Hatırlanacağı üzere kişilik; bir bireyi niteleyen düşünceler, duygular, tutumlar ve davranışlardan oluşan ve devamlılık gösteren örüntü ve bu örüntünün özünü oluşturan psikolojik süreçler olarak tanımlanmaktadır (McShane ve Von Glinov, 2009; Kaiser ve Hogan, 2011). Dolayısıyla bireyin sergilediği davranışlar, söylemler ve tutumlar kişiliği oluşturan unsurlardandır. Bu durumda bireyin kişiliği ile sergilediği davranış ve tutumlardan oluşan örüntü arasında bir ilişkiden bahsetmek mümkün görünmektedir. Diğer bir ifade ile, kişilik bireyin davranışlarını açıklamaktadır. (Penney ve Spector, 2002; Hogan ve Kaiser, 2005; Miller ve Lynam, 2001; Çetin ve Basım, 2013). Bu yaklaşımdan hareketle karanlık kişilik özelliklerine sahip olan bireylerin itici, hoş olmayan ve olumsuz tutum ve davranışlar sergilemeleri beklenmektedir. Nitekim örneğin, narsistler diğerlerini suiistimal edebilmekte, kendilerini diğerlerinden üstün görmekte, özel ilgi görmeyi beklemekte, empati yapamamakta, sürekli olarak beğenilmek istemekte ve benlikleri tehdit edildiğinde ya da küçük düşürücü eleştirilere maruz kaldıklarında saldırganlaşabilmektedirler (Bushman vd., 2003; Bogart vd., 2004; O'Boyle vd., 2012), psikopatlar oluşturmak istedikleri izlenimi yönetebilmekte, düşüncesizce davranmakta, eylemlerinin sorumluluğunu almaktan imtina edebilmekte, empati yapamamakta, amaçları uğruna yalan söyleyebilmekte, diğerlerini suiistimal edebilmekte, etik olmayan ve suç
teşkil eden yöntemler kullanabilmekte, yıkıcı ve diğerlerine zarar veren zorbaca, vicdansızca ve anti sosyal davranışlar sergileyebilmekte ve suç işlemeye meyledebilmektedirler (Boddy, 2006; Visser vd., 2010; O’Boyle vd., 2012; Wai ve Tiliopoulos, 2012; Mathieu vd., 2014), makyavelistler ise diğerlerinin zayıf taraflarını istismar edebilmekte, amaçları uğruna gerektiğinde diğerlerini tehdit edebilmekte, rekabete, güce ve paraya önem vermekte, her durum ve koşulda kazanmak istemekte, ilişkilerinde duygusuzca davranabilmekte, empati yapamamakta, öç almak istemekte ve çokça yalan söyleyebilmektedirler (Jones ve Paulhus, 2009; Wai ve Tilipoulos, 2012; O'Boyle vd., 2012). Görüldüğü üzere karanlık kişilik özellikleri bireyler tarafından sergilenen itici, yıkıcı ve zorbaca tutum ve davranışlarla yakından ilişkilidir (Linton ve Power, 2013). Karanlık kişilik özelliklerine sahip olan çalışanlar da bahsi geçen tutum ve davranışlara benzer şekilde, iş yerlerinde verimlilik karşıtı tutum ve davranışlar sergilemektedirler (Kish-Gephart vd., 2010; Penney ve Spector, 2002; Bogart vd., 2004; Namie, 2003; Boddy, 2006; O’Boyle vd., 2012; Furnham vd., 2013; Smith ve Lilienfeld, 2013).
Her bireyde olduğu gibi liderlerde de kişilik, davranışları ve dolayısıyla uygulanan liderlik tarzını açıklayan faktörlerdendir. Öyle ki kim olduğunuz nasıl yönettiğinizin bir göstergesidir (Bass, 1985; Lord vd., 1986; Hogan vd., 1994; Hogan ve Hogan, 2001; Judge vd., 2002; Hogan ve Kaiser, 2005; DeRue vd., 2011; Kaiser ve Hogan, 2011). Nitekim liderliğin karanlık yüzü üzerine yapılan çalışmalar bu bakış açısını desteklemektedir. Öyle ki Ashforth (1994, 1997)’a göre liderin bireysel eğilimleri ve kendine ilişkin inançları küçük tiranlığın öncüllerindendir. Özgüveni düşük olan ve kendini güvende hissetmeyen liderler astlarını ikna ederken zorlayıcı yöntemlere başvurabilmektedirler. Glad (2002)’a göre tiranların kişilikleri ve davranışları arasında bir ilişki bulunmaktadır. Tiranların kişilikleri daha çok narsistik bir yapıda olup muhteşemlik, öz güven eksikliği, gaddarlık gibi öğelerden oluşmaktadır. Tiranlar gücü kendi çıkarları için kullanmak, gücünü muhafaza edebilmek için her şeyi yapabilmek, yasaları yok saymak ve gaddarlık yapmak gibi davranışlar sergileyebilmektedirler. Rosenthal ve Pittinsky (2006)’ye göre narsistik liderlerin vizyonları, planları ve eylemleri kendi psikolojik ihtiyaçları ile paralellik göstermektedir. Örneğin, narsistik liderler tanınma ihtiyaçlarını karşılamak için kendi reklamlarını yapmak ve kendilerini öne çıkarmak gibi davranışlar, pozisyonlarını güçlendirmek ve korumak adına ise diğerlerini aldatmak, suiistimal etmek ve yıldırmak
gibi davranışlar sergileyebilmektedirler, aksayan sistemleri, örgütleri ve ilişkileri işin başında terk etmektedirler, kendi hatalarından başkalarını sorumlu tutmaktadırlar ve hatalı muhakeme yapabilmektedirler. Narsistik liderlerin psikolojik yapıları diğer narsistik bireylerinkiyle benzerlik göstermektedir. Padilla vd. (2007)’ne göre yıkıcı liderliği oluşturan unsurlardan biri liderin kişilik özellikleridir. Öyle ki yıkıcı liderler karizmatiktirler, gücü kişisel amaçları doğrultusunda kullanmaktadırlar, karşıt görüşleri zorla bastırmakta ve kendi düşüncelerini empoze etmektedirler, düşüncesizce davranmaktadırlar, sorumsuzdurlar, gereksiz yere ceza verebilmektedirler, narsisttirler, diğerlerinin görüşlerini ve esenliklerini umursamamaktadırlar, takipçilerinden mutlak itaat beklemektedirler, dikkatlerin sürekli üzerlerinde olmasını beklemektedirler, otokratiktirler, kendilerinin kusursuz olduklarını düşünmektedirler, çoğunlukla olumsuz geçmiş yaşantıya sahiptirler, genellikle söylemleri, ideolojileri, dünya görüşleri ve vizyonları öfke doludur. Lipman-Blumen (2005, 2011)’a göre toksik liderlerin kişilik özellikleri ile davranışları arasında bir bağ bulunmaktadır. Lipman-Blumen’nin ifade ettiği kişilik özellikleri karanlık kişilik özellikleri ile örtüşmektedir. Toksik liderlerin yıkıcı davranışları arasında ise baskı kurmak, küçük görmek, ötekileştirmek, göz korkutmak, hak yemek, insan haklarını ihlal etmek, propagandalar yapmak, eleştirilere engel olmak, takipçilerini birbirlerine düşürmek, adam kayırmak, sorumluluktan kaçınmak, hukuksuz işler yapmak, etik davranmamak gibi davranışlar bulunmaktadır. Furnham vd. (2013), Volmer vd. (2016) ve Furtner vd. (2017)’ne göre de karanlık kişilik özellikleri liderliğin karanlık yüzünü açıklayan liderlik yapılarını oluşturan öğelerdendir. Babiak ve Hare (2006), Mathieu vd. (2014) ve Mathieu ve Babiak (2015) ise psikopati ile liderlerlerin olumsuz davranışları arasındaki ilişkiye dikkat çekmişlerdir. Öyle ki araştırmacılara göre; psikopatik liderler takım kurmakta ve fikir paylaşımında zorlanmak, takipçiler arasında ayrım gözetmek, kandırmak, aldatmak, hile yapmak, utanmamak, sorumluluktan kaçınmak, dürtüsel, saldırganca ve öngörülemez bir şekilde davranmak gibi davranışlar sergilemektedirler. Mathieu ve Babiak (2016)’a göre psikopatik kişilik özelliklerine sahip liderler istismarcı yönetim davranışları sergilemektedirler.
Yapılan değerlendirmeler göstermektedir ki karanlık kişilik özellikleri özünde; diğerlerine karşı duyarsızca, samimiyetsizce, düşüncesizce, duygusuzca davranmak ve başkalarını aldatmak, kandırmak, hor görmek ve suiistimal etmek eğilimlerini barındırmaktadır (Jones ve Paulhus, 2011; 2014; Jones ve Weiser, 2014). Bundan dolayı
liderin karanlık kişilik özelliklerine sahip olması gerek takipçiler, gerekse örgüt açısından yıkıcı ve olumsuz davranışlar sergilemesine yol açabilmektedir. Liderin yıkıcı, nahoş ve olumsuz tutum ve davranışlarına maruz kalan takipçilerin ise karanlık liderlik algısı geliştirmeleri beklenmektedir. Bu düşünceden hareketle araştırmanın üçüncü hipotezi şu şekilde geliştirilmiştir:
Üçüncü hipotez: Liderin karanlık kişilik özellikleri ile çalışanın karanlık liderlik algısı
arasında aynı yönlü bir ilişki vardır.
Liderin karanlık kişilik özelliklerinin çalışan açısından sonuçlarının incelenmesi kapsamında, bir sonraki kısımda liderin karanlık kişilik özellikleri ile çalışanın tükenmişliği arasındaki olası ilişkiler üzerinde durulmuştur.