Mali ve Teknik Araçlar

AB, mali ve teknik araçları kullanarak birliğe aday ülkelerin ekonomik ve sosyal boyutlardaki eksiklerini kapatmaya çalışmaktadır. Böylece kaybolan etkinliği yeniden sağlayarak aday ülkelerin AB’ye uyum süreci hızlanacak ve çeşitli alanlarda sahip oldukları eksikleri mali araçlarla kazanacaklardır. Bu bağlamda Çerçeve Tüzükler, aday ülkelerin öncelik seviyelerine bağlı olarak mali kaynak sağlamakta ve üyeliğe daha hızlı hazırlanmalarına yardım etmektedir. 1997 yılında Lüksemburg Zirvesi’nde Katılım Öncesi Stratejinin önemli biri unsur teşkil ettiği ve alınan kararlar uyarınca aday ülkelere verilecek yardım kaynakları belirlenmektedir. Son dönemde mali ve teknik araçlar arasında PHARE ISPA, SAPARD ve TAIEX gibi programlar bulunmaktadır.

2.4.1 PHARE (Coortinated Support for the Restructuring of Economies of Poland and Hungary)

PHARE, Strasburg Konseyi kararıyla 1989 yılında oluşturulmuş bir yardım programıdır. İlk bölümde de belirtildiği gibi MDAÜ için hazırlanmıştır. 10 aday ülke ile birlikte 1996 yılından itibaren Arnavutluk, Bosna Hersek ve Makedonya da PHARE’den faydalanmaktadır. PHARE Programları, MDAÜ’de yatırımcıları desteklemek yerine, serbest piyasa ekonomisini teşvik etmekte, yatırımcıları özendirici koşullar oluşturmayı hedeflemektedir. Ülkelerin önceliklerine göre yardımlar tespit edilmektedir. Yardımlar kredi ve teşviklerden oluşmaktadır. Yapılan yardımların miktarı ülkelere göre değişebilmektedir. Yardım için istenen ilk öncelik, özel sektörün geliştirilmesi ve ticaretin arttırılmasıdır. Kamu kuruluşlarının reformu, sağlık, eğitim, nükleer güvenlik, sosyal gelişme, araştırma, insani yardım, yiyecek yardımı, altyapı, çevre, istihdam ve tarımda yeniden yapılanma reformlarını içine alan bir çok yardım konusuna sahiptir (Erçin, 2002: 13).

PHARE Programı’nın finansmanı büyük ölçüde Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası ve Avrupa Yatırım Bankası tarafından karşılanmaktadır. Ayrıca Dünya Bankası, özel bankalar da finansman desteği sağlamaktadır (Karluk,19980: 144). 1996 yılında 13 ülkeyi içine alarak genişleyen PHARE Programı 2000-2006 yılları arasında 1 milyar 577 milyon Euro yardım yapılmasını öngörmüştür. PHARE Programı, kurumlaşmayı, yani adayların müktesebatı uygulamaya koyma kapasitelerinin güçlendirilmesini finanse eder. PHARE yoluyla AB, kısa süreli danışmanlık için, üye devletlerin bakanlıkları, bölgesel organları, kamu kurumları ve meslek örgütlerinden memurların daha uzun

süreli görevlendirilmesi anlamına gelen eşleştirme yöntemiyle, uzmanlar gönderir. Tarım, maliye, çevre, adalet ve içişlerini ve her aday için Katılım Ortaklığı’nda belirlenen öteki önceliklerden herhangi birini kapsayan, mevzuat veya idare konusundaki spesifik sorunlar için mahallinde AB uzmanlığı sağlayan üç yüzden fazla eşleştirme projesi başlatılmıştır. PHARE ayrıca, aday ülkelerin müktesebatı uygulamak için teçhiz edilmesine yardımcı olmak amacıyla yatırım öngörmektedir. “Ekonomik ve sosyal kaynaşma” amacına yönelik diğer PHARE ödenekleri, her aday ülkenin katılım sonrasında, özellikle AB bölgesel fonlarını kullanmak için, ihtiyaç duyacağı mekanizmalar ve kurumların oluşturulmasına yardım etmektedir.

2.4.2 SAPARD (Special Accession Program for Agriculture and Rural Devolopment)

2000 yılında oluşturulan mali yardım programlarından biri olan SAPARD 529 milyon Euro’luk bütçeye sahiptir. Aday ülkeler tam üye olana kadar bu program diğerleri gibi devam edecektir. Her ülke için bütünüyle yerinden uygulama yapısında, Avrupa Komisyonu tarafından akredite edilen ve onaylanan, yönetim ve ödemelerden sorumlu bir SAPARD Ajansı vardır. 2006 yılına kadar devam etmesi planlanan SAPARD Programı MDAÜ’lere belirli alanlarda bazı avantajlar sağlamaktadır:

● Tarım işletmelerine yapılan yatırımlar, ● Tarım ürünleri ticaretinin iyileştirilmesi, ● Tarım kaynaklarının doğru işletilmesi, ● Tarım projelerinin yeniden düzenlenmesi,

● Tarım üretiminde çevrenin korunmasına önem verilmesi, ● Tarım alanında alt yapının geliştirilmesi,

● Ekonomik faaliyetlerin geliştirilmesi,

● Kalite kontrol kuruluşlarının yeniden yapılandırılması, ● Üretici gruplarını oluşturarak, toplu eğitim hizmeti verilmesi, ● Köy ve kırsal alanların geliştirilmesi.

SAPARD Programı yardımlarının yapılması ülkelerin, tarım nüfusuna, tarım alanlarının yüzölçümüne, gayri safi yurt içi hasıla oranına, her ülkenin tarım alanındaki mevcut durumuna göre değişir (Erçin, 2002: 24).

2.4.3 ISPA (Pre-Accession Instrument for Structural Policies)

ISPA, MDAÜ’lerin AB’ne tam üyeliğe kadar faydalanacakları, 2000 yılında uygulamaya konan diğer bir yardım programıdır. Her yıl aday ülkelere ulaşım, teknik yardım ve çevre konusunda AB mevzuatına uyum sağlayabilmeleri için 1 milyar 40 milyon Euro yardım yapılması planlanmıştır. ISPA’nın öncelikli alanları; insan sağlığının korunması, doğal kaynakların akılcı ve ihtiyatlı kullanılması, çevrenin korunması ve çevre kalitesinin iyileştirilmesidir. Her aday ülke, ISPA kapsamında AB finansmanı için ulaştırma ve çevre konularında ulusal stratejiler hazırlamıştır ve Komisyon, atık su arıtma (Polonya, Bydgoszcz’da ve Macaristan, Györ’de), atık yönetimi (Romanya, Peatri Neamt’ta), karayolu ıslahı (Litvanya’da Koridor IXB) ve demiryolu ıslahları (Bratislava ve Senkvice arasındaki hat üzerinde) gibi projeleri onaylamıştır. Bundan dolayı ISPA Programı için atık suların işlenmesi, katı atıkların işlenmesi, ulaşım ağları ayrıca içme suyu ve hava kirliliği gibi konuları ilk hedefler olarak belirlemiştir (Aktar, 2002: 37).

2.4.4 TAIEX ( Tecnical Assistance Information Exchange Office)

Essen Zirvesi’nde Ortaklık Anlaşması imzalayan ülkelerin tek bir pazarda bütünleşmenin kolaylaştırılması için alınmış olan kararla bir rapor hazırlanması talep edilmiştir. İşte bu çerçevede hazırlanmış olan “Beyaz Kitap”isimli rapor 1995 Cannes Avrupa Konseyi Zirvesi’nde kabul edilmiştir. Kısa adı TAIEX olan “Teknik Yardım Bilgi Değişim Ofisi”de bu kapsamda oluşturulmuş ve ilk aşamada MDAÜ’leri tek Pazar konusunda bilinçlendirmeyi hedeflemiştir. 1997 yılı Lüksemburg Zirvesi sonrasında kapsamı genişletilmiştir. AB’ne üye ülkeler ile aday ülkeler arasındaki kamu idareleriyle çeşitli çalışmalar sürdürmekte, topluluğa uyum sürecinde yasal metinlere kolay ulaşmayı sağlamakta ve aday ülkenin uyum sürecinde hangi seviyede olduğunu izleyebilmektedir. TAIEX faaliyetlerini PHARE Programı desteğiyle finanse etmektedir. TAIEX’in 150 katılım öncesi danışmanı görev başındadır. 2000 yılında PHARE çerçevesinde 129 proje başlatılmıştır, daha önce yürütülen proje sayısı 228’dir (Aktar, 2002: 38).