Azmi Milli T.A.ġ.‟nin kuruluĢu ve kurucuları hakkında bilgi veren tüm kaynaklarda müessisler genel olarak Vehbi Çorakçı, Aksaray Valisi Yusuf Ziya Günar ve Belediye Reisi Mehmet Sueri‟nin müĢterek çalıĢmaları neticesi 1924 yılında, Ziraat
57 Statüsü, s.4-5.
58 Aksaray Ticaret ve Sanayi Odası Azmi Milli T.A.ġ. Dosyası (10.12.1962 tarihli ve 2-92 sayılı evrak) 59 Aksaray Azmi Milli T.A.ġ.1960 Yılı Raporu, BaĢbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, Gürsoy Basımevi, Ankara 1961.
60 Azmi Milli T.A.ġ. Fabrika Müdürü ġevki Terlemez‟in 1999 yılına ait raporu.
61 ġirket sermayesinin 5 milyar liraya yükseltildiği 20.01.1994 tarih ve 3453 sayılı Türkiye Ticaret Sicili Gazeetsi‟nde yayınlanmıĢtır. Azmi Milli T.A.ġ. 1994 Yılı Raporu, s. 67.; Azmi Milli T.A.ġ. Fabrika Müdürü ġevki Terlemez‟in 1999 yılına ait raporu.
Bankası, Sanayi Maden Bankası63, Aksaray Belediyesi, Aksaray Özel Ġdare teĢkilatı ve Aksaray halkı olarak zikredilir64.
1924 yılında yayımlanan nizamnameye65 göre Ģirketin kurucuları Ģunlardır: Mebus Vehbi Bey Efendi, Hamzabeyli Zade Ziya Bey Efendi, Müftü Ġbrahim Efendi Hazretleri, Perek Zade Ġbrahim Efendi, Koçhisarlı Müfti Zade Hayrullah Efendi, Osman BeyZade Tahir Efendi, Hacı Hatip Zade Hacı Esat Efendi, Muhittin Efendi Zade Halid Efendi, Eskilli Mustafa Efendi, Ġmaretli Veli Efendi Zade Mehmet Efendi, Hacı Ahmet Efendi Zade Agâh Efendi, Alibuçuk Zade Kuddusi Efendi, Perek Zade Ömer Hami Bey, Alibuçuk Zade Abdülkadir Efendi, Alibuçuk Zade Ethem Bey, Mehmet, Halil, Hüsnü, Eskilli Hacı Mecit Zade Hacı Recep Efendi, Müfti Zade Ramazan Efendi, Hacı Osman Efendi Zade Mehmet Efendi, Kunduracı Yusuf Usta, Çimeli‟den Hacı Sülük oğlu Molla Mehmet, Babılcanlı Haydar Efendi, EĢmekayalı Tosun Bey, Sandık Emini Borlu Tahsin Efendi, Tabanlı Zade Mehmet Efendi, Hacı Ahmet Efendi Zade Yakup Efendi, Kadı Zade Hacı Mehmet Efendi, Battal oğlu Mehmet mahdumu Mevlüt Ağa, Terzi Zade RuĢen Efendi, Alay BeyZade Mehmet Hasan Efendi, Kasap Hasan Hüseyin Ağa, Küçük Bölcek Mahallesi‟nden Abdussamed oğlu Mehmet Ali Ağa, Küçük Bölcek Mahallesi‟nden Ġsa oğlu Hacı Ġmam Hüseyin Ağa, Ġsmailağa Tolu‟ndan Hüseyin oğlu Zekeriya Efendi, ġakir Efendi Zade Agah Efendi, Kazancık Tolu‟ndan Tebrik oğlu Mehmet Ağa, Bıçak Zade Ahmet Efendi mahdumu Yakup Efendi, Hamza Kadı Zade Hamza Efendi, Hacı Veysel Ağa Zade Rafet Efendi, Hacı Kani Efendi mahdumu Çapan Efendi, Ökçesiz Zade Ethem Efendi, Düğüzlü Hacı Ġbrahim oğlu Hacı Süleyman Ağa, Alibuçuk Zade Kazım Efendi, Osman oğlu hacı Ġbrahim Efendi, Hatipoğlu Tolu‟ndan Ali Baz oğlu Ömer Ağa, Acem Köse‟li Mahallesi‟nde Kadı Zade
63 Sümerbank‟ın nüvesi diyebileceğimiz ilk banka Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası‟dır. Bu banka 19 Nisan 1925 tarihli 633 sayılı yasa ile askeri fabrikalar hariç olmak üzere devlete ait fabrikaları iĢletmek, finanse etmek, yönetmek ve bunlara iliĢkin her türlü ticari ve mali iĢlemleri yapmak ve ayrıca özel sanayi teĢvik amacı ile kurulmuĢtur. Naci Yılmaz, 1930-1946 Dönemi Türk Bankacılık Tarihi, Ġstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, BasılmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul, 2007, s.155.; S. Erceyes,
a.g.e. s..91.
64 Sefer Aykut, Azmi Milli, s.49. Tekeli, Aksaray Vilayeti Tarihi, s.111.; Konyalı, Aksaray, s.1758.; Hasan Hüseyin Altınpınar, Cumhuriyet Döneminde Aksaray, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Konya 2001.s.132, Alper Tunga Oruç, 1923-1980 Aksaray
Milletvekilleri ve Faaliyetleri, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, BasılmamıĢ Yüksek
Lisans Tezi, Konya 2006.s.10.; Yurt Ansiklopedisi, C.8, s.6191. Azmi Milli T.A.ġ. Fabrika Müdür ġevki Terlemez‟in 1999 yılına ait raporu; Azmi Milli T.A.ġ. Genel Müdürü Halil Sönmez‟in 1999 yılına ait raporu; Azmi Milli T.A.ġ. Muhasebe Müdürü M. Hazım ġiĢman‟nın 8.1.1964 tarihli raporu.
BaĢbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu Raporları 1960,1963.1964.1970.1980.1990.1999 yılları.
Ġbrahim Ağa, Hamza Zade Tahir Kazım Efendi, Baytar müfettiĢi Hüseyin hasan Bey, Hacı Veysel Ağa Zade Hicabi Efendi, TaĢpınarlı Ġbrahim Efendi mahdumu Ġzzet Efendi, TaĢpınarlı DurmuĢ Ali Ağa, Tokarızlı Ethem çavuĢ, Ihlaralı Osman oğlu Hamza Efendi, Babaoğlan oğlu Ahmet Ağa, Demirci Köylü Pir Ali Oğlu ġammaz Ağa, Kavurmacı oğlu Hasan Ağa, Karagöz oğlu Abdullah Ağa, EĢmekayalı Mehmet BeyZade Hüseyin Bey, EĢmekayalı Ġbrahim Bey Zade Memduh bey, EĢmekayalı Tahir Bey Zade Ġbrahim bey, EĢmekaya eĢrafından Hacı Ahmet Ağa, Aksaray Belediyesi, Aksaray Ġdare-i Hususiyesi, Aksaray Su Komisyonu, Konya Mebusu Musa Kazım Efendi Hazretleri, Konya Mebusu Kazım Hüsnü Bey Efendi, EskiĢehir Mebusu Emin Bey, Ġmaretli Hacı Ahmet Ağa Zade Mustafa Efendi, Ġmaretli Veli Efendi Zade Halil Efendi66.
15 ağustos 1928 ÇarĢamba günü saat 14.00‟te Aksaray Milli Kütüphane‟de fevkalade olarak ictima yapılacağı, Ģirket nizamnamesinde bazı maddelerin değiĢtirileceği haber edilmiĢtir67. Nizamnamede açıklanan müessislere aĢağıda yazılı kiĢi ve kuruluĢların ekleneceği yaklaĢık bir ay öncesinden Aksaray Vilayet Gazetesi‟nde duyurulmuĢtur.
Nizamname-i Dahili‟nin birinci maddede isimleri yazılı olan müessislerden EĢmekayalı Tosun Bey, Hacı Ahmet Efendi Zade Yakup, Gazi Zade hacı Mehmet, Alaybey Zade Mehmet Hasan, Küçük Bölcek Mahallesi‟nden Abdüssamed oğlu Mehmet Ali, Ġsmailağa Tolu‟ndan Hüseyin oğlu Zekeriya Efendi, karcık Tolu‟ndan
66 1959 yılında yayımlanan Ģirket statü kitapçığına göre müessislerde değiĢiklikler olmuĢtur. Mebus Vehbi, Hamza Beyli Zade Ziya, Müftü Ġbrahim, Perek Zade Ġbrahim, Koçhisarlı Müftü Zade Hayullah, Osman Bey Zade Tahir, Hacı Hatip Zade Hacı Esat, Muhittin Zade Halit Ġskelli Mustafa, Ġmaretli Celi Zade Mehmet, Hacı Ahmet Zade Avni,, Ali Buçuk Zade Kuddus, Perek Zade Ömer Hami, Ali Buçuk Zade Abdülkadir, Ali Buçuk Zade Etem, Mehmet, Celal, Hüsnü, Necmettin, Hacı ġeyh Ağa Zade ġükrü, ġskelli Hacı Mecit Zade hacı Recep, Müftü Zade Ramazan, Hacı Osman Zade Hacı Osman, Nisari Zade Rıza, AteĢ Zade Hadi, Belediye reisi Abbas Zade Mehmet, Kunduracı Yusuf Usta, Çimeli‟den Hacı Sülükoğlu Molla Mehmet, Babilcan‟lı Haydar, Sandık emini Bor‟lu Tahsin, Tabanlı Zade Mehmet, Battaloğlu Mehmet mahtumu Mevlüt Ağa, terzi Zade RuĢen, Kasap Hasan Hüseyin Ağa, Küçük Bölcek Mahallesi‟nden Ġsa oğlu Hacı Ġmam Hüseyin, Ģakir Zade Agah, Bıçak Zade Mehmet mahtumu Yakup, Hacı Veysel Zade Rıfat, Ökçesiz Zade Etem, Düküzlü Hacı Ġbrahim oğlu Hacı Süleyman Ağa, Osman oğlu Hacı Ġbrahim, Hatip oğlu Tulinden Alibozoğlu Ömer, Acem köseli mahallesi‟nden Feyzi Zade Ġbrahm, Baytar Müfettisi Hüseyin Hüsnü, Hacı Veysel Ağa Zade Hicabi, TaĢpınar‟lı Ġbrahim mahtumu Ġzzet, TaĢpınar‟lı DurmuĢ Ali, Tokarezli Ethem ÇavuĢ, Babaoğlan oğlu hacı Ahmet, Kavurmacı oğlu Hasan, Karagöz oğlu Abdullah, EĢmekaya‟lı Ġbrahim Zade Memduh, EĢmekaya eĢrafından Hacı Mehmet, Aksaray Belediyesi, Aksaray Ġdare-i Hususiyesi, Konya Mebusu Musa Kazım, Konya Mebusu Kazım Hüsnü, EskiĢehir Mebusu Emin, Ġmaretli Hacı Mehmet Zade Mustafa, Ġmaretli Veli Zade Halil, T.C. Ziraat Bankası. Azm-i Milli T.A.ġ, Statüsü, s.3.
Türk oğlu Mehmet, Hamza Gazi Zade Hamza, Hacı Kani Efendi mahdumu Çapan, Alibuçuk Zade Kazım, Hamza Gazi Zade Tahir Kazım, Ihlaralı Osman oğlu Hamza, Demirci Köylü Pir Ali oğlu ġammas, EĢmekayalı Mehmet Bey Zade Hasan, EĢmekayalı Tahir Bey Zade Ġbrahim Bey ve efendilerle Aksaray Su Komisyonu‟nun müessislerinden milli ve ihraçları ile müessisler meyanına Türkiye Cumhuriyeti Ziraat ve Sanayi Maden Bankaları ile Kulu Köylü Ġsmail ve DerviĢ, Koçhisar Belediye Reisi Rıza, Koçhisar‟ın Muhlis obasından Hamdi, Halil Ağa Zade Ġzzet, NevĢehirli Bekir, NevĢehirli Mehmet, Müftü Ġbrahim Efendi Mahdumu Ġbrahim Çelebi, Billur Zade Kayserili Hacı Mahmut, Tekeli Zade Yakup, Yörük Monla(molla) Mustafa, Kavurmacı Zade Mahmut ÇavuĢ, Mahmut oğlu Hazar Ağa, Alibuçuk Zade Servet, Alibuçuk Zade Hacı Hasan, Alibuçuk Zade Ahmet, Alibuçuk Zade Ata, Alibuçuk Zade Ruhi, Alibuçuk Zade Hacı Ali, Alibuçuk Zade Hami, Alibuçuk Zade Feyzi, Alibuçuk Zade ġammas, Alibuçuk Zade Ethem Efendi Kerimesi Bakiye, Alibuçuk Zade kerimesi Vasfiye, Alibuçuk Zade Kuddusi Bey validesi ÜmüĢ ve refikası AyĢe, Alibuçuk Zade Vehbi Bey refikası Fatıma, beyefendi ve hanımlar derç olunacaktır68.
4. ġĠRKET YÖNETĠCĠLERĠ69