Müderris, Mütevelli ve Diğer Vakıf Görevlileri Atamaları

Baş Baki-Kulu Mehmet Ağa, Beramunî ve Cami-i Kebir Medreseleri’ne yapılan müderrislik, mütevellilik ve diğer vakıf görevlisi atamalarına gelince, yukarıda da zikredildiği üzere, medreseler arasındaki bağlantıyı göstermesi bakımından önemli belgelerden biri olan BOA’daki 1096-1211 (1684-1797) tarihine kadar olan atama kayıtlarını kapsayan, 21 Zilkade

337 _{KONYALI, Aksaray,I, s.1326.} 338 _{VAD.No.1067, vr.61a.} 339 _{BOA.C.MF.GNo.1532.}

340 _{Bu belge ve diğer Cami-i Kebir ile ilgili belgelerde, tedris ibaresi kullanılmasına rağmen müderris ibaresi yer}

almamaktadır.

1211 (18 Mayıs 1797)342 tarihli belgede; Beramunî Medresesi müderrisliği, Ahmet Efendi’de iken 1096 (1684-1685)’te ölümü üzerine Abdurrahman'a geçmiştir. Abdurrahman'ın 1097 (1685-1686)’da görevden alınması ile bu görev, Ebubekir'e verilmiştir. Recep 1099 (Mayıs 1688)’de Ebubekir'in de görevden alınması ile bu göreve, Seyyid Abdullah Efendi getirilmiştir. Ramazan 1099 (Temmuz 1688)’de Seyyid Abdullah Efendi'nin de görevden alınması ile bu göreve, tekrar Ebubekir atanmıştır. 1102 (1690-1691)’de Ebubekir'in tekrar görevden alınmasıyla bu görev, Mustafa Efendi'ye tevdi edilmiştir. Rebîü'l-âhir 1106 (Aralık 1694)’te Mustafa Efendi'nin de görevden alınması ile bu görev, tekrar Ebubekir'e iade edilmiştir. Zilhicce 1106 (Temmuz 1695)’te Ebubekir'in tekrar görevden alınması ile bu görev, tekrar Mustafa Efendi'ye verilmiştir. 1107 (1695-1696)’da Mustafa Efendi'nin görevden tekrar alınması ile bu görev, bir kez daha Ebubekir'e iade edilmiştir. 1110 (1698- 1699)’da Ebubekir'in müderrislik görevinden tekrar alınması ile bu görev, Hasan'a verilmiştir. Baş Baki-Kulu Mehmet Ağa, Beramunî ve Cami-i Kebir Medreseleri’ne yapılan atamalara dair343 Hurufât Defteri kayıtlarındaki ilk belgenin tarihi Muharrem 1111 (Haziran- Temmuz 1699)’dur344_{. Buna göre, Beramunî Medresesi’nde mütevelli olmadığından yarım}

akçe ile bu göreve Şeyh Mustafa atanmıştır. Şevval 1111 (Mart-Nisan 1700)’de 345 _Emeviye

Medresesi’nin tevliyeti, vâkıfın şartlarına göre, medresede müderrislik yapanlara verilmesi gerekirken Mustafa, bu görevleri bir şekilde kendi üzerine berat ettirmiş, ancak bu husus, kadı tarafından düzeltilerek bu görevler, yeniden Hasan’a verilmiştir. Safer 1115 (Haziran- Temmuz 1703)’te346 Emeviye Medresesi’nin müderrisi Hasan, kendi rızası bu görevi, bir akçe ile Abdullah’a devretmiştir. 01 Zilhicce 1118 (06 Mart 1707)’de 347 Behramiye Medresesi’nde bir akçe ile mütevelli, Abdullah kendi rızası ile ferağatinden bu görevi, Mustafa'ya bırakmıştır. 01 Safer 1122 (01 Nisan 1710)’da 348 Behrâmiye Medresesi’nin bir akçe ile mütevelliliği, Mustafa'nın ölmesi üzerine Abdullah’a verilmiştir. Ramazan 1123 (Ekim-Kasım 1711)’de349 tedris ve tevliyete mutasarrıf Abdullah’ın kendi rızasıyla bu görevi, Şeyh Mustafa

342 _{BOA.C.MF.GNo.1532. Bu belge, muhtemelen bu medresenin ilk açıldığı zamandan, 1797’ye kadarki olan}

atamaları göstermektedir.

343 _{Kayıtlarda tek bir medrese ismi zikredilmesine karşın, yapılan açıklamalar çerçevesinde, bu kayıtlarda}

zikredilen tek bir medreseye yapılan atamanın diğer kurumları da etkilediği akıldan çıkarılmamalıdır.

344 _{VAD.No.1140, vr.22b.}

345_{VAD.No.1134, vr.92a. Emeviye Medresesi diye zikredilen medresenin, atamalara bakılacak olursa Beramunî}

Medresesi olduğu görülür. Ayrıca, bu kaydın önemi, vâkıfın şartlarından biri olan tevliyetin, müderrislere ait olduğu şartıdır. Bundan dolayı, müderrislik, mütevellilik ve diğer vakıf görevlisi atamaları birlikte el alınmıştır.

346 _{VAD.No.1134, vr.93b.}

347_{VAD.No.1067, vr.60b. Behramiye Medresesi diye zikredilen medresenin, atamalara bakılacak olursa}

Beramunî Medresesi olduğu görülür.

348 _{VAD.No.1067, vr.60b.} 349 _{VAD.No.1067, vr.61b.}

Mısrî’ye devretmiştir. Rebîü’l-evvel 1129 (Şubat-Mart 1717)’de350 medresenin mütevellisi Şeyh Mustafa Mısrî yerini oğulları Aksarayî İbrahim ve Aksarayî Mehmet ve Aksarayî Ahmet Efendi’ye bırakmıştır. Cemâziye’l-âhir 1139(Ocak-Şubat 1727)’de 351 Baş Baki-Kulu Mehmet Ağa ve Behrâmiye Medreseleri ile Hüsameddin Zaviyesi’nin mütevellisi Mustafa Mısrî’ye beratını kaybettiğinden dolayı yeniden berat verilmiştir.

Beramunî Medresesi’ne yapılan müderrislik ataması yukarıda zikredilen BOA’daki belgeye göre devam etmiştir. 1137 (1724-1725)'te352 Mustafa Mısrî’nin oğlu İbrahim Efendi müderrislik hissesini kendi rızasıyla kardeşleri Feyzullah İsmail ve Ahmet Efendi’ye bırakmıştır. 1159 (1746-1747)’de Feyzullah İsmail Efendi de hissesini Yusuf’a bırakmıştır. Yusuf’tan da 1160 (1747-1748)’de Feyzullah İsmail Efendi’nin oğlu Mustafa devralmıştır. Mütevelli Ahmet Efendi’nin 1171 (1757-1758)’de ölmesi üzerine hissesi oğulları Mehmet Emin ve Mustafa'ya verilmiştir. Mustafa'nın kendi rızasıyla dörtte bir müderrislik hissesini kardeşi Mehmet Emin'e devrettiğine dair, 20 Cemâziye'l-evvel 1176 (07 Aralık 1762)353 tarihli Mehmet Emin'in arzı mevcuttur. Başka bir BOA belgesinde, Beramunî Medresesi’nin mütevellisi Mehmet Efendi’nin 1180 (1766-1767)’de ölmesi üzerine hissesinin, oğulları İbrahim, Mahmut, Mehmet ve Mustafa'ya geçtiğine dair, 22 Şevval 1181 (12 Mart 1768)354

tarihli İbrahim, Mahmut, Mehmet ve Mustafa'nın arzı vardır.

Beramunî Medresesi’ne yapılan mütevellilik atamaları devam etmiştir. BOA kayıtlarındaki aynı belgede, mütevelli İbrahim ve Mahmut’un 1190 (1776-1777)’de355 ölmeleri üzerine hisseleri kardeşleri Mehmet ve Mustafa'ya geçmiştir. Mustafa'nın da 1196 (1781-1782)’de ölmesi üzerine mütevellilik hissesi oğulları Ahmet, Mahmut ve İbrahim'e intikal olmuştur. 1200 (1785-1786)’da mütevellilik, Şeyh Mustafa Efendi’nin oğulları İsmail ve Tahir’e verilmiştir. 1200 (1785-1786)’da Ahmet’in ölmesi üzerine hissesi Abdurrahman'a geçmiştir.

Baş Baki-Kulu Mehmet Ağa, Beramunî ve Cami-i Kebir Medreseleri’ne yapılan müderrislik ve mütevellilik atamaları, XIX. ve XX. yüzyılda da devam etmiştir Hurufât

Defteri kaydında, Zilhicce 1202 (Eylül-Ekim 1788)’de 356 mütevelli İbrahim'in ölümü üzerine hissesi hasbî olarak Hafız Halil'e verilmiştir. BOA’daki başka bir belgede; mütevelli

350 _{VAD.No.1067, vr.63b.}

351 _{VAD.No.1143, vr.31b. Bu kayıttan sonra Baş Baki-Kulu Mehmet Ağa ve Beramunî Medreseleri ile}

Hüsameddin Zaviyesi’nin tevliyetleri bu tarihten itibaren birlikte yapılmaktadır.

352 _{BOA.C.MF.GNo.1532.} 353 _{BOA.C.EV.GNo.949.} 354 _{BOA.C.MF.GNo.6823.} 355 _{BOA.C.MF.GNo.1532.} 356 _{VAD.No.1060, vr.60a.}

Mehmet’in oğlu Mehmet’in 1208 (1793-1794)’te çocuksuz ölmesi üzerine, hissesinin Abdürrahim’e geçtiğine dair, 19 Cemâziye'l-âhir 1208 (22 Ocak 1794)357 tarihli mütevelli Mehmet'in ortağı Abdürrahim’in arzı mevcuttur. 1210 (1795-1796)’da358 mütevelli Tahir'in hissesi, Müslim Halife'ye geçmiştir. 29 Rebîü’l-âhir 1214 (30 Eylül 1799)’da359 yarım hissenin dörtte biri müderrislik ve tevliyet görevini yürüten Mahmut ve İbrahim’den İbrahim’in, çocuksuz ölmesi üzerine yerine Halil getirilmiştir. Yine aynı belgeye göre, 01 Cemâziye’l-evvel 1214 (01 Ekim 1799)’da360 mütevelli ve müderris Halil’in ölümü üzerine yerine oğlu Halil atanmıştır. 05 Zilkade 1215 (20 Mart 1801)361 tarihli kayıtta da, Mehmet Şakir’in, Mahmut’un çocuksuz ölmesi üzerine sekizde bir hissesini kendisine istediğine dair arzı vardır. 06 Rebîü'l-âhir 1219 (15 Temmuz 1804)’te362 yarım hissenin dörtte biri müderris olan Halil’in de çocuksuz ölmesi üzerine, bu göreve Mehmet Emin atanmıştır. 21 Rebîü'l-âhir 1258 (01 Haziran 1842)363 tarihli muhasebe kaydında, mütevellinin Abdüllatif ve ortağı olduğu kayıtlıdır.

Ayrıca BOA’da, 10 Rebîü'l-evvel 1262 (08 Mart 1846)364 tarihli vakıf varidat mahsubat kayıtlarında Medrese-i Abdülhalim … Mehmet Ağa ve yine aynı defterde olmak üzere, 28 Rebîü'l-evvel 1266 (11 Şubat 1850)365 _{tarihli Medrese-i … Mehmet Ağa şeklinde}

başka bir kayıt daha vardır. Defterlerdeki kayıtlar tam olarak okunamadığından bunların, Baş Baki-Kulu Mehmet Ağa Medresesi’ne ait olma hususu ihtimalden öteye geçmemektedir.

Burada zikredilmesi gereken bir husus ise Baş Baki-Kulu Mehmet Ağa, Beramunî ve Cami-i Kebir Medreseleri’nin, mevcut belgelere göre, ya aynı mahallede ya da birbirine yakın mahallelerde olduğu anlaşılıyor. Bu kurumların birbirine yakın olması buralarda farklı görevleri yapan aynı kişilerin işini kolaylaştırmaktadır. Ancak, Hacı Nasuhoğlu Osman Muallimhanesi ve Yılanlı Medresesi konusunda belgelerde ismi geçen Mustafa Mısrî, Hacı Nasuhoğlu Osman Muallimhanesi ve Yılanlı Medresesi’ndeki görevlerinin yanında bu üç

357 _{BOA.C.MF.GNo.4127.} 358 _{BOA.C.MF.GNo.1532.}

359 _{BOA.C.MF.GNo.575. Bu kayıtta, aynı kişinin, yarım hissenin dörtte biri oranında, Hüsameddin Zaviyesi’nde}

zaviyedar; yarım hissenin dörtte biri oranında Halil Ağa Zaviyesi’nde, Cami-i Kebir’de (Karamanoğlu Camii) tedris şartıyla, mütevelli ve şeyh; dörtte bir hissenin dörtte biri oranında Beramunî Medresesi’nde müderris olduğu zikredilmektedir.

360 _{BOA.C.MF.GNo.575.} 361 _{BOA.C.EV.GNo.20659.} 362 _{BOA.C.MF. GNo.1291.} 363 _{BOA.EV.d.GNo.11855, vr.5.}

364 _{BOA.EV.d.GNo.9580, vr.180a. Bu belgede bahsedilen medrese ile ilgili, Hurufât Defterlerinde ve diğer vakıf}

kayıtlarında başkaca bir kayda rastlanmadığına bakılırsa, bu medresenin yukarıda zikredildiği gibi, sehven yazılmış, mektep olma ihtimalinin yanında Baş Baki-Kulu Mehmet Ağa Medresesi olma ihtimali de vardır.

365 _{BOA.EV.d.GNo.9580. Bu belgede bahsedilen ismi tam olarak okunamayan medrese ile ilgili, Hurufât}

Defterlerinde ve diğer vakıf kayıtlarında başkaca bir kayda rastlanmadığına bakılırsa, bu medresenin, Baş Baki-

medresede de görev aldığı gibi daha sonra değinilecek olan Zinciriye Medresesi’nin müderrisliği ve mütevelliliğini de yapmıştır. Bir kişinin, sayılan bu görevleri, aynı anda yapması fiziksel olarak mümkün olsa da sarfedilen efor göz önüne alınırsa bu işleri yapmak çok zor ve çok yıpratıcı olmalıdır. Ya da bu görevler, belirli bir ücret karşılığında, başka birilerine iltizama verilmiş olmalıdır.

Tablo VII- Baş Baki-Kulu Mehmet Ağa, Beramunî ve Cami-i Kebir Medreseleri’nde Görev Yapan Müderris, Mütevelli ve Diğer Vakıf Görevlileri Listesi

Müderrisler-Mütevelliler-Görevliler Tarih Ücret

Ahmet-Abdurrahman 1096 Abdurrahman-Ebubekir 1097 Ebubekir-Abdullah Recep 1099 Abdullah-Ebubekir Ramazan 1099 Ebubekir-Mustafa 1102 Mustafa-Ebubekir Rebîü'l-âhir 1106 Ebubekir-Mustafa Zilhicce 1106 Mustafa-Ebubekir 1107 Ebubekir-Hasan 1110

Mustafa Muharrem 1111 0,5 Akçe

Mustafa-Hasan Şevval 1111

Hasan-Abdullah Safer 1115 1 Akçe

Abdullah- Mustafa 01 Zilhicce 1118 1 Akçe

Mustafa- Abdullah 01 Safer 1122 1 Akçe

Abdullah- Mustafa Mısrî Ramazan 1123

Mustafa Mısrî-İbrahim(1/2),Mehmet(1/4), Ahmet(1/4) Rebîü’l-evvel 1129

İbrahim(1/2)- Mehmet(1/2),Feyzullah İsmail(1/4) Ramazan 1137 Mehmet(1/2), Feyzullah İsmail(1/4)- Mehmet(3/4) Zilkade 1137

Mehmet(3/4)- Mehmet(1/2), Feyzullah İsmail (1/4) 1139

Mehmet(1/2), Ahmet(1/4), Feyzullah İsmail(1/4) 1139

Feyzullah İsmail(1.4)-Yusuf(1/4) 1159

Yusuf(1/4)- Mustafa(1/4) 1160

Mustafa(1/4)-İsmail(1/8), Tahir(1/8) 02 Zilkade 1204

Tahir(1/8)-Müslim(1/8), Cemâziye’l-evvel 1210

Mehmet(1/2)- Mustafa(1/8),Mehmet(1/8), Mahmut(1/8),

İbrahim(1/8) 22 Şevval 1181

Mahmut(1/8), İbrahim(1/8)-Mustafa(3/8),Mehmet(1/8). 1190 Mustafa(3/8)- Ahmet(1/8), Mahmut(1/8), İbrahim(1/8) 1196

Ahmet(1/8)-Abdurrahman(1/8) 1200

İbrahim(1/8)- Halil(1/8) Zilhicce 1202

Mehmet(1/8)-Abdurrahim(1/8) 19 Cemâziye'l-âhir 1208

Halil(1/8)- Halil(1/8) 01 Cemâziye’l-evvel 1214

Mahmut(1/8), -Mehmet Şakir(1/8) 05 Zilkade 1215

Halil(1/8)- Mehmet Emin(1/8) 06 Rebîü'l-âhir 1219

Ahmet(1/4)- Mehmet Emin(1/8), Mustafa(1/8) 1171

Mustafa(1/8)- Mehmet Emin(1/4) 20 Cemâziye'l-evvel 1176