Marshall Planı’nın Kongre’de Onaylanması

Paris Konferansında hazırlanan rapor 22 Eylül 1947 tarihinde imzalandı ve Sir Oliver Franks’in başkanlığında, İcra komitesi tarafından Marshall’a sunuldu.42

42 Ayın Tarihi, Şubat 1948

Washington’da devam eden müzakerelerden sonra, Truman bu planı, Avrupa İyileştirme Planı (European Recovery Plan-ERP) olarak 1947 Şubatında kongreye sundu.43

Bir sonraki yılın Aralık ayında Ekonomik İşbirliği İdaresi (Economic Cooperation Act-ECA) kabul edildi. Planın kabulü aşamasında, Avrupa ülkelerinin hazırladığı planda bir takım değişiklikleri yapıldı. Avrupa Kalkınma Planı’nın içeriğini, Necmeddin Sadak TBMM’ye şöyle açıklyordu:

“Tasvibi istenen yardım miktarı 17 milyar dolardır. İtirazları azaltmak için,.Hükümetin kendisi, Paris Konferansı’nın 22 milyarlık teklifinden beş milyarını indirmiştir. Müddet 4 buçuk sene üç aydır. İlk onbeş ay için yardım 6 milyar 800 mil- yon dolardır. Mütebakisi diğer üç yıla taksim edilmiştir.

a. Birinci fıkradaki yekûn hakkında umumî bir karar verilmemekle beraber, her yılın hissesi için o yılın başında yeni bir tahsisat alınacaktır.

b. Gıda, mahrukat ve sunî gübre gibi istihlâk maddelerinin karşılığı hibe olarak, makine ve emsali gibi istihsal vasıtalarının karşılığı borç olarak verilecektir.

c. Hükümet, yardım görecek memleketlerin her biri ile paranın istimal tarzı hakkında iki taraflı anlaşmalar akdedecektir.

d. Dört buçuk senenin sonunda sarfedilmemiş para kalırsa bunun ne yapılacağı, yardımı alan memleketle Amerika arasında ayrıca kararlaştırılacaktır.

e. Bedelleri yardım parasından yani dolarla ödenmek üzere gıdaî ve diğer iptidaî maddelerin bir kısmı, Birleşik Amerika tarafından Kanada ve Cenubi Amerika'dan satın alınacaktır. Böylece hem o memleketlerin dolar ihtiyacı karşılanmış, hem de Amerikan ihracatı dahilî zaaflarından korunmuş olacaktır.

f. Millî paraların istikrarını temin maksadiyle dolar tahsisi programdan hariç tutulmuştur. Yardım görecek olan 16 memleketin iktisadiyatı düzelir ise ona, istikrarı için ayrıca dolar bulunacaktır.

g. Yardım parasının idaresi için Amerika'da Avrupa İşbirliği İdaresi namıyla bir teşekkül kurulacaktır. Bunun başında bir administrator bulunacaktır. 16 memleket hibe ve borç taleplerini buraya bildireceklerdir. Bundan başka, yardım görecek memleketlerdeki Amerika Sefaretlerine bağlı olarak çalışmak üzere İktisadî İşbirliği

Şefi unvanı ile 16 memur tâyin olunacaktır. Bunlar, o memleketlerde paraların mahalline sarfedilip edilmediğine de bakacaklardır”.44

Plan ilk 18 ay için 5 milyar dolar ekonomik yardım sağlamıştır. 1952 yılı itibarıyla dört yıllık süreç sonunda 13 milyar dolar ekonomik yardım yapılmıştır. Bu miktar bugün için ehemmiyetsiz görülse de, o dönem için federal bütçenin yüzde beşlik bir kısmına, ulusal üretiminin tamamının yüzde ikilik bir kısmına denk geliyordu.45

Avrupa, Marshall Yardımı’nı büyük bir heyecenla kabul ederken, Amerika’da olaylar daha farklı cereyan ediyordu. Truman Doktri’ninin kabulünde muhalefet edenlerin, üstünden beş ay dahi geçmeden, yeni bir yardım planının hem de daha geniş bir yelpazede karşılarına çıkartılmasına itiraz etmemeleri beklenemezdi.

Savaş sonrasında Avrupa’ya çeşitli nedenlerle yardım amacıyla zaten 9 milyon dolar harcanmış olması, Kongre’nin tepkilerini artırdı Savaş sonrası, Avrupa ile ilişkilerin kesilmemesi ve Amerika’nın, Avrupa ülkelerine yardıma devam etmesine karşı olanlar, buna bir de isim konmasına sert bir şekilde muhalefet etmişlerdir. İtiraz edenler Marshall yardımlarının, Amerikan ekonomisinin açıklarını artıracağını düşünüyorlardı. Aynı zamanda toptan fiyat endeksini artıracak ve hükümetin ekonomiye yeni müdahaleleri gerekecekti. Zaten savaş süresince yapılan fedakarlıklar, hükümet müdahaleleri, yüksek vergiler ve sıkıntılardan yorulanların öfke ve itirazları kısa sürede bitecek gibi görünmüyordu.

İtirazlar sadece ekonomiyle ilgili değildi. Monroe Doktrini zihniyetiyle düşünenler de, Amerika’nın Avrupa’ya müdahalesinin yeni bir dünya savaşına neden olmasından korkuyorlardı. Bütün bu muhalefete rağmen, Marshall Planının savunucuları bunları çok iyi bir hazırlıkla bertaraf etmeyi başardılar. Kongreden önce halka planı tüm ayrıntılarıyla anlatmak ve ülke ekonomisine zarar vermeden nasıl yardım edeceklerini açıklamak üzere üç tane komisyon kurdular. Bunlarla birlikte çalışan ve planı destekleyen sivil kuruluşlar ve müteşebbisler de vardı. Bunların bazıları büyük ticaret odaları, tarım kuruluşları, bazı büyük şirketler ve tarım, iş ve ticaret alanından bazı müteşebbislerdi.

44 Ayın Tarihi, 7 Ocak 1949, Ankara 45 Michael J. Hogan, a.g.m., s.4-15

Yardımın kabulü sürecinde de, büyük tartışmalar yaşandı. Esas olan, Amerika’nın bu yardımın sonucunda beklediklerini alması ve Avrupa’nın ekonomik kalkınmasının sağlanmasıydı. Bu konuyla ilgili olarak çalışan Amerika’lı uzmanlar, Kongre’ye verdiği raporda yardımın nasıl yapılması gerektiğini şöyle açıklıyordu.

“Ekonomi eksperleri tarafından kongreye verilmek ve muhtelif komisyonların Marshall Plânı münasebetiyle çalışmalarını kolaylaştırmak üzere hazırlanan bir yapraklık raporda görülen başlıca mülâhazalar şu yoldadır:

Hükümetin Avrupa’nın emrine verilebilecek istihsal hakkındaki tahminleri, Avrupa ekonomilerinin 1952 senesinde dayanılabilir bir hayat standardına ulaştıracak derecede kendi kendilerine yeter bir duruma getirebileceği yolundadır.

Bu rapor Birleşik Amerika tarafından 16 Avrupa milletine iktisadi plân devamınca ihtiyaçlarının tamamını veya bir kısmını karşılamak üzere verilebilecek istihsal imkânlarının tahmini yolunda büyük bir gayreti ifade etmektedir.

Raporda birçok madde hakkında müşahade edilen yetersizliğin programın ilk seneleri zarfında, 16 Avrupalı devlete istihsal maddesi teminine müsade etmiyeceği görülmektedir. Bu hal bilhassa çelik için varittir. Mamafih, bol olmayan maddelerin Avrupa’da mümkün mertebe iyi kullanılması sayesinde mühim neticeler elde edilebilecektir.

Raporda kaydedildiğine göre, Birleşik Amerika Hükümeti bilhassa kömür ma- denlerine lüzumlu malzemenin temini gibi hususa büyük önem vermektedir. Gerçekten bunların tesliminde vuku bulacak herhangi bir gecikme Avrupa istihsaline ağır bir engel teşkil edebilir. Yine Birleşik Amerika Hükümeti fazla kıt olan maddeleri, daha bol olan maddelerle temin etmeğe önem vermektedir. Meselâ Birleşik Amerika, Avrupaya ham veya yarı ham çelik yerine mamul veya yarı mamul çelikten daha fazla miktar gönderebileceğini ümid etmektedir.

Yiyecek maddelerine gelince rapor, Amerikan uzmanlarının bütün tahminlerinin müsait hava şartlarına istinat ettiğini ve Amerika'nın ziraat bölgelerinde sadece bir sene vukua gelecek her hangi bir kuraklığın, hububat ihracatında evvelce derpiş edilen miktarın idamesi hususunda aşılması imkânsız güçlükler yaratacağını kaydetmektedir. Derpiş edilen miktar şudur: 1948 senesinde Birleşik Amerika, Avrupa'ya dokuz buçuk milyon ve 1949 da beş buçuk milyon ton hububat ihraç edecektir.

sene yüzde 95 nispetinde çelik gönderebilecektir.Amerika'nın petrol meselesini tekrar eline alması icap edecektir.”46

Dört aylık müzakerelerden sonra, Amerikan Kongresi, Ekonomik İşbirliği Antlaşmasını 1948 baharında kabul etti. Plan Temsilciler Meclisi’nde 329’a karşı 74 oyla kabul edilirken, Senato’da 69’a karşı 17 oyla kabul edildi. Marshall Planı’nın kabul edilmesinden sonra Amerikan diplomasisi bir daha asla aynı olmayacaktı.47