Avrupa-Akdeniz Programları

4.1.1.6.3.1.1 Yenileştirilmiş Akdeniz Programı (MEDA) (1992-1996)

MEDA Programı, 1995 yılında yayınlanan Barselona Bildirgesi’yle kurulan Avrupa- Akdeniz Ortaklığı’nın uygulanma aracı olan temel mali yardım mekanizmasıdır. AB ile Akdenizli Ortakları arasında mali işbirliği için 1995-1999 yılları arasında Avrupa Komisyonu bütçesinden 4.6 milyar € ayrılmıştır. Bu tutarın 3.4 milyar €’su Ortaklığın başlıca mali aracı olan MEDA І Programından yararlanmak üzere hem ulusal hem de bölgesel programlar geliştirilmiştir. Avrupa Komisyonu’ndan sağlanan bu hibeler Avrupa Yatırım Bankası’nın Ortaklık kapsamında sağladığı uzun vadeli kredilerle de desteklenmiştir. Ortaklığa 15 AB üyesi ülkenin yanı sıra, 12 Akdeniz ülkesi de üyedir. Bunlar; Cezayir, Tunus, Türkiye, Mısır, Malta, Filistin Yönetimi, Lübnan, Ürdün, İsrail, Fas, Kıbrıs, Suriye’dir. 1996-1999 dönemine yönelik MEDA I Programı kapsamında destek sağlanan ikili ve bölgesel projelerin, Barselona Bildirgesi’nin hedefleri doğrultusunda,

● Ekonomik faaliyetlerin desteklenmesi için özel sektörün geliştirilmesi, ● Sosyo-Ekonomik kalkınma,

· Demokratikleşme ve sivil toplumun güçlendirilmesi hedeflerine yönelik olması öngörülmüştür.

Türkiye’de bu kapsamda finanse edilen projelerin koordinasyonu, Hazine Müsteşarlığı’nın sorumluluğundadır. Hazine Müsteşarlığı Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü’ne sunulan projeler bir ön elemeye tabi tutulmaktadır. 1998 yılı başında, bu tarihten başlamak üzere, küçük ölçekli projelere MEDA kapsamından finansman sağlanmaması kararı alınmıştır. Buna göre, Hazine Müsteşarlığı ile Devlet Planlama Teşkilatı, MEDA’dan yararlanması hedeflenen öncelikli sektörleri belirlemeye başlamıştır. Seçilecek projelerin DPT’nin yıllık yatırım programlarına uygun olması da talep edilmiş ve bu çerçevede, KOBİ’lerin geliştirilmesi, sağlık, eğitim gibi alanlarda büyük ölçekli projelere destek sağlanmıştır. MEDA I kapsamında bütçe kaynaklarından Türkiye’ye, 55 proje için 376 milyon Euro taahhüt edilmiştir. Bu miktarın 33,143 milyon €’luk bölümü 1996’da, 70,244 milyon €’luk bölümü 1997’de, 132,475 milyon €’luk bölümü 1998’de ve 140 milyon €’luk bölümü de 1999’da teslim edilmiştir.

Avrupa-Akdeniz İşbirliği’nin finansman aracı olan MEDA Programı için AB Bütçesinden sağlanan hibelerin yanı sıra, AB’ne üye olmayan Akdeniz Ülkelerine AYB kaynaklarından kredi temin edilmesi amacıyla oluşturulan ve EUROMED olarak adlandırılan yeni düzenlemeyle, 1997-1999 dönemi için Türkiye’ye ayrıca 205 milyon € tutarında kredi sağlanmıştır. Bu dönemde Türkiye, MEDA Programı fonlarından istenilen ölçüde faydalanamamıştır. Bunun başlıca nedeni, projelerin onaylanması ile finansman anlaşmalarının imzalanması sürecinde çoğunlukla Türkiye tarafından kaynaklanan gecikmeler ve Akdeniz Ülkeleri içerisinde sadece Türkiye’ye ait projelerin Avrupa Parlamentosu onayına sunulması gereğidir (www.deltur.cec.eu.int).

Bununla birlikte birçok proje onaylanmış ve Finansman Anlaşmaları imzalanmıştır. Diğer taraftan, Programın uygulanmaya başlamasından yaklaşık iki yıl sonra AB Komisyonu projelerin uygulanması için her ülkenin bir Çerçeve Anlaşması imzalamasını şart koşmuştur. 1998 yılında müzakereleri başlayan bu Anlaşmanın karşılıklı imzalanması ve Meclis tarafından onaylanması belirli bir süre almıştır. Türkiye, bu kaynaktan hibelerin kullanımı için gerekli olan Çerçeve Kanununu Eylül 2000 tarihinde onaylamıştır. MEDA projelerinin uygulanmasında Topluluktan ve Türkiye’den kaynaklanan bu sorunlar nedeniyle, taahhüt edilen meblağın tümü için Finansman Anlaşmaları imzalanmış olmasına rağmen, uygulama başlatılamamıştır. Çerçeve Anlaşmasının yürürlüğe girmesinden sonra projelerin uygulanması için girişimler başlatılmış ve bazı projeler için ihaleler açılmış ve sonuçlandırılmıştır. Ancak, mali kaynakların aktarımında bu kez yeni sorunlar yaşanmaya başlanmıştır. 2001 yılının başından itibaren Topluluk, Türkiye’deki mali işbirliğinin uygulanması için diğer aday ülkeler tarafından da uygulanmakta olan Merkezi Olmayan Uygulama sisteminin oluşturulmasını talep etmiştir (www.euturkey.org.tr).

4.1.1.6.3.2 Krediler

4.1.1.6.3.2.1 Avrupa-Akdeniz Süreci (1997-1999)

1997-1999 döneminde de Avrupa-Akdeniz Ortaklığı çerçevesinde Türkiye'nin AYB kredilerinden yararlanması mümkün olmuştur. Bu başlıklar altında Türkiye'ye tahsis edilen AYB kredileri toplam 544,5 milyon €’dur. Bu miktarda kredinin 205 milyon €’luk kısmı Avrupa-Akdeniz Ortaklığı çerçevesinde kullanıma sunulmuştur. Tablo 4.5’te Avrupa-Akdeniz Ortaklığı çerçevesinde Türkiye'nin AYB kredilerinden yararlanılarak finanse edilen projeler belirtilmiştir.

Tablo - 4.5

Euro-Med Kapsamında Sağlanan AYB Kredisi Vasıtasıyla Finanse Edilen Projeler (Milyon €)

Proje adı Uygulayan Kuruluş Kredi

Tutarı

Adana Kanalizasyon Projesi Adana Büyükşehir Belediyesi 45

Diyarbakır Kanalizasyon Projesi

Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi 32

Tarsus Kanalizasyon Projesi Tarsus Belediyesi 38

Enerji Otoprodüksüyonu TSKB-SYB 40

Global Krediler (KOBİ'lerin yatırımlarına yönelik projeler)

TSKB; TSYB ve Halk Bankası'nca kullandırılmıştır

50

TOPLAM 205

Kaynak: DPT, 2000: 37

4.1.1.6.3.3 Deprem Yardımları

Ağustos 1999'daki Marmara Depremi'nden sonra 30 milyon €'luk özel bir bütçe acil durum ve rehabilitasyon faaliyetleri için tahsis edilmiştir. Deprem sonrası rehabilitasyon faaliyetlerini desteklemek üzere 1 milyon €'luk istisnai bir yardım sağlanmıştır. AYB, Türk Hükümeti'ne TERRA özel girişimi çerçevesinde, deprem bölgelerindeki öncelikli rehabilitasyon ve yeniden yapılanma çalışmalarını desteklemek üzere 600 milyon €’ya kadar kredi sağlamayı taahhüt etmiştir.

4.1.1.6.3.4 Gümrük Birliği Yardımı 4.1.1.6.3.4.1 Hibe

●Gümrük Birliği Özel Yardımı: Türkiye-AB Ortaklık Konseyi'nin 6 Mart 1995'teki

toplantısında alınan kararlara dayanarak, Gümrük Birliği'nin uygulamaya konmasından sonraki beş yıllık dönemde kullanılmak üzere 375 milyon € tutarında bütçe kaynağı tahsis edilmesi önerilmiştir. Bu öneri, Avrupa Birliği Konseyi'nde oybirliği sağlanamadığı için onaylanmamıştır.

4.1.1.6.3.4.2. Kredi

● Özel AYB Kredi Olanağı: Türkiye-AB Ortaklık Konseyi'nin 6 Mart 1995'teki

sonra, Türkiye ekonomisini daha rekabetçi hale getirmek için, 1996 yılından itibaren beş yıllık bir dönemde kullanılmak üzere AYB'nin 750 milyon €’luk ek kredi tahsis etmesi önerilmiştir. Ancak, AYB Yönetim Kurulu'nda oybirliği oluşturulamaması ve Yunanistan vetosu nedeniyle kredi sağlanamamıştır. Helsinki Öncesi Dönem de sağlanan yardımların ayrıntılı bir dökümü Tablo 4.6’da net bir biçimde görülmektedir.

Tablo- 4.6

Helsinki Öncesi Dönem (1963-99) Avrupa Birliği'nin Türkiye'ye Mali Desteği

BÜTÇE _{(milyon € )}MİKTAR KREDİLER HİBELER

MALİ PROTOKOLLER 1963-1977 705 AB ve AYB kredileri DÖRDÜNCÜ MALİ PROTOKOL 1981 600 Bu kredi, öngörülmesine rağmen konseyde oybirliği oluşmaması üzerine uygulanamamıştır. ÖZEL YARDIM PAKETİ

1980

75 Öncelikle,enerji,sağlık ve çevre sektörleri olmak üzere 11 proje için hibe.Bu hibenin 29 milyonu bir Özel Eylem Programı çerçevesinde taahhüt edilmiştir. KÖRFEZ KRİZİNDEN ETKİLENEN ÜLKELERE ÖZEL YARDIM 1981 175 Faizsiz Avrupa Komisyonu Kredisi SİVİL TOPLUM KURULUŞLARINA DESTEK

4 Türkiye'nin STK'ları ve kurumları, insan hakları ve sivil toplumu koruyucu ve teşvik edici faaliyetleri için yıllık ortalama €500.000'lık bir bütçeden yararlanmaktadırlar. İDARİ İŞBİRLİĞİ

1993-95 6 Türkiye'ye, Gümrük Birliğinehazırlıkları güçlendirmek amacıyla iki kez € 3'er milyonluk hibe sağlandı. GÜMRÜK BİRLİĞİ

(Özel Eylem Programı) 1996

375 AB bütçesinden

750 AYB kredisi

Öngörülen bu hibe, Konsey'de oybirliği sağlanamadığından askıya alındı. UYUŞTURUCUYA KARŞI MÜCADELE 1996-99 0,76 NÜFUS POLİTİKALARI VE AİLE PLANLAMASI 1992-98 3.3 LIFE-ÜÇÜNCÜ ÜLKELER VE GELİŞEN ÜLKELERDE ÇEVRE 1992-99 4.92 HIV/AIDS 1994-98 0,682 ŞAP HASTALIĞI KONTROLÜ 1998 0,230 MEDA I

1995-1999 376 376 milyon Euroluk hibenin tamamı,Türkiye'deki projelere taahhüt edildi. AYB

(Avrupa Yatırım Bankası)

544.5 Yenileştirilmiş Akdeniz Politikası ve MEDA kapsamında taahhüt edildi. DEPREM YARDIMI 30 DEPREM SONRASI REHABİLİTASYON 1 YENİDEN YAPILANMA

İÇİN AYB DEPREM ÖZEL YARDIMI

600