3 Ayni Hakların Mülkiyet Hakkı Kavramı İçerisinde Olduğu
6. Mülkiyet Hakkı Varolan Hakları kapsadığı
1 No’lu Protokolün 1. Maddesinin koruması ancak ilgili mülk üzerinde bir hak iddia etmek mümkün olduğunda geçerlidir. 1 No’lu Protokolün 1. Maddesi doğmuş, başka değişle mevcut hakları korumakta, kişiye hak kazanma yöyünde hak vermemektedir.118 1 No’lu Protokolün 1. Maddesinin korumasının geçerli olabilmesi için söz konusu mülke ilişkin bir hak iddiasının ortaya konmuş olması gereklidir.
Korumaya alınan, gelecekte mülk edinme hakkı değil, sadece mevcut mülktür. 1.
Madde mülk edinme hakkını koruma altına almaz. Ancak meşru beklenti ilkesi bu hususa getirilen bir istisnadır. Bu ilke Marckx-Belçika davasında119 sergilenmektedir.
Bu davada, Paula Marckx evli olmayan anne, ikinci başvurucu Alexandra Marckx ise, bu annenin nesebi belirsiz (illegitimate, gayrimeşru) küçük çocuğudur. Anne, doğum yaptıktan sonra çocuğu nüfusa kaydettirmek üzere başvurmuştur. Nüfus müdürlüğü, Belçika Medeni Kanununun 57 ek maddesi gereceğince, bu nesebi belirsiz doğumu yargıca bildirmiştir.Yargıç, çocuğun velayeti konusunda karar vermek için bilgi almak üzere anneyi Mahkemeye davet etmiştir. Yargıç, anneden bilgi almış, aynı zamanda annenin çocuğu tanıması (recognition) için varolan yolları ve böyle bir tanımanın hukuki sonuçlarını anlatmıştır. Yargıç ayrıca, anneye Medeni Kanunun çeşitli
117 AİHSnin 35. maddesi Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapılmadan önce iç hukuk yolarının tüketilmiş olmasını şart koşar.
118 SARI, H. Gürbüz, a.g.e s.23 .
119Marckx –Belçika davası Başvuru No: 6833/74 Seri A 31.
This document was created with the trial version of Print2PDF!
hükümlerinden ve ‘istisnai’ mirasçılık biçimleriyle ilgili 756. madde hükmünden söz etmiştir. Bir kaç gün sonra anne, Medeni Kanunun 334. maddesine göre çocuğunu tanımış ve otomatik olarak çocuğun vasisi (guardian) durumuna girmiştir. Yargıcın başkanlığında, çocuğun kanuni menfaatlerini korumakla görevli olan ve kız kardeş ile bazı akrabalardan oluşan aile konseyi kurulmuştur. Bir yıl kadar sonra anne, Medeni Kanunun 349. maddesine göre çocuğunu evlat edinmek (adoption) için başvurmuştur.
Bu usul bazı araştırmaların ve masrafların yapılmasını gerektirmiştir. Evlat edinme işlemi beş buçuk ay sonra yargıç tarafından geçmişe etkili olarak onanmıştır.
Başvurucular, nesebi belirsiz bir çocuğun anneyle ilişki kurma tarzını ve bu ilişkinin çocuğun annesinin ailesiyle ilişkilerinin boyutları ile miras haklarının intikali üzerindeki sonuçlarıyla ilgili Medeni Kanun hükümlerinden şikayetçi olmuşlardır. Başvurucular ayrıca, annenin çocuğun haklarını artırmak için çocuğunu evlat edinmesinin gerekli görülmesini de bir sorun olarak dile getirmişlerdir.120 Özetle bu davada başvurucu ve çocuk yaştaki kızı, Belçika’daki annelik bağının ancak resmi tanıma yoluyla tayin edilmesi, annenin miras bırakma ve gayri meşru çocuğun miras almak hakkı üzerinde bazı kısıtlamaların bulunması da dahil olmak üzere, gayri meşruluk yasalarının bazı yönlerinin 1 No’lu Protokolün 1. Maddesi uyarınca mülkiyet haklarına müdahale oluşturduğundan bahisle şikayette bulunmuşlardır. 121
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 1 No’lu Protokolün 1. Maddesinin sadece herkesin “kendi” mal ve mülk dokunulmazlığı hakkını koruma altına aldığını, sonuç itibariyle kişinin yalnızca mevcut mal ve mülküne uygulanabileceğini ve vasiyet yoluyla veya gönüllü bağış yoluyla mülk edinme hakkını teminat altına almadığını vurgulayarak kıza hiçbir şekilde uygulanamayacağına karar vermiştir.
Marckx davası122 kararında kişinin mülkünü elinden çıkarma hakkı, mülkiyet hakkının geleneksel ve temel bir yönüdür ifadesi ile aynı zamanda bir kişinin mülkünü elinden çıkarma hakkının da 1. Madde tarafından koruma altına alındığını vurgular.123
Aynı ilke X.- Almanya Federal Cumhuriyeti124 davasında da uygulanmıştır. Bu davada, başvurucu Almanya’da çalışan bir noterdir. Özellikle üniversiteler, kiliseler ve
120http://ihami.anadolu.edu.tr/aihmgoster.asp?id=33.(Erişim Tarihi 12.11.2006).
121 DOĞRU, Osman, a.g.e s. 315.
122Marckx –Belçika davası Başvuru No: 6833/74 Seri A 31.
123 DUTERTRE, Gilles, a.g.e. s. 443.
This document was created with the trial version of Print2PDF!
diğer kar amacı gütmeyen kuruluşlar dahil olmak üzere belli müşteriler için belge düzenlediğinde aldığı ücreti azaltmasını şart koşan Alman mevzuatı hakkında şikayette bulunmuştur. Bu indirim, daha önce yasalara uygun olarak alması gereken miktara kıyasla %80’dir. Başvurucu, diğer maddelerin yanı sıra 1 No’lu Protokolün 1. Maddesi uyarınca şikayette bulunmuştur. Avrupa İnsan Hakları Komisyonu başvuru üzerinde fazla durmamıştır. Böyle bir hak talebi belli bir konuda, gerçekten sunulan hizmetler karşılığında ve noter ücretleri ile ilgili mevcut yönetmelikler temelinde ortaya çıktığında Noter’in ücret talebinin bir mülk olarak kabul edilebileceğini vurgulamıştır. Ücretlerle ilgili yönetmeliklerin değişmeyeceği beklentisi tek başına mülkiyet hakkı oluşturmayacağına karar vermiştir.
Bir hakkın 1.No’lu Protokolün 1. Maddesinin koruması altında olabilmesi için, kişinin aynı hakka iç hukuk uyarınca da sahip olması gereklidir, bu da AİHS açısından mülkiyet hakkı olarak kabul edilebilir. Bu nokta S.- Birleşik Krallık davasında (1986) görülmektedir. Bu davada Avrupa İnsan Hakları Komisyonu, hukuki bir hak olmaksızın mülkün işgal edilmesinin 1 No’lu Protokolün 1. Maddesi uyarınca koruma altına alınmadığına karar vermiştir. Bu davada bir kadın yıllar boyunca bir başka kadınla karı koca hayatı yaşamıştır. Diğer kadın, yerel yönetimin kiracısıdır, ancak başvurucunun mülk veya kira sözleşmesinde herhangi bir hukuki hakkı bulunmamaktadır. Partneri (kiracı) öldüğünde başvurucu, kiracının hayatta kalan partneri olarak, İngiliz mahkemesine kira sözleşmesinin kendi üzerine aktarılması için başvurmuştur. Ancak İngiliz mahkemesi kanunun buna imkan sağlamadığına karar vermiştir: Yalnızca evli bulunan Heteroseksüel bir çiftin hayatta kalan eşi kira sözleşmesini üzerine almayı talep edebilir. Başvurucu Avrupa İnsan Hakları Komisyonu önünde savunmasını esas olarak 8. Madde ve aynı zamanda 1 No’lu Protokolün 1. Maddesine de dayandırmıştır. AİHK bu talebi yekten reddetmiştir.
AİHK’ya göre başvurucunun herhangi bir sözleşmeden kaynaklanan hakkı bulunmamaktadır. Sadece evde yaşıyor olması 1 No’lu Protokolün 1. Maddesi kapsamında herhangi bir “mülke” sahip olduğu anlamına gelmemektedir.125
124 CARSS-FRİSK, Monica, a.g.e. s. 16.
125 CARSS-FRİSK, Monica, a.g.e. s. 28.
This document was created with the trial version of Print2PDF!
Sonuç olarak, mülkiyet hakkı kavramının kapsamını özetleyecek olursak;
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 1 No.lu Protokolün 1.Maddesinde mülkiyet hakkını garanti altına almıştır. Ancak bu maddede hangi hakların mülkiyet hakkını oluşturacağı belirlenmediğinden sözleşme organları bunu belirlemeleri gerekmiştir. Avrupa’da ortak bir mülkiyet tanımı olmadığından sözleşme organları ki özellikle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bizzat bunu belirlemeye çalışmışlardır.Bu yüzden mülkiyet hakkı kavramını özerk olarak yorumlamışlardır.Mahkeme ve komisyon bu kavramı ona yüklenen klasik anlamdan ayrı bir şekilde özerk olarak yorumlamışlardır. Yukarıda emsal kararlarla açıklandığı üzere mülkiyet hakkı kavramının içine soyut yada somut tüm ayni haklar, kamu veya özel hukuk ilişkilerinden doğan şahsi haklar, ulusal hukuk tarafından tanınmış olmak kaydıyla her türlü meşru beklenti, maddi yada manevi tazminat talepleri, işletmelerin ekonomik çıkarları, müşteri çevreleri, emekli aylıkları, lisanslar, ruhsatlar, fikri mülkiyet kapsamındaki telif hakları, marka ve patentler vs girer.Ancak 1 No.lu Protokolün 1.Maddesi kapsamında korunan bir mülkiyet hakkından bahsedebilmek için bunun halihazırda varolan bir hak olması gerekmektedir. Yani hakkın iddia edildiği anda mevcut, dermeyan edilebilir nitelikte olması gerekir.126 İleride elde edilecek bir hak beklentisi bu madde kapsamında koruma altında değildir.
Ulusal hukukun bir hakkı mülkiyet hakkı olarak yorumlayıp yorumlamadığına bakılmaksızın Strazburg organları açısından yapılan özerk yorum gereği bir hak 1 No.lu Protokolün 1.Maddesi kapsamında mülkiyet hakkı olarak kabul edilir. Sözleşme organlarının içtihat hukuku ile tanımını ortaya koydukları mülkiyet hakkı aslında tek bir haktır. Bu hak, sahibine farklı kulanım hakları bahşeder. Ancak bu her bir kullanım hakkı ayrı ayrı mülkiyet hakkı oluşturmazlar. Yani Sözleşme organları mülkiyet hakkını bir haklar demeti olarak görmez. Bu düşünce, mülkiyet hakkına müdahale ile mülkiyetin kullanımının düzenlenmesi arasındaki farkı tespit etmede anahtar element olarak kabul edilmektedir.127
126 Gölcüklü F, Gözübüyük Ş., a.g.e s. 419.
127 ÇOBAN, A.Rıza. a.g.e. s.162 .
This document was created with the trial version of Print2PDF!