Hacı Nasuhoğlu Osman

Hacı Nasuhoğlu Osman Muallimhanesi, Kızılca Mahallesi’ndeki Ferişteh Mescidi’nin yanında, adından da anlaşılacağı üzere, Hacı Nasuhoğlu Osman tarafından, muhtemelen XVII. yüzyılın sonlarında inşa edilmiştir. Çünkü bu mekteple ilgili ilk Hurufât Defteri kaydının tarihi Zilkade 1111 (Nisan-Mayıs 1700)’dür158.

Belgede zikredilen kayda göre, Kızılca Mahallesi’nde Ferişteh Mescidi’nde159 Hacı Nasuhoğlu Osman Muallimhanesi’nin muallimi olmadığından muallimlik görevinin Ferişteh Mescidi’nin imamı olan İbrahim’e verildiği belirtilmektedir. Burada mescidin imamlığını yapan kişinin, aynı zamanda mektebin hocalığını da üzerine aldığı görülmektedir. Bu şekilde, muallim atamaları, imam atamalarından da takip edilebilmektedir. Diğer belgelerde zikredilen kayıtlar ise sırasıyla Safer 1112 (Temmuz-Ağustos 1700)160 bir akçe ile imamlık Ahmet’ten alınarak Ebubekir’e, ondan da alınarak İbrahim’e verilmiştir. Rebîü'l-evvel 1114 (Temmuz- Ağustos 1702)’de161 de muallimlik Ferişteh Mescidi’nin imamı olan Ahmet’e verilmiştir.

Hacı Nasuhoğlu Osman Muallimhanesi’ne yapılan atamalar, BOA kayıtlarında devam etmektedir. 29 Muharrem 1121 (10 Nisan 1709) tarihli belgede, Kızılca Mahallesi’nde Ferişteh Hatun Mescidi’nin bir akçe ile imameti 1114 (1702-1703)'te Ahmet'te iken ölmesi üzerine bu görev, Ebubekir'e verilmiştir. Ancak Ahmet'in kardeşi İbrahim, imameti

158 _{VAD.No.1134, vr.92a. Bu kaydın dışında, diğer Hurufât Defteri kayıtlarında Hacı Nasuhoğlu Osman}

Muallimhanesi adına rastlanmamaktadır.

159 _{Ferişteh Hatun’nun türbesi taş ve tuğla ile inşa edilmiştir. Yapı özelliği bakımından XIV. ve XV. yüzyıllara}

tarihlemek mümkündür. Camisi daha sonra yapılmıştır.1992-1993 yılları arasında onarım ve restorasyon görmüştür.

160 _{VAD.No.1134, vr.92b.} 161 _{VAD.No.1134, vr.93a.}

haksızlıkla kendi üzerine berat ettirmiş, Ebubekir de bu durumu kadıya arzetmiş, kadı ise bu görevi tekrar Ebubekir'e vermiştir. Yine bu belgeye göre, 1117 (1705-1706)'da imamlıkla birlikte mahalledeki Mustafa Ağa Muallimhanesi’nin muallimliğini de yapan Ebubekir, fiil-i şeni ettiği için Rebîü'l-evvel 1118 (Haziran-Temmuz 1706)'da imamlık ve hocalık kendisinden alınarak Nasuh'a verilmiştir. Nasuh da bu beratı 1121 (1709-1710) tarihinde yenilettirmiştir162. Bu belgenin bir kısmında mektebin isminden söz edilmeyerek sadece mescitle aynı mahallede olduğu kayıtlıdır. Ancak, yine bu belgenin diğer kısmında ise bu mektep, Mustafa Ağa Muallimhanesi olarak kaydedilmiştir. Bu durumda Hurufât Defteri kaydında zikredilen Hacı Nasuhoğlu Osman Muallimhanesi ile BOA kayıtlarındaki Mustafa Ağa Muallimhanesi aynı mektep midir? Aynı ise neden ayrı ayrı adlarda zikredilmektedir? Aynı değilse Mustafa Ağa Muallimhanesi’nin kaydı, Hurufât Defterleri’de neden yoktur? Bu soruların cevabı tam olarak net değildir. Ancak, Hurufât Defterleri ve BOA kayıtlarındaki isimler ve görevler eşleştiğinden, BOA kayıtlarında ismi geçen Mustafa Ağa Muallimhanesi ile Hurufât Defteri kayıtlarındaki Hacı Nasuhoğlu Osman Muallimhanesi’nin aynı olduğu anlaşılmaktadır.

Muallimhane üzerindeki bu tartışmayı, açıklığa kavuşturması bakımından, Ferişteh Hatun Mescidi’nin durumu önem kazanmaktadır. Ama mektep üzerindeki tartışmalı durum, muallimhanenin yanındaki mescit için de geçerlidir. Şöyleki, Ferişteh Hatun Mescidi olarak bilinen, ancak sonradan camiye çevrildiği anlaşılan bu mabet, Hurufât Defteri ve diğer arşiv kaynaklarına göre Kızılca Mahallesi’ndedir. KONYALI da Kızılca Mahallesi’ndeki caminin, 1892’de Şeyh Mehmet Rüştü tarafından, tamir ettirildiğini, tamirat kitabesinde de ilk banisinin Ferişteh Hatun/Hoca Hatun olduğunu, Ferişteh Hatun Mescidi’ni sonradan tamir ederek camiye çevirenin adına nispeten, Sinan Camii denildiğini belirtir163. Sinan Camii’ne ise vakıf defterlerinde Köhne Cami/Sinan Mescidi denildiği görülmektedir. Bundan dolayı, Köhne Cami/Sinan Mescidi’nin Karamanoğulları döneminde inşa ettirildiği kabul edilmektedir164. Ancak, 21 Rebîü'l-âhir 1124 (30 Haziran 1709) tarihli bir BOA kaydına göre, Ferişteh Hatun Mescidi, Mısrî Mustafa tarafından, tamir ve tevsi edilerek minber konulmuş ardından camiye çevrilmiştir. Giderlerini karşılamak için de bir miktar nakit vakfedilmiştir.

162 _{BOA.C.MF.GNo.8088.}

163 _{KONYALI, Aksaray, I, s. 1160-1162.}

164 _{KOMİSYON, 387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri /937(1530) I, (Kısaltma: DAGM,}

387 Numaralı), T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 1996. s.138; KONYALI, Aksaray, I, s. 1160-

Caminin hatipliği ise İbrahim’e verilmiştir165. Bu belge ile Ferişteh Hatun Mescidi’nin, Mısrî Mustafa tarafından camiye çevrildiği anlaşılmaktadır. Buna göre yukarıda vakıf defterlerinde Köhne Cami diye meşhur Sinan Mescidi, gerçekten KONYALI’nın dediği gibi Ferişteh Hatun Mescidi midir? KONYALI’nın, tamirat kitabesini göz önüne alarak ilk banisi Ferişteh Hatun’dur dediği Sinan Camii, Sinan tarafından ne zaman tamir ettirilmiştir? Ferişteh Hatun başka bir mescit daha inşa ettirmiş midir? gibi bir takım sorular yine cevapsız kalmaktadır.

O halde mevcut bilgiler ışığında, Ferişteh Hatun Mescidi, Mısrî Mustafa tarafından camiye çevrilmiş olmalıdır. Hacı Nasuhoğlu Osman Muallimhanesi ve Mustafa Ağa Muallimhanesi, Ferişteh Hatun Mescidi’nin yanındadır. Aynı eğitim kurumu olmasına rağmen muhtemel buraya vakıflar tahsis eden Mustafa Mısrî’nin adıyla anılmıştır.

Mektep ve mescit tartışmalarını açıklığa kavuşturduktan sonra, Ferişteh Hatun Camii görevli atama kayıtlarına dönülecek olursa Cemâziye'l-âhir 1159 (Haziran-Temmuz 1746)166 tarihli iki Hurufât Defteri kaydının ilkinde, Mehmet’in vaz ettiği kürsînin şeyhliği Şeyh Mustafa’ya yarım akçe ile yeniden verildiği, diğerinde de Hacı Nasuhoğlu Osman Muallimhanesi’nin mütevellisi olmadığı için boş olan tevliyet kadrosuna Mustafa ve Hasan’ın getirildiği kayıtlıdır. Başka bir Hurufât Defteri kaydında da Rebîü’l-evvel 1160 (Mart-Nisan 1747)’de 167 muallimlik görevinin hasbî olmak üzere Mustafa’ya tevdi edildiğinden bahsedilmektedir.

Yine 02 Cemâziye'l-âhir 1160 (11 Haziran 1747)168 tarihli başka bir BOA belgesinde, cami vakfına Hacı Mehmet 20 akçe vakfederek, ribhinden bir akçe vaizlik görevi Hafız Mustafa'ya verilmiştir. 27 Cemâziye'l-âhir 1160 (06 Temmuz 1747)169 tarihli diğer bir BOA belgesinde, hatipliğin cahil ve ehil olmayan Mustafa’dan alınıp Mehmet'e verildiğinden bahsedilmektedir. Şevval 1160 (Ekim-Kasım 1747)170 tarihli son Hurufât Defteri kaydında, caminin mektebi yani Hacı Nasuhoğlu Osman Muallimhanesi ve musluğunun hasbî mütevellisi olan Mustafa’ya beratını kaybettiği için yeniden berat verildiğinden

165 _{BOA.EV.d.GNo.206. Bu kayıtta ismi geçen Mustafa Mısrî, yaşadığı döneme damgasına vuran önemli bir}

şahsiyet olmalıdır. Çünkü, bu mescidi camiye çevirme işinin finansmanını, o dönemde görev aldığı; Yılanlı, Beramunî, Cami-i Kebir, Baş Baki-Kulu Mehmet Ağa ve Zinciriye Medreseleri ile Hüsameddin Zaviyesi’nden elde ettiği gelirle karşılamış olmalıdır.

166 _{VAD.No.1055, vr.9a. Yukarıdaki belge ile bu belgenin tarihi arasında yaklaşık 45 yıl vardır. Ferişteh Hatun}

Camii’nin, belgelere göre, büyüklüğü düşünülür ise bu zaman diliminde hiçbir atamanın yapılmaması düşünülemez. Bu durum kayıtların farklı bir yerde tutulduğunu, Hurufâtlara geçirilmediğini aklımıza getirmektedir.

167 _{VAD.No.1055, vr.10a.} 168 _{BOA.C.MF.GNo.9193.} 169 _{BOA.EV.d.GNo.18610.} 170 _{VAD.No.1055, vr.10a.}

bahsedilmektedir. Ferişteh Hatun Camii varlığını günümüzde de devam ettirmektedir ( Fotoğraf-2).

Tablo II- Hacı Nasuhoğlu Osman Muallimhanesi ve Ferişteh Hatun Camii’nde Görev Yapanların Listesi

Muallimler Tarih Ücret Mütevelliler Tarih Ücret

(Ahmet Ebubekir) İbrahim

Zilkade 1111 1 Akçe Mustafa ve Hasan Cemâziye’l-âhir 1159

İbrahim Safer 1112 Mustafa Şevval 1160

Ahmet Rebîü'l-evvel 1114 Ahmet - Ebubekir 1114

Ebubekir-Nasuh Rebîü'l-evvel 1118

Nasuh 1124

Mustafa Rebîü’l-evvel 1160