Maddi Duran Varlıklar

Maddi duran varlıklar, mal veya hizmet üretimi veya arzında kullanılmak, başkalarına kiraya verilmek veya idari amaçlar çerçevesinde kullanılmak üzere elde tutulan ve birden fazla dönemde kullanımı öngörülen fiziki varlıklardır. Bu bölüm maddi duran varlıkların ve gerçeğe uygun değeri aşırı maliyete veya çabaya katlanmadan

153 _{Civan ve diğerleri, s.191} 154 _{Civan ve diğerleri, s.191}

72

güvenilir bir şekilde ölçülemeyen yatırım amaçlı gayrimenkullerin muhasebeleştirilmesi amacıyla uygulanır155

.

Yedek parça ve bakım malzemeleri genel olarak stoklarda izlenir ve kullanıldıklarında kâr veya zarara yansıtılır. Ancak, işletmenin bir dönemden fazla kullanmayı beklediği önemli yedek parça veya yedek malzemeler maddi duran varlık olarak değerlendirilir. Aynı şekilde, eğer yedek parça ve bakım malzemeleri sadece bir maddi duran varlık kalemiyle ilişkili olarak kullanılabiliyorsa, maddi duran varlık olarak dikkate alınır. Bazı maddi duran varlık kalemlerinin parçalarının düzenli aralıklarla yenilenmesi gerekebilir (örneğin, bir binanın çatısı). Eğer bir maddi duran varlık kaleminin yenilenen parçasının işletmeye gelecekte yarar getirmesi bekleniyorsa, söz konusu parça ile ilgili maliyet oluştuğunda, bu kaleme ilişkin parçanın yenileme maliyeti ilgili maddi duran varlık kaleminin defter değerine eklenir.

Bir maddi duran varlık kaleminin (örneğin bir otobüs gibi) kullanımının devamı için parçaların yenilenmiş olup olmadığına bakılmaksızın, düzenli arıza kontrolleri yapılması gerekebilir. Muhasebeleştirilme kriterlerinin sağlanması durumunda, yapılan her büyük çaplı kontrolün maliyeti yenileme olarak maddi duran varlık kalemlerinin defter değerine dâhil edilerek muhasebeleştirilir. Bir önceki kontrolden kalan (fiziki parçalardan ayrıştırılabilen) herhangi bir maliyetin defter değerinden çıkartılır. Bu, bir önceki büyük çaplı kontrolün maliyetinin, kalemin iktisabı veya inşası sırasında var olup olmadığına bakılmaksızın gerçekleşir. Gerekli olduğu takdirde, gelecekteki benzer bir kontrolün tahmin edilen maliyeti, kalem iktisap veya inşa edildiğinde var olan kontrol unsuruna ilişkin maliyetin bir göstergesi olarak kullanılabilir. Arazi ve binalar, ayrılabilir varlıklardır ve söz konusu varlıklar birlikte elde edilmiş olsa bile, bunlar ayrı ayrı muhasebeleştirilir.

Bir maddi duran varlık kalemi, ilk muhasebeleştirmede maliyet bedeli ile ölçülür.

 Ticari iskontolar ve indirimler düşüldükten sonra, avukatlık ve aracılık ücretleri, ithalat vergileri ve iade edilmeyen alış vergileri dâhil, satın alma fiyatı

73

 Varlığın yönetim tarafından amaçlanan koşullarda çalışabilmesini sağlayacak yere ve duruma getirilmesiyle doğrudan ilişkili her türlü maliyet. Söz konusu maliyetler, saha hazırlık maliyetleri, ilk teslimat ve yükleme boşaltma maliyetleri ile kurulum, montaj ve işlerliğin testine ilişkin maliyetleri kapsayabilir

 Maddi duran varlığın sökülmesi ve taşınması ile yerleştirildiği alanın restorasyonuna ilişkin tahmini maliyeti, işletmenin ilgili kalemin elde edilmesi sırasında ya da stok üretimi dışında bir amaçla belirli bir süre kullanımı sonucunda üstlendiği yükümlülük

Duran varlığın alımı için bir başka duran varlık veya finansal olmayan varlık devrediliyorsa, takas işleminin ticari nitelikte olmaması ve alınan veya devredilen varlığın gerçeğe uygun değeri güvenilir bir şekilde belirlenebilir olması koşuluyla, elde edilen varlığın maliyeti gerçeğe uygun değer üzerinden ölçülür. Ancak ne alınan ne de devredilen varlığın gerçeğe uygun değeri belirlenemiyorsa, varlığın maliyeti vazgeçilen varlığın defter değeri üzerinden ölçülür. Yeniden değerleme yedekleri özkaynağın bir parçasıdır. Bu yedeklerin, varlığın satılması durumunda kapsamlı kapsamlı gelir tablosunda geri dönüşümü yapılmaz.156

Varlıklar, varlığın kalıntı değerinin ve varlığın ömrü ile ilişkili muhasebe tahminindeki değişikliğin göz önünde bulundurulması sonrası tahmini faydalı ömürleri boyunca amortismana tabi tutulurlar. Amortisman yöntemi varlığın ömrünü en iyi şekilde gösteren yöntem olmalıdır. Önem taşıyan ayrı unsurlar, ayrı olarak amortismana tabi tutulmalıdır. Bir maddi duran varlığın amortisman oranı yararlı ömrü esas alınarak belirlenir ve bu süreye sistematik olarak dağıtılır. Her döneme ait amortisman gideri bir başka varlığın maliyetine dahil edilmediği sürece kâr/zararda muhasebeleştirilir.

Bir varlığın kalıntı değeri, yararlı ömrü ve amortisman yöntemi her yıl yeniden gözden geçirilmelidir ve beklentilerin önceki tahminlerden farklı olması durumunda bunlar değiştirilmeli ve muhasebe tahminlerindeki değişiklik olarak muhasebeleştirilmelidir. Ayrıca dönem sonunda maddi duran varlıklarda değer düşüklüğü olup olmadığı gözden geçirilmeli ve ortaya çıkan değer düşüklüğü zararları Bölüm 26'ya uygun şekilde cari dönem gideri olarak muhasebeleştirilmelidir. Değer düşüklüğü

74

kayıpları için üçüncü kişilerden alınan tazminatlar kâr/zarara dâhil edilmelidir. Finansal durum tablosu dışı bırakma işlemi, elden çıkarma işleminde ya da varlıktan geleceğe yönelik ekonomik fayda beklenmediğinde yapılmalıdır. Bu durum kazanç veya zararların dönem kârı veya zararında muhasebeleştirilmesiyle sonuçlanabilir.157

Maddi duran varlıklarla ilgili olarak aşağıdaki bilgiler açıklanmalıdır:

 Brüt defter değerinin belirlenmesine ilişkin ölçüm esasları

 Kullanılan amortisman yöntemleri

 Faydalı ömürler veya kullanılan amortisman oranları

 Dönem başı ve sonundaki brüt defter değeri ile birikmiş amortisman tutar

 Defter değerinin dönem başı ve sonundaki, eklemeler, elden çıkarmalar, işletme birleşmeleri yoluyla iktisap edilenler, gerçeğe uygun değerin güvenilir bir şekilde ölçümü mümkün olduğunda yatırım amaçlı gayrimenkullere yapılan transferler, kâr veya zararda muhasebeleştirilen veya iptal edilen değer düşüklüğü zararları, amortisman ve diğer değişiklikleri ayrı ayrı gösteren mutabakatın açıklanması gerekmektedir.

Örnek158

: Zeytinyağı üretimi yapan bir işletme üretim faaliyetlerinde kullanmak

amacıyla 85.000,00 TL’ye zeytin sıkma dekantörü ithal etmiştir. Söz konusu makine için ayrıca aşağıdaki maliyetlere katlanılmıştır. Ödeme yapılan maliyetler; Navlun bedeli: 9.900,00 TL, gümrük vergi ve masrafları: 17.000,00 TL, montaj masrafları: 3.540,00 TL, makine operatörüne mesleki eğitim: 1.400,00 TL’dir.

Düzeltme: Bu bilgilere göre; makinenin maliyetinin hesaplanmasında dikkate

alınacak maliyet unsurları;

Fatura bedeli: 85.000,00 TL, navlun bedeli: 9.900,00 TL, gümrük vergisi: 17.000,00 TL, montaj masrafı: 3.540,00 TL, mesleki eğitim:1.400,00 TL olmak üzere

157

Karacan, s. 90

158 _{Mehmet Gençtürk, İsmail Çelik ve Nagihan Karaman, “Maddi Duran Varlıkların KOBİ’ler İçin}

UFRS, Tam Set UFRS ve Vergi Usul Kanunu’nda (VUK) Karşılaştırılması” Süleyman Demirel

75

TOPLAM: 116.840,00 TL ancak, mesleki eğitim gider olarak gösterilir, maliyete girmez. Dolayısıyla 116.840,00 - 1.400,00 = 115.440,00 TL için düzeltme kaydı yapılır.

---…/…/…--- 253 Tesis Makine ve Cihazlar 115.440,00

05. Zeytin sıkma dekantörü

100 Kasa 115.440,00

---…/…/….---