Mülakat taktikleri ve stratejileri mülakat yapılacak kiĢiye göre önceden belirlenir. Ancak mülakat esnasında da kendiliğinden yeni taktik ve stratejileri belirlemek de gerekebilir. Bu bağlamda mülakatçı çok kabiliyetli olmalı ve iletiĢimi iyi analiz etmesi gereklidir. Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde düzenlenen hizmet içi eğitimlerde kullanılabilecek mülakat taktikleri Ģu Ģekilde sıralanmıĢtır (EGM, 2004, Eğitim Notları).
Dosya Taktiği: Bu taktiğin uygulamasında Ģüpheli hakkında çok fazla bilgiye sahip olunduğu yönünde kanaat verilerek, itirafın kaçınılmaz olduğu düĢüncesi oluĢturmaya yönelik bir yaklaĢım vardır.
KonuĢuyorlar Taktiği: KonuĢuyorlar tekniği birden çok Ģüphelinin aynı suçla ilgili sorgulanması esnasında kullanılabilen ve iĢe yarayan bir tekniktir.
Ceza Ġndirimi Taktiği: Yasalarda özellikle teĢekkül halinde iĢlenen ya da örgütlü suçlarla ilgili yargılama prosedürlerinde suçun aydınlatılmasına katkı sağlayan Ģüphelilerle ilgili olarak ceza indirimi öngörülmektedir. Sorgucuların hangi tür suçlarda, hangi durumlarda, nasıl ceza indirimi öngörüldüğüne dair bilgi sahibi olmaları gerekmektedir.
Ön Kabul Taktiği: Ön kabul tekniği daha çok mantıklı suçların sorgusunda etkili olsa da duygusal kiĢilerin sorgusunda da etkili olabilir. Suç iĢlendikten sonra suçu kamufle etmeye yönelik bazı davranıĢlar ortaya koyan Ģüpheliler daha çok mantıklı suçlulardır. Bu tekniğin temel mantığı gerçek olmadığı daha sonra delilerle ispatlanabilecek ve Ģüpheli için çıkıĢ yolu olarak algılanabilecek bir senaryo öne sürerek
Ģüphelinin olayla ilgili ön kabulünü almak, yani olayla ilgilisini kabullenmesini sağlamaktır.
KıĢkırtma Taktiği: Bu teknik en çok birden fazla kiĢinin karıĢtığı suçlarla ilgili yapılan sorgulamalarda uygulanabilir. Bu tekniğin uygulamasına geçilmeden önce Ģüphelilerin birbirleriyle ilgili en özel bilgilerin elde edilmesi gereklidir.
Bu bilgileri almak için üç yol vardır. Birincisi önceden yapılan araĢtırma ve istihbarat raporlarından ya da yakınlarından, olay yeri incelemesinden ve avukatından alınacak bilgilerdir. Yani Ģüphelilerin kendileri dıĢında yapılan görüĢme ve araĢtırmalardan elde edilen bilgilerdir. Ġkincisi; Ģüphelinin kendisi ile yapılan görüĢmede kendisine ait özel bilgilerdir. Üçüncüsü ise Ģüphelilerden diğer Ģüphelilerle ilgili olarak alınan bilgilerdir. Bu bilgiler yorumlanarak, Ģüphelilerin birbirlerine karĢı duygu ve düĢünceleri, geçmiĢte aralarında yaĢanan olumsuz olaylar ortaya çıkarılmaya çalıĢılmalıdır.
Örgüt Dağıldı Taktiği: Özellikle örgütlü suçlarda yararlanılabilecek bir tekniktir. Terör suçları, mafya suçlarında örgütün bir devamlılığı vardır. ġüpheli ise örgüt içerisinde sadece bir bireydir. Böyle bir durumda bu tekniğin uygulanabilmesi için örgüt faaliyetleri ve özellikle örgütün zayıflıklarının sorgucu tarafından bilinmesi gereklidir. Bu tip suçlular örgüt tarafından tek taraflı Ģartlandırıldıklarından genelde olumlu yanlarını algılarlar ve bakıĢ açıları ve değerlendirmeleri örgütle ilgili hep pozitif yöndedir. Bu durumda Ģüpheliye örgütün zayıflıkları, çeliĢkileri, idealleriyle çeliĢen durumlar anlatılmalıdır.
Yakınlara Müracaat Taktiği: Her insanın bir ailesi ve değer verdiği insanlar vardır. Bu durum çok istisnai durumlarda geçerli olmayabilir. Özellikle duygusal insanların aile bağları daha güçlü ve yakınlarıyla etkileĢimi fazladır. Sorgucunun, Ģüphelinin yakınlarına karĢı olumlu duygu ve düĢünceler taĢıdığı, onlara değer verdiği Ģeklindeki yaklaĢımlar genelde Ģüpheli ile iletiĢimi güçlendirecek güven duygusunun oluĢmasına katkı sağlayacaktır. Bu durumu sorgucuların gözardı etmemesi gereklidir.
Göz Boyama Taktiği: Bu teknik daha çok hafif suçlarla ilgili sorgulamalar ve küçüklerin sorgulanmasında etkili olmaktadır.
Bu tekniğin uygulanmasında temel yaklaĢım tarzı, Ģüphelinin sonucu algılamasını engellemektir. Alacağı cezadan korkan Ģüphelilere karĢı uygulanmalıdır.
Örümcek Ağı Taktiği: Bu teknik daha çok karıĢık suçların sorgulanmasında uygulanmaktadır. Bu tekniğin uygulanmasında sorgucu Ģüpheliyle sorgulamaya sohbet ediyor tarzında baĢlamalıdır. Genel sohbet konusu içerisinde Ģüphelinin dikkatini çekmeyecek Ģekilde ve herhangi bir suç isnadı hissettirilmeden sorulacak sorularla Ģüpheliye ve olaya dair bazı verilerin Ģüpheli tarafından anlatılması sağlanır. Burada amaç Ģüphelinin inkar etmesini ve gerçek dıĢı hikayeler geliĢtirmesini engellemeye yönelik bazı ön verilerin alınması ve Ģüphelinin manevra alanının daraltılmasıdır.
Herkes Yapıyor Taktiği: Çoğunlukla suç iĢleyen Ģahıslar, bu olağanüstü durumun baskısı altında toplumdan ve çevreden gelecek tepkilerin endiĢesi içerisinde bulunmaktadırlar. Bu tekniğin uygulanmasının amacı Ģüphelinin bu baskının kaldırılması, endiĢelerinin azaltılması ve olağandıĢı gibi algılanan durumu, Ģüphelinin olağan gibi algılamasının sağlanmasıdır.
Olumlu - Olumsuz Taktiği: Bu tekniğin uygulamasında biri olumlu, diğeri olumsuz iki durum kurgulanmalıdır. Olumsuz durum kurgulanırken özellikle Ģüphelinin yaĢayabileceği bütün olumsuz sonuçları içermelidir. Cezaevine gireceği, istediğini yapamayacağı, sevdiklerinden ayrı kalacağı, iĢinin bozulacağı öne sürülmelidir. Olumlu durum ele alınırken de itirafa bağlı olarak belirli imkanlar elde edebileceği öne sürülmelidir. Olumlu durum ele alınırken gerçekçi olmayan taahhütler verilmemelidir.
ArkadaĢın KonuĢuyor Taktiği: Bu teknik, birden çok Ģüphelinin bulunduğu suçlarla ilgili sorgulamalarda kullanılabilir. Birden çok Ģüphelinin bulunduğu olayda her Ģüpheli en çok kendisine güvenir ve diğerlerine karĢı güvensizlik duygusu taĢır. Özellikle Ģahıslar arasında iletiĢimin tamamen koparılması durumunda her Ģahsın diğerlerinin konuĢacağı yönünde endiĢeleri en azından Ģüpheleri olacaktır. Bu tekniğin uygulanmasında bu Ģüphe ve endiĢe duygusunun varlığı değerlendirilerek kullanılmaktadır.
Çapraz Sorgu Taktiği: Çapraz sorgu tekniği birden çok Ģüphelinin birlikte iĢledikleri suçlarla ilgili sorgulamada uygulanmaktadır. Bu tekniğin uygulanmasında
temel mantık Ģahısların anlatımlarının birbirlerine karĢı kullanılması ve beyanlarındaki çeliĢkilerin ortadan kaldırılmasıdır. Özellikle Ģüpheliler olay ile ilgili bir Ģeyler anlatmaya baĢladıklarında uygulanması gereklidir. Ancak sorgucunun bu tekniğin uygulanması esasında çok dikkatli olması gerekir. Çünkü yanlıĢ hikaye üzerinde fikir birliği etmelerini sağlamaya yönelik Ģüphelilere yardımcı olma konumunda kalabilir. Bu nedenle öncelikle diğer arkadaĢının adını söyleyerek “O bunu söyledi” Ģeklinde bilginin kaynağını ortaya koyan yaklaĢımlar sergilenmemelidir.
Mağduru Suçlama Taktiği: Her suçlu suçluluğunu bilse bile, kendisine haklı gerekçeler bulma arayıĢı içindedir. Sorgucunun yapması gerekende Ģüpheliyi itirafa götürebilmek için ona bu mazeretleri sunmak olmalıdır. Bu mazeretlerden birisi de mağduru suçlamaktır. Özellikle kiĢiler arasında ihtilaflardan doğan suçlarda bu tekniğin uygulanması daha kolay olacaktır.
Ġma Etme Taktiği: Bir kiĢinin, olayın faili olduğunun ya da olayla ilgili olduğunun bilinmesi durumunda uygulanabilecek bir tekniktir. Bazı durumlarda sorgulamanın baĢlangıcında piĢmanlık, suçluluk duygusu gibi sebeplerle itiraf etmeye hazır ya da itirafa yatkın kiĢiler bulunabilir. Sorgulanan kiĢinin itirafa yakın olup olmadığını da anlamaya yarayan bir tekniktir.
Toplumsal Baskı Uygulama Taktiği: Özellikle yüz kızartıcı nitelikteki suçlarla ilgili sorgulanan Ģüphelilere karĢı uygulanabilecek bir taktiktir. Yüz kızartıcı suç iĢleyen Ģüphelilerin ceza alma endiĢelerinin yanında, yakınlarının, çevrelerindeki insanların ve mağdurların kendilerine karĢı takınacakları tavırdan çekinirler, iĢledikleri suçun duyulmasını istemezler. Bu nedenle de güçlü inkarlarda bulunurlar. Özellikle elde bazı delillerin olması durumunda, bu Ģüphelilere karĢı toplumsal baskı tekniği uygulanabilir ve bu yolla itiraf almak mümkün olabilir.
Fazladan Suçlama Taktiği: Bu tekniğin uygulanmasında Ģüphelinin iĢlediği suç haricinde baĢka suçlarla da suçlanması gereklidir. Birden çok kiĢinin katılımının olduğu suçlarda, diğer Ģüphelilerin iĢlediği suçlarla ilgili olarak da sorgulanan Ģüpheli suçlanmalıdır. Böyle bir durumda belirli bir süre inkardan sonra, suçlamaların ısrarla devam ettiğini gören Ģüpheli, diğer Ģüphelilerin eylemleri ile ilgili açıklamalar yapmaya baĢlayabilir.
Sıraladığınız taktiklerden baĢka doğaçlama olarak da mülakatın gidiĢatına göre yeni stratejiler ve taktiklerde belirlenebilir. Suç soruĢturmasında kullanılan bu taktikler genellikle sonuç vermiĢ ve birçok mülakatçı tarafından kullanılan taktiklerdir.
Mülakat taktiklerinde amaç kiĢiyi ikna ederek sonuca ulaĢmaktır. Bunu yaparken de sözlü ve sözsüz iletiĢim unsuları ve ikna yaklaĢımları ve taktikleri her aĢamada kullanılır.
3. 6. MÜLAKATA BAġLAMA YÖNTEMLERĠ
Mülakatın stratejisini belirlemede ikinci önemli ana unsur da Ģüpheli ile iletiĢim Ģeklinin belirlenmesidir. Mülakat yapılacak Ģahısla görüĢme yapılmadan önce, yaklaĢım tarzı belirlemekte fayda vardır. KiĢinin sosyal durumu, ekonomik durumu, iĢi, çalıĢtığı yerdeki statüsü, aile hayatı, oturduğu mevki gibi iknacıya özel ipuçları verecek araĢtırmalar yapılır. Bu doğrultuda iknacı, mülakata baĢlamadan önce kendisine yaklaĢım modeli belirler.
Bu tarz bir planlama daha çok ikna edeci iletiĢimi içerisinde etkileme modellerinden değiĢim, kiĢisel çekicilik ve müzakere-danıĢma durumlarını ortaya koymaktadır. Böylelikle ikna edici iletiĢimi, bilinçli olarak sergilenmeye baĢlanır.
Bu süreç tamamen konusunda uzman olan bir iknacı tarafından ortaya konulabilir. Nitekim yanlıĢ stratejiler, mülakat yapılan kiĢiyi bir daha konuĢturmayarak susturur, polis dili ile kiĢiyi kilitler. Genel olarak mülakat yapılacak kiĢi ile iletiĢim yaklaĢımlarını dört baĢlıkta toplamak mümkündür (EGM, 2004 Eğitim Notları).
3. 6. 1. Otoriter YaklaĢım
Bazı kiĢiler otoriteye alıĢıktır. Sürekli olarak belirli bir otoritenin himayesinde emir almaya alıĢık yaĢamıĢ olabilirler, alıĢtıkları iliĢki Ģekli ise, otoriter bir yaklaĢım modeli bu tür Ģüpheliler ile görüĢmede etkili olabilir.
Bunun yanında gereğinden fazla ciddiyetsiz ve görüĢülmesi düĢünülen konuların ciddiyetinden uzak kiĢiler olabilir. Eğer bu tarz davranıĢlarla sorgucu ile aralarına mesafe koymaya çalıĢmıyorlar ve iletiĢimi sürdürüyorlar ise, mesafe koyma
anlamında gelecek otoriter yaklaĢımın sergilenmesi gerekir. Ancak bu tarz bir davranıĢın sorgucu ve görüĢülen koni ile ilgili mesafe koymaya yönelik değerlendiriliyorsa, Ģüpheliye karĢı otoriter yaklaĢım sergilenebilir. Otoriter yaklaĢımda sorgucu genelde emir kipleri ile konuĢmalı ve duruĢu ve davranıĢı ile belirgin bir otoriter duruĢ sergilemelidir.
3. 6. 2. Resmi YaklaĢım
Bazı insanlarda resmiyet takıntısı vardır. KonuĢtukları kelimeler, duruĢ ve hareketlerinde de bu durumu ortaya koymaktadırlar. Genel olarak çevreleri ile iliĢkilerini de sürekli resmi bir Ģekilde yürütürler. Bu tarz Ģüphelilere yaklaĢımda aynı Ģekilde davranmak gerekebilir. Çünkü bu yönde beklentileri olabilir ve baĢka bir formatta iletiĢimi sürdürmeye karĢı tepki gösterebilirler.
3. 6. 2. Mantıklı YaklaĢım
Bazı insanlar ise duygulardan çok olaylara önem verirler ve olaylar ile ilgili neden, sonuç iliĢkileri üzerinde çoğunlukla dururlar. Analizci yapıdaki bu kiĢiler ile yapılan görüĢmede sorgucunun da duygulardan daha çok olaylara yoğunlaĢması, olayları mantık çerçevesinde neden-sonuç iliĢkilerini sorgulaması gereklidir.
3. 6. 3. Sıcak YaklaĢım
Bazı insanlar ise olaylardan çok duygulara ve maneviyata önem verirler. Olayların neden-sonuç iliĢkilerinden çok, duygusal boyutunu önemserler. Genel yaklaĢım tarzı belirlerken sorgucular, bu tip Ģüphelilerin duygularını önemsemeli ve duygularla bağlantı kurularak olaylar açıklanmaya yönelik mülakat geliĢtirmelidirler.
Her ne kadar bu konuda dört ayrı kategori belirlenmiĢ olsa ve Ģüphelilere durumuna uygun çerçevede yaklaĢılırsa da sorgulamanın ilerleyen bölümünde Ģüphelilerin duygu ve davranıĢlarındaki değiĢikliğe paralel olarak uygun formata geçerek tutum ve yaklaĢımları değiĢtirilmelidir.
3. 7. MÜLAKATTA GĠRĠġ
Yukarıda belirtilen yaklaĢımları uygulamak iyi bir konuĢmayı gerektirir. Ġkna edilecek kiĢi ile yapılacak konuĢma etkileyici olmalıdır. Amaca uygun bir konuĢma modeli seçilmeli, kiĢiyi etkilemelidir. Ġknaya yönelik konuĢmanın baĢlangıcı iyi hesaplanmalı, ileti muhatabın ilgisini çekecek Ģekilde olmalıdır. Diyalog ortamında kiĢisel kaygı ve kanıları ön plana çıkartmak yanlıĢ sonuçlara yol açabilir (Aslan, 2005:51).
Suçu aydınlatmak amaçlı yapılan mülakatlarda yaklaĢım tarzının belirlenmesi gibi konuĢma tarzının da ortaya konması gerekmektedir. Mülakat yapılacak kiĢiyle konuĢma yaparken neler ön planda olması gerektiği ikna amaçlı bir konuĢma için önemli bir etken olarak ortaya çıkmaktadır. Yüksel (2005: 118) ikna edici konuĢmayı dört baĢlık altında toplamıĢtır.
Var Olan Ġnancı PekiĢtiren KonuĢmalar: Bir inanca sahip ancak inancı zayıf olan kiĢilere karĢı yapılan konuĢmalardır. KiĢinin inancını kuvvetlendirmek için konuĢmalarla kiĢi desteklenir.
Bir Ġnanç OluĢturan KonuĢmalar: Bir konu ile ilgili herhangi bir inancı ya da düĢüncesi olmayan kiĢiler için oluĢturulur. Suç soruĢturmasında genellikle suç iĢleyen kiĢilerin bu suçun yanlıĢ olduğu hakkında bilgi sahibidir. Ancak sonucunun kendisini ya da yakınlarını nasıl etkileyeceği konusunda herhangi bir fikre sahip değildi. Bu noktada yeni bir inanç oluĢturulabilir.
Bir Ġnancı DeğiĢtirmeye Yönelik KonuĢmalar: KiĢinin sahip olduğu inancı değiĢtirmek için yapılan konuĢmalardır. Ġknacının özelliğine göre ve ikna edilmek istenen kiĢinin yaklaĢımına göre inanç değiĢtirmek söz konusu olabilir. Ġknada temel unsur da kiĢinin tutum ve davranıĢını değiĢtirmektir. ĠĢlemiĢ olduğu bir suçun kendisi için herhangi bir etkisi olmayacağı inancına sahip olan kiĢilerin inançlarını değiĢtirmek için gerekli yaklaĢımlar ortaya konur.
Bir Harekete Yönlendiren KonuĢmalar: Bu tür konuĢmalar da iknacı, Ģahsı bir harekete yönlendirmek için yapar. Varolan bir inanç ya da değiĢtirilen bir inanç neticesinde, sonucunun kendisine sağlayacağı avantaj ve dezavantajları hatırlatılmıĢ
olunur. Böylelikle kiĢi harekete geçerek sonucundan olumlu ya da olumsuz etkilenmek isteyecektir.