Malzeme Yönetimi Tanımı

İnsanların doğumlarından ölümlerine kadar sürekli olarak çok çeşitli ihtiyaçları olur ve insanların bu ihtiyaçları sonsuzdur.

Tek bir insanın, ailenin toplumun, özel veya kamu sektörünün ihtiyaçlarının büyük bir kısmını malzeme ihtiyacı oluşturur.

Malzemenin çok çeşitli tanımları yapılmaktadır.

Malzeme; insan ihtiyaçlarını karşılayan bütün iktisadi mallar olarak tanımlanmaktadır. 56

Geniş anlamda malzeme; “paradan başka her şeyin malzeme olduğu” şeklinde ifade edilmektedir. Bir başka tanım, “Malzeme; cinsi ve kullanılma maksadı gözetilmeksizin çeşitli maddelerin çoğul ifadesidir” şeklindedir. Bu genel tanımları

derlediğimizde malzeme kavramını “Hizmetlerin yerine getirilmesi veya yeni bir kıymet meydana getirilmesi sırasında ihtiyaç duyulan taşınır mallar” olarak tanımlayabiliriz.57

Çok çeşitli şekillerde tanımlanan ve sınıflandırılan malzemeler, ister mal ister hizmet sektöründe çalışan işletmelerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri ve amaçlarına ulaşabilmeleri için gerekli olan, belirli bir harcama karşılığında sağlanan ve hem son mamul içerisine giren hem de son mamulün içine girmeyen fakat üretimin yapılabilmesi için kullanılan kaynaklar olarak tanımlanabilir.58

Malzeme yönetiminin bir başka tanımı “müşteri hizmetlerini örgüt amaçlarına uygun olarak sağlayabilmek için malzemelerin ve mamul malların satın alınması, depolanması, hareketi ve kontrolünde para, personel ve gereçlerin optimal kullanımını planlamaktan sorumlu koordinasyon fonksiyonudur.”59

İşletmelerin en önemli faaliyetlerinden birisi de işletmenin üretmiş olduğu mallara ilişkin taleplerin karşılanmasıdır. Bu taleplerin karşılanması ise malzemelerin satın alınması, malzeme aktarılması, malzemelerin hizmet için kullanılması, stok kontrol ve depolama faaliyetlerinden yüklemeye kadar bütün faaliyetleri kapsamına almaktadır. Bir faaliyetler birleşimi olan bu “taleplerin karşılanması” fiziksel dağıtım veya malzeme yönetimi gibi isimler almaktadır.60

Malzeme yönetimini “en iyi müşteri ve işletme hizmetlerini sağlayabilmek için gerekli olan malzemelerin en düşük maliyetlerle satın alınmasından ürün veya hizmet üretimine kadar sürekli akışı” olarak tarif etmek mümkündür. Başka bir deyişle “Malzeme yönetimi; pazar yerinin isteklerini karşılamak üzere satın alma, depolama, aktarma ve malzemeleri çeşitli hizmetlerde ve üretimde kullanma için en verimli metotları geliştiren ve uygulayan bir yönetim bilimidir”.61

Sonuçta malzeme yönetimini; işletmenin amaçlarını gerçekleştirebilmesi için gerekli olan malzemelerin istenilen yerde, zamanda, miktarda ve kalitede sağlanması için, talepleri karşılayacak malzemeyi planlama, satın alma, nakliye,

57 _{YILDIRIM Ahmet H., Kamu Yönetimi Açısından Malzeme Yönetimi, 1982 , s.10-11} 58 _{CAN Musa, a.g.e., s.4.}

59 _{BALLOT Robert B., Materials Management A Result Approch, 1971 s.5.} 60 _{ŞARMAN a.g.e. s.3}

stok kontrolü, dağıtım ve malzeme izlenmesini de içeren ve bunları en etkin ve verimli bir şekilde yapmayı amaçlayan yönetim bilimi olarak tanımlayabiliriz.

Malzemelerin esas olarak sınıflandırılması;

a. Tüketilen malzemeler: Kullanıldığında tamamen tüketilebilen, orijinal görüntüsünü değiştiren, vasfını kaybeden veya diğer bir malzemenin bünyesine dahil edilerek bir bütün olarak kullanılan malzemedir.

b. Demirbaş malzeme: Tüketilen malzeme tarifi dışında kalan malzemelerdir. Daha kapsamlı bir tanımla;

Sürekli İhtiyaç Malzemeleri: Sürekli olarak istenilen ve kullanıldıkça orijinal görünümü değişen veya biten ihtiyaç malzemeleridir.

Süreksiz İhtiyaç Malzemeleri: Bir defa kullanıldığında ihtiyacı ortadan kaldıran veya ihtiyacı uzun zaman karşılayan malzemelerdir.62

Malzemelerin kullanılış amaçları ve imalata yüklenme biçimlerine göre sınıflandırılması şu şekildedir;

a. Dolaysız malzeme (direkt): Üretim sırasında kullanılan malzemeden mamul yapısı içine girip mamulün temel öğesini oluşturan ve doğrudan doğruya saptanması mümkün ve iktisadi bakımdan anlamlı sayılabilecek malzemeler dolaysız (direkt) malzeme başlığı altında toplanır. Mamul yapısı içerisine girecek dolaysız malzeme, hammadde olabileceği gibi, başka sanayi kollarının mamulü olan parçalar da olabilir.

b. Dolaylı malzeme (endirekt): Dolaysız (direkt) malzeme sayılan malzemeler dışında kalan malzemeler dolaylı malzeme olarak tanımlanır ve iki grupta toplanabilir.

1. Yardımcı malzemeler: Üretim sırasında harcanıp mamul bünyesine girmek veya mamulü etkilemekle birlikte, gerek miktar gerekse değer olarak mamulün temel öğesini oluşturmazlar. Bunlardan bir mamul birimi için ne kadar harcandığını doğrudan doğruya saptamak teknik bakımdan çok zor olduğu gibi, mümkün olsa bile iktisadi bakımdan anlamlı sayılmaz.

2. İşletme malzemesi: Üretim faaliyetinin yürütülmesi amacıyla kullanılan, fakat mamul bünyesi içerisine girmeyen çeşitli malzemelere işletme malzemesi denir. Bu tür malzeme özellikle imalatta kullanılan makinelerin çalışması veya bakımı sırasında harcanır.63

İşletmelerde yönetimin temel işlevi üretilen her bir ürün ünitesi üzerindeki kar marjını maksimum yapmak, verilmiş bir miktar kapital ile üretilecek ürün ünite sayısını maksimum yapmaktır. Bu amaçların her ikisinde de malzemeler çok önemli rol oynamaktadırlar. Yani satın alınan malzemelerin maliyetleri azaldığı zaman, kar marjlarının maksimum olacağı bellidir. Ayrıca verimli programlama ve malzeme yönetimi uygulanırsa sabit bir miktar kapital ile daha büyük bir çıktı elde etmek mümkün olacaktır.

Teknolojinin gelişmesiyle malzeme yönetiminin son derece önem kazandığı görülmektedir. İkmal sisteminin planlanması, uygulanması, denetimi yetersiz olursa hizmetin sağlanmasındaki aksaklıklar artabilmektedir.

Malzeme yönetiminin işletmenin başarılı işlemesi üzerinde doğrudan etkisi vardır. Maliyet bünyesindeki hammadde tutarında yapılacak bir indirim kar üzerinde çok olumlu etkiler yapar. Stok miktarında, malzemede, yarı mamul ve mamullerde yapılacak bir maliyet düşüklüğü stoklara yatırılmış sermaye miktarında bir azalma meydana getirir ve sermayenin tasarruf edilen kısmı firmanın diğer amaçları için kullanılır. Bu da sermaye yatırımının verimini artırarak bir firmanın ana amacının gerçekleşmesine yardım eder.

Malzeme yönetimi planlama, satın alma, depolama, taşıma, malzemeleri kontrol etme işlemlerinin bütün olarak gerçekleştirilmesi durumudur. Malzeme yönetiminin eylem alanı üretim kontrolü, satın alma, stok kontrolü, malzeme

taşınması, malzeme hareketleri, teslim alma, dağıtım ve depolama gibi fonksiyonları içerir.64

Genellikle malzeme yöneticisi satın alma, teslim alma, malzeme kontrolü, stok, malzeme aktarılması ve malzeme dağıtım faaliyetlerini kontrol etmektedir. Fakat bu yöneticinin yetki ve sorumluluğu işletmeden işletmeye çok geniş bir dağılım gösterebilir.65

Malzeme yönetimi malzemelerin asıl kullanımından önce tüm malzeme aktivitelerinin daha verimli planlanması, koordinasyon ve kontrolünü sağlayan örgütsel bir kavramdır. Malzeme yönetiminin faaliyet alanı geniştir. Planlama aktivitelerini ve malzeme gereksinimlerinin belirlenmesini, satın almayı, gerekli malzemeleri ve kaynakları elde etmeyi ve kullanılacak madde ihtiyaçlarını karşılamak için malları doğru zamanda ve doğru yerde sağlamayı içerir. Sorumlulukları malzeme ihtiyaçlarının planlanmasıyla başlar ve ancak malzemeler başarılı bir şekilde kullanıldığında sona erer.66

Malzeme yönetimi, bir örgütün malzeme hizmetlerinin en uygun zaman, yer, yöntem ve olanaklarla planlanması, uygulanması ve denetimi sürecidir.67

Sağlık hizmetlerinde malzeme yönetimi ilaçlar ve ekipman gibi, sağlık hizmeti sunabilmek için gereken maddi kaynakların seçilmesi, tedarik edilmesi (satın alma), dağıtımı ve kullanımını ifade etmektedir. İyi bir malzeme yönetimi, elde var olan kısıtlı kaynağın optimum kullanımını ve böylece eksiklik veya bozulmaların yarattığı olumsuz sonuçların en aza indirilmesini sağlar. Malzeme yönetimi iyi yapılmadığı zaman sonuç ya fazla stoklama (düzensiz kullanım ve bozulma sonucu artan kayıplara neden olur) ya da az stoklamadır (eksiklik ve sıkıntıya neden olur).

64 _{Milli Prodüktivite Merkezi, Tedarik ve Envanter, 1967 s.11.}

65 _{ŞARMAN Sedat, Malzeme Yönetimi Planlama, Programlama ve Akış Kontrol Modelleri, 1980}

s.8.

66 _{BOUDREU Edward M., Supply Distrubution and Materials Handling Meeting the New}

Requirements For Hospital Materials Handling, 1972 s.7.

Tablo 2: Hastane İşletmelerinde Malzeme Çeşitleri :

İlaçlar Tablet, kapsül, solüsyon, merhem, enjektabl şeklinde;

Tıbbi malzeme Bandaj, hidrofil pamuk, iğneler, şırıngalar, sütür malzemesi, vb;

Tıbbi olmayan

malzeme

Yakıt, çarşaflar, örtüler, çamaşırlar, kırtasiye, vb;

Ekipman Masalar, yataklar, buzdolapları, jeneratörler, taşıtlar gibi yıllarca kullanılabilen taşınabilir parçalar;

Tesisat Binalar gibi yıllarca kullanılabilen taşınamaz parçalar

Kaynak: HAYRAN Osman, SUR Haydar a.g.e. , s 171