksel, s.137.} 247 _{Koparal, s.304.} 248 _{Yüksel, s.137.} 249 _{Hunt, s.40.}