Müselsel Hadîs’in Bilgi Değeri

Müselsel hadîsler, râvilerin hadis rivayete verdikleri önem ve titizlik derecelerini gösterir, ayrıca hadîs râvilerinin isnada ve rivayet esaslarına ne derece titizlikle riayet ettiklerinin belgesini oluştururlar. Öte yandan müselsel hadisler aynı zamanda hadis rivayetinin nasıl en uç noktalara ulaşıncaya kadar büyük bir dikkat ve titizlikle yapıldığını gösterir. Bu yönleri ile hem teselsül’ün hem de müselsel hadislerin, hadis

ilminde önemli bir yeri vardır.101

İbnü’s-Salâh’a göre müselsel hadîsler, tedlîs ve inkıtadan uzak olmaları

nedeniyle en sağlam hadîsler kategorisinde sayılmaktadırlar.102 _{Bununla birlikte}

teselsül, hadîsin sahîh sayılabilmesi için tek başına yeterli delil olmamaktadır.103 _Ayrıca

söz konusu âlimlerin bu yargıya varırken sema’ ifade eden104 _{veya o kategoriye dâhil}

edilebilecek müselselleri kastettiklerini gözden kaçırmamak gerekmektedir. Zira râvilerin hepsi meselâ mısırlı olduğu için veya aşure gününde rivâyette bulunduğu için müselsel sayılan bir rivâyette teselsül vasfının tedlîs veya inkıtayı herhangi bir surette

bertaraf ettiği düşünülemez.105 _{İbn Kesîr de müselsel tarikle gelen hadîsin sahih}

98 _{Tankuş, a.g.t, s.27.}

99 _{Bûsîrî, Ebu’l Abbâs Ahmed b. Muhammed (v.840/1436) Misbahü'z-Zücace fî Zevaidi İbn Mâce (I-II),}

Camietü’l-İslamiyye, Medine, 2004/1425, I/213.

100 _{Hâkim en-Nîsâbûrî, Ma’rifetü Ulûmi’l-Hadîs, s. 190.} 101 _{İbnü’s-Salâh, Ulumu’l-Hadis, s.276.}

102 _{İbnü’s-Salâh, Ulûmu’l-Hadîs, s.275; Tahhân, Teysîru Mustalahi’l-Hadîs, s.232.} 103 _{Uğur, Ansiklopedik Hadîs Terimleri Sözlüğü, s.280.}

104 _{İbnü’s-Salâh, Ulûmu’l-Hadîs, s.276.} 105 _{Tankuş, a.g.t, s.23.}

25

olduğunu belirterek, inkıta’dan ve tedlîs’den uzak olduğunu; bazı hadîsler’in de

başından ya da sonundan inkıtaya uğrayabileceğini belirtmektedir.106

Zehebî de İbn Şihab’dan alıntı yaparak genel olarak müselseller zayıf, kırılgan ve dayanıksız olduğunu; râvilerinin kizbinden dolayı çoğunun da batıl olup sahih olmadığını söylemekle beraber müselsellerin en sağlam olanlarının: “Saf suresinin nuzulünü okumak ile müselsel”, “dımeşklilerin müselseli”, “mısırlıların müselseli”,

“muhammedlerin müselseli” olduğunu söylemektedir.107 _{Burada dikkate almamız}

gereken şöyle bir husus da vardır ki râvilerin, mekkeli, medineli, muhammed isimli v.s olması, babalardan, sûfilerden, kurra’dan oluşması sıhhate veya zabta delalet etmez. Bunlar güzel birer rastlantı yahut bilinçli olarak elde edilen zahiri birer payedir. Zabt

veya iktida gibi meziyetler ifade etmez.108

Müselsel hadîsin müsned ve muttasıl olup, tedlîsten salim oluşu o hadîsin sahîh olduğunu zannettirebilir. İbn Kesîr bu konuda, “Müselsel hadîsin faydası, tedlîs ve inkıta’dan uzak oluşudur; bununla beraber müselsel tarikle gelen bir hadîs nâdiren sahîh olur.” demektedir.109

Subhi es-Salih, müselsel hadîs için: ‘Müsned ve muttasıl olduğunu, içinde tedlîs (hatayı gizleme) bulunmayan ve rivâyet şekli hakkında Rasullallah’a varıncaya kadar her râvinin bir önceki râvideden naklettiği birbirinin aynı olan sözlerin ve hareketlerin senedinde tekrar edildiği hadîstir.’ diyerek, müselsel hadîs’in tanımını yaparak aynı zamanda önemine değinmiştir. Bununla beraber ‘Hadîsin tedlîs ve inkıta’dan salim oluşu, bu ilme yeni başlayanlara, O hadîsin sahîh olduğuna dair çabucak bir hüküm verdirebilir. Bu takdirde râvi bu hükmünde pek acele davranmış olur. Çünkü o bu sözlerin ve birbirinin aynı olan hareketlerin müteselsil oluşunda rivâyetin aynen eda edilip edilmediğine dair mevcut olan şüpheden habersizdir’ diyerek aksi yönünü de ele almış, devamında da şu şekilde bir bilgi vermiştir: Müselsel bir hadîsin metni, tedlîsten salim olduğu için bazen sahîh olur. Fakat haberlerin nakl edilişinde bu derece teselsülün imkânsız ve böyle bir benzeyişin nadir olacağı için, aynı rivâyette bazı akvâl veya ef’alin her cihetten mükemmel bir surette müteselsil oluşu yüzünden Hadîse

106 _{İbn Kesîr, el-Bâisü’l-Hasîs Şerhu İhtisâri Ulûmi’l-Hadîs, s.465.}

107_{Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-}

Dımaşkī (v.748/1348), el-Mûkıza fî İlmi Mustalahi’l-Hadîs, (thk: Abdulfettah Ebu Ğudde), Dâru’l- Beşâiri’l-İslamiyye, Lübnan, 1405/1985. s.43-44.

108 _{Tankuş, a.g.t, s.23.}

109 _{İbn Kesîr, İhtisâru’l-Ulûmi’l-Hadîs, (thk: Dr. Mahir Yasin el-Fehl), Neşr ve’t-Tevzi’î, Riyad, 1431-}

zayıflık ârız olur. İşte bu sebeple birçok hadîslerin sadece rivâyetleri, anlattığımız tarzdaki bir teselsül ile metinleri sahîh olur.110 _{Anlaşılan o ki, Subhi es-Salih’e göre} rivayetin müteselsil oluşu tek başına sıhhatın garantisi olmasa da sebeplerden birisidir. Subh-i es-Salih’in bu bilgisini pekiştirecek, dayanak olacak bir bilgiyi İbnü’s-Salâh vermektedir. İbnü’s-Salâh, en sağlam müselsel hadîslerin sema’ (işitme) ifade eden hadîsler olduğunu söylemekle beraber; teselsülde bir zafiyet olsa da hadîs metninin aslında sıkıntı olmadığını da dile getirmektedir. İsnadın ortasında teselsül kesilse de o

hadîs’in müselsel’den sayıldığını da ifade etmektedir.111

Subh-i es-Sâlih, sahîh sayılan müselsellerden birinin hafızların müselseli olduğunu, bir diğerinin de her biri hıfz mertebesine ulaşmış aynı sıfattaki râvilerin rivayet ettiği hadîs olduğunu belirtmiştir. Yine müselselin bu türlüsün kesin ilim ifade ettiğini ifade ederek rivayet edilen müselsel hadîslerin en sahihlerinden birisinin de Saff

suresinin kıraatı hakkındaki hadîs olduğunu aktarmıştır.112

Râvilerin diğer râviler’den hadîs aldıklarında zabt’larının açıklanması ve her râvi’nin kendinden öncekine tabi olması müselsel hadîs’in en önemli özelliği

sayılabilir.113 _{Muhammed b. Salih’in bu bilgisine göre, daimi bir silsile şeklinde devam}

eden hadîs aktarımı, müselsel’in sağlamlığına işaret ettiğini gözler önüne sermektedir. Abdullah et-Tancî de teselsül’ün râviler’in zabtının bilinmesini sağladığını da ifade

etmektedir.114

Ebû Mu’az da bu konuda ‘Hadîs isnadındaki teselsül, her tabakada işitme sigasıyla olduğu için, hadîslerdeki tedlis’i ortadan def eder. Zabtın ziyadeliği sayesinde de zayıflıktan uzaktır.’ diyerek bu konunun önemine değinerek müselsel hadîslerin zayıflıktan arî olmadığını, buradaki zayıflığın teselsülden kaynaklandğını; metnin

aslında sıkıntı olmadığını da dile getirmiştir.115 _{Yani zayıflık, teselsül vasfında meydana}

gelir; metnin aslında zayıflık söz konusu olmaz. Çünkü birçok hadisin metin kısmı sahih sayılmasına rağmen, bunların teselsül ile rivayet edilmesi sahih olmamıştır. Teselsül, hadîs’in rivayetinde uyulması gereken bir uygulama değildir; bilakis bu teselsülün

110 _{Subhî es-Sâlih, İbrahim es-Sâlih el-Lübnânî (v.1407/1986), Hadîs İlimleri ve Hadîs Istılahları, (çev:}

Yaşar Kandemir), İfav yay., İstanbul, 2012, s.200.

111 _{İbnü’s-Salâh, Ulûmu’l-Hadîs, s.275.}

112_{Subhî es-Sâlih, Hadîs İlimleri ve Hadîs Istılahları, s.203.}

113 _{Salih el-Useymîn, Muhammed b. Salih b. Muhammed el-Useymîn (v.1421/2001), Mustalahu’l-Hadîs,}

Mektebetü’l-İlim, Kahire, 1415/1994, s.38.

114 _{Abdullah et-Tancî, Ebu’l-Fadl Bedr b. Abdulillah el-İmranî, Mecmu’u’l-Müselselat fi’l-Hadîs, (thk:}

Muhammed Ali Beydûn), Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, Beyrut, Lübnan, 1424/2003, s.6-7.

27

devam ettirilmesi âlimlerce güzel karşılanmıştır. Teselsül’ün bizzat kendisi hadîs sayılmamaktadır, bilindiği gibi teselsül hadîs’in senedine ait bir özelliktir. Bu sebepten dolayı zayıflıktan âri olan bir teselsül vasfı, zabtın kuvvetine delalet etmektedir. Bu da Peygamber’e (s.a.s) uymanın (ittiba) önemini gözler önüne sermektedir. Bir hadîs’in metni sahih olur; lakin senedindeki teselsül vasfı sahih olmayabilir. Bu durum hadîs’in metin kısmına herhangi bir zarar vermez.

Useymin de müselsel hadîslerde râvilerin birbirlerinden rivâyet alışlarını iyice zabtettiklerini ve her birisinin kendisinden öncekine tabi oluşta itina gösterdiğini açıkça

ortaya koymakta olduğunu belirterek müselsel hadîslerin önemine değinmiştir.116

Müselsel hadîslerin tamamı sahîh sayılmıyor, bazen zayıf, bazen hasen ve bazen de zayıf olabiliyorlar. Bu yüzden hadîs sıhhati konusunda âlimlerin muteber kabul

ettikleri tevâtür şartlarına bakmak gerekir.117 _{Herhangi bir müselsel hadîsin sahih veya}

zayıf olduğu kesin olarak söylenemez. Sened ve metnin hâiz olduğu vasfı isâbetli ve temkinli bir şekilde verebilmek ve hataya düşmemek, -büyük ölçüde- senedle metni, her

durumuyla araştırmaya bağlıdır.118

Özetlemek gerekirse müselsel hadîsler birtakım özelliklerinden dolayı en sağlam

hadîsler olarak kabul görse de119_{, bazı özelliklerinden dolayı da merdud sayılabiliyorlar.}

Özellikle hadîs vadda’larının (uydurucu), kendi menfaatleri-çıkarları için müselsel tarzda zikrettikleri hadîsler buna örnek olabilir. Bununla beraber genel olarak incelediğimiz eserlerden çıkardığımız genel hüküm, müselsel hadîslerden bize ulaşılanlar içerisinde sağlam denilebilecek hadîs pek çoktur. Aralarında merdud seviyedeki hadîslerin de var olması bu gerçeği değiştirmez.