Altıncı Hipotezin Test Edilmesi

Hatırlanacağı üzere araştırmanın altıncı hipotezi “çalışanın karanlık liderlik algısı liderin karanlık kişilik özellikleri ile çalışanın tükenmişliği arasındaki ilişkiye aracılık etmektedir” olarak ifade edilmişti. Aracılık analizi yapılabilmesi için belirli koşulların sağlanması gerekmektedir (Baron ve Kenny, 1986). Bu koşullar: (1) bağımsız değişken (liderin karanlık kişilik özellikleri) ile bağımlı değişken (çalışanın tükenmişliği) arasında anlamlı bir ilişkinin olması, (2) bağımsız değişken (liderin karanlık kişilik özellikleri) ile aracı değişken (çalışanın karanlık liderlik algısı) arasında anlamlı bir ilişkinin olması, (3)

aracı değişken (çalışanın karanlık liderlik algısı) ile bağımlı değişken (çalışanın tükenmişiliği) arasında anlamlı bir ilişkinin olması, (4) aracı değişken (çalışanın karanlık liderlik algısı) ile bağımsız değişken (liderin karanlık kişilik özellikleri) analize birlikte dâhil edildiğinde aracı değişken (çalışanın karanlık liderlik algısı) ile bağımlı değişken (çalışanın tükenmişliği) arasındaki anlamlı ilişki sürerken, bağımsız değişken (liderin karanlık kişilik özellikleri) ile bağımlı değişken (çalışanın tükenmişliği) arasındaki ilişkinin şiddetinin azalması ya da anlamsızlaşmasıdır. Bu ilişki anlamsız hale gelirse tam aracılıktan, ilişkinin şiddeti azalırsa kısmi aracılıktan bahsetmek mümkündür (Meydan ve Şeşen, 2011). Liderin karanlık kişilik özellikleri ile çalışanın tükenmişliği arasındaki ilişkiler dördüncü ve beşinci hipotezlerle, liderin karanlık kişilik özellikleri ile çalışanın karanlık liderlik algısı arasındaki ilişkiler üçüncü hipotezle, çalışanın karanlık liderlik algısı ile tükenmişliği arasındaki ilişkiler ise birinci ve ikinci hipotezlerle test edilmişti. Bu nedenle bu safhada, aracılık analizinin dördüncü koşulunun sağlanıp sağlanmadığını test etmek amacıyla liderin karanlık kişilik özellikleri ile çalışanın karanlık liderlik algısı bağımsız değişkenler olarak, çalışanın tükenmişliği ise bağımlı değişken olarak analize dâhil edilmiştir. Liderin karanlık kişilik özellikleri ikinci düzey, çalışanın karanlık liderlik algısı ve tükenmişliği ise birinci düzey değişkenlerdir. Bundan dolayı bu değişkenler arasındaki ilişkileri ölçmek için önceki kısımlarda açıklanan gerekçelerden ötürü hiyerarşik doğrusal modelleme tekniği kullanılmıştır. Altıncı hipotezin bağımlı değişkenleri olan tükenmişliğin boyutları için, bu safhada boş modeller oluşturulmamıştır. Çünkü birinci ve ikinci hipotezler test edilirken tükenmişliğin her bir boyutu için boş modeller oluşturulmuş ve her bir boyutun grup yapısı doğrulanmıştı. Bu nedenle ilk olarak karanlık kişilik özellerinin boyutları ve karanlık liderlik algısının boyutları ile tükenmişliğin duygusal tükenme boyutu arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmak amacıyla Eşitlik 20’de gösterilen model kurulmuştur.

Eşitlik 20. Karanlık Kişilik Özelliklerinin Boyutları ve Karanlık Liderlik Algısının Boyutları ile Duygusal Tükenme Boyutu Arasındaki İlişki – Model 16

Birinci düzey model :

TÜKij = β0j + β1j*(BEZij) + β2j*(SAMij) + β3j*(ZORij) + rij

İkinci düzey model :

β0j=γ00+γ01*(MKYj)+γ02*(NRSj)+γ03*(PSKj)+u0j

β2j=γ20+u2j

β3j=γ30+u3j

Birleştirilmiş model :

TÜKij=γ00+γ01*MKYj+γ02*NRSj+γ03*PSKj+γ10*BEZij+γ20*SAMij+γ30*ZORij+u0j+u1j*BEZij+u2j*SAMij+u3j*ZORij+rij

TÜKij : j grubundaki i çalışanının duygusal tükenme düzeyi

β0j : j grubu için Y eksenini kesim noktası (j grubu için ortalama duygusal tükenme

düzeyi)

rij : Duygusal tükenme için grup içi varyans değeri (j grubundaki i çalışanına özgü değişkenlik/hata değeri)

γ00 : Duygusal tükenme için büyük ortalama (grupların duygusal tükenme

ortalamalarının ortalaması, ikinci düzey kesişim) γ01 : İkinci düzey eğim

γ02 : İkinci düzey eğim

γ03 : İkinci düzey eğim

u0j : Kesişimlerin (intercept) varyansı

β1j : j grubu için bezdiren davranış algısının genel ortalaması

γ10 : Grupların eğimlerinin (slope) ortalaması

u1j : Eğimlerin (slope) varyansı

β2j : j grubu için samimiyetsiz davranış algısının genel ortalaması

γ20 : Grupların eğimlerinin (slope) ortalaması

u2j : Eğimlerin (slope) varyansı

β3j : j grubu için zorbaca davranış algısının genel ortalaması

γ30 : Grupların eğimlerinin (slope) ortalaması

u3j : Eğimlerin (slope) varyansı

Model çalıştırıldıktan sonra elde edilen bulgular Tablo 54’te (EK-78) sunulmuştur. Elde edilen bulgulara göre birinci düzey bağımsız değişkenlerden yalnızca bezdiren davranışlar ile duygusal tükenme arasında (γ10 = 0,37, p<0,001), ikinci düzey bağımsız değişkenlerden ise yalnızca psikopati ile duygusal tükenme arasında (γ03 = 0,36, p<0,001) aynı yönlü ve anlamlı bir ilişki vardır. Birinci düzey bağımsız değişkenler (bezdiren davranışlar) bağımlı değişkendeki (duygusal tükenme) varyansın %15’ini, ikinci düzey bağımsız değişkenler (psikopati) ise %76’sını açıklamaktadır. Sonraki adımda karanlık

kişilik özelliklerinin boyutları ve karanlık liderlik algısının boyutları ile kinizm boyutu arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmak amacıyla Eşitlik 21’de gösterilen model kurulmuştur. Eşitlik 21. Karanlık Kişilik Özelliklerinin Boyutları ve Karanlık Liderlik Algısının Boyutları ile Kinizm Boyutu Arasındaki İlişki – Model 17

Birinci düzey model :

KİNij = β0j + β1j*(BEZij) + β2j*(SAMij) + β3j*(ZORij) + rij

İkinci düzey model :

β0j=γ00+γ01*(MKYj)+γ02*(NRSj)+γ03*(PSKj)+u0j

β1j=γ10+u1j

β2j=γ20+u2j

β3j=γ30+u3j

Birleştirilmiş model :

KİNij=γ00+γ01*MKYj+γ02*NRSj+γ03*PSKj+γ10*BEZij+γ20*SAMij+γ30*ZORij+u0j+u1j*BEZij+u2j*SAMij+u3j*ZORij+rij

KİNij : j grubundaki i çalışanının kinizm düzeyi

β0j : j grubu için Y eksenini kesim noktası (j grubu için ortalama kinizm düzeyi)

rij : Kinizm için grup içi varyans değeri (j grubundaki i çalışanına özgü değişkenlik/hata değeri)

γ00 :Kinizm için büyük ortalama (grupların kinizm ortalamalarının ortalaması, ikinci

düzey kesişim)

γ01 : İkinci düzey eğim

γ02 : İkinci düzey eğim

γ03 : İkinci düzey eğim

u0j : Kesişimlerin (intercept) varyansı

β1j : j grubu için bezdiren davranış algısının genel ortalaması

γ10 : Grupların eğimlerinin (slope) ortalaması

u1j : Eğimlerin (slope) varyansı

β2j : j grubu için samimiyetsiz davranış algısının genel ortalaması

γ20 : Grupların eğimlerinin (slope) ortalaması

u2j : Eğimlerin (slope) varyansı

β3j : j grubu için zorbaca davranış algısının genel ortalaması

u3j : Eğimlerin (slope) varyansı

Model çalıştırıldıktan sonra elde edilen bulgular Tablo 54’te (EK-78) sunulmuştur. Elde edilen bulgulara göre; birinci düzey bağımsız değişkenlerden bezdiren davranışlar ile kinizm arasında (γ10 = 0,53, p<0,001) ve zorbaca davranışlar ile kinizm arasında (γ30 = 0,36, p<0,001) aynı yönlü ve anlamlı ilişkiler vardır. Ancak ikinci düzey bağımsız değişkenlerle kinizm arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Birinci düzey bağımsız değişkenler bağımlı değişkendeki (kinizm) varyansın %6’sını, ikinci düzey bağımsız değişkenler ise %64’ünü açıklamaktadır. Sonraki adımda karanlık kişilik özelliklerinin boyutları ve karanlık liderlik algısının boyutları ile mesleki yararlılık boyutu arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmak amacıyla Eşitlik 22’de gösterilen model kurulmuştur.

Eşitlik 22. Karanlık Kişilik Özelliklerinin Boyutları ve Karanlık Liderlik Algısının Boyutları ile Mesleki Yararlılık Boyutu Arasındaki İlişki – Model 18

Birinci düzey model :

MYij = β0j + β1j*(BEZij) + β2j*(SAMij) + β3j*(ZORij) + rij

İkinci düzey model :

β0j=γ00+γ01*(MKYj)+γ02*(NRSj)+γ03*(PSKj)+u0j

β1j=γ10+u1j

β2j=γ20+u2j

β3j=γ30+u3j

Birleştirilmiş model :

MYij=γ00+γ01*MKYj+γ02*NRSj+γ03*PSKj+γ10*BEZij+γ20*SAMij+γ30*ZORij+u0j+u1j*BEZij+u2j*SAMij+u3j*ZORij+rij

MYij : j grubundaki i çalışanının mesleki yararlılık düzeyi

β0j : j grubu için Y eksenini kesim noktası (j grubu için ortalama mesleki yararlılık

düzeyi)

rij : Mesleki yararlılık için grup içi varyans değeri (j grubundaki i çalışanına özgü değişkenlik/hata değeri)

γ00 : Mesleki yararlılık için büyük ortalama (grupların mesleki yararlılık

ortalamalarının ortalaması, ikinci düzey kesişim) γ01 : İkinci düzey eğim

γ03 : İkinci düzey eğim

u0j : Kesişimlerin (intercept) varyansı

β1j : j grubu için bezdiren davranış algısının genel ortalaması

γ10 : Grupların eğimlerinin (slope) ortalaması

u1j : Eğimlerin (slope) varyansı

β2j : j grubu için samimiyetsiz davranış algısının genel ortalaması

γ20 : Grupların eğimlerinin (slope) ortalaması

u2j : Eğimlerin (slope) varyansı

β3j : j grubu için zorbaca davranış algısının genel ortalaması

γ30 : Grupların eğimlerinin (slope) ortalaması

u3j : Eğimlerin (slope) varyansı

Model çalıştırıldıktan sonra elde edilen bulgular Tablo 54’te (EK-78) sunulmuştur. Elde edilen bulgulara göre; birinci düzey bağımsız değişkenlerden bezdiren davranışlar ile mesleki yararlılık arasında (γ10 = -0,62, p<0,001) ve zorbaca davranışlar ile mesleki yararlılık arasında (γ30 = -0,34, p<0,001) ters yönlü ve anlamlı ilişkliler vardır. İkinci düzey bağımsız değişkenlerden makyavelizm ile mesleki yararlılık arasında (γ01 = -0,51, p<0,01) ters yönlü ve anlamlı, psikopati ile mesleki yararlılık arasında ise (γ03 = 0,35, p<0,05) aynı yönlü ve anlamlı ilişkiler vardır. Birinci düzey bağımsız değişkenler bağımlı değişkendeki (mesleki yararlılık) varyansın %7’sini, ikinci düzey bağımsız değişkenler ise %66’sını açıklamaktadır. Bu bulguların ışığında değişkenler arasındaki aracılık ilişkileri safhalar halinde incelenmiştir.

Birinci safhada, aracı değişken (karanlık liderlik algısı) ile bağımlı değişken (tükenmişlik) arasındaki ilişkilere bakılmıştır. Çünkü aracılık ilişkisinden bahsedebilmek için bağımsız (karanlık kişilik özellikleri) ve aracı değişken (karanlık liderlik algısı) birlikte analize dahil edildiğinde aracı değişken ile bağımlı değişken arasında anlamlı bir ilişki olmalıdır. Buna göre, aracı değişkeni oluşturan boyutlardan bezdiren davranışlar ile bağımlı değişkeni oluşturan boyutların her biri arasında, zorbaca davranışlar ile kinizm arasında ve zorbaca davranışlar ile mesleki yararlılık arasında anlamlı ilişkiler olduğu görülmektedir (Tablo 54, EK-78; Şekil 33, EK-79).

İkinci safhada, aracı değişkenin (karanlık liderlik algısı) boyutlarından bezdiren davranışlar ve zorbaca davranışlar ile bağımsız değişkenin (karanlık kişilik özellikleri) hangi boyutları arasında anlamlı ilişkiler olduğu araştırılmıştır. Bunu ortaya çıkarmak için üçüncü hipotezi test etmek amacıyla elde edilen bulgulara bakılmıştır. Buna göre, narsisizm ile bezdiren davranışlar arasında, psikopati ile bezdiren davranışlar arasında ve psikopati ile zorbaca davranışlar arasında anlamlı ilişkiler olduğu görülmüştür (Tablo 52, Şekil 31, EK-76).

Üçüncü safhada, bağımsız değişkeni (karanlık kişilik özellikleri) oluşturan boyutlardan; narsisizm ve psikopatinin bağımlı değişkeni (tükenmişlik) oluşturan boyutlar ile aracı değişkenle (karanlık liderlik algısı) birlikte analize dahil edilmelerinden önceki ilişkileri araştırılmıştır. Bunun için dördüncü ve beşinci hipotezleri test etmek amacıyla elde edilen bulgulara bakılmıştır. Buna göre; narsisizm ile bağımlı değişkeni (tükenmişlik) oluşturan her bir boyut arasında ve psikopati ile duygusal tükenme arasında anlamlı ilişkilerin olduğu görülmüştür (Tablo 53, Şekil 32, EK-77).

Dördüncü safhada, bağımsız değişken (karanlık kişilik özellikleri) ve aracı değişken (karanlık liderlik algısı) birlikte analize dahil edildiğinde, bağımsız değişkeni (karanlık kişilik özellikleri) oluşturan boyutlardan narsisizm ile bağımlı değişkeni (tükenmişlik) oluşturan her bir boyut arasındaki ve psikopati ile duygusal tükenme boyutu arasındaki ilişkiler araştırılmıştır. Bunun için altıncı hipotezi test etmek amacıyla elde edilen bulgular incelenmiştir. Buna göre; narsisizm ile bağımlı değişkenin her bir boyutu arasındaki ilişkilerin anlamsızlaştığı ve psikopati ile duygusal tükenme arasındaki ilişkinin şiddetinin (γ03 = 0,36, p<0,001) az da olsa azaldığı görülmüştür (Tablo 54, EK-78, Şekil 33, EK-79). Bu durumda bezdiren davranışlar, narsisizm ile duygusal tükenme, narsisizm ile kinizm ve narsisizm ile mesleki yararlılık arasındaki ilişkilere tam aracılık ederken, psikopati ile duygusal tükenme arasındaki ilişkiye ise kısmi olarak aracılık etmektedir. Bezdiren davranışların narsisizm ile tükenmişliğin boyutları arasındaki ilişkilere nasıl tam aracılık ettiği Şekil 34’te (EK-80), psikopati ile duygusal tükenme arasındaki ilişkiye nasıl kısmi olarak aracılık ettiği ise Şekil 35’te (EK-81) gösterilmiştir. Aracılık ilişkisi yalnızca belirli boyutlar arasında gerçekleştiğinden altıncı hipotez kısmi olarak desteklenmektedir. Elde edilen bulgular doğrultusunda çalışanın karanlık liderlik algısının liderin karanlık kişilik özellikleri ile çalışanın tükenmişliği arasındaki ilişkiye nasıl aracılık ettiği Şekil

41’de (EK-82) gösterilmiştir. Bir sonraki bölümde elde edilen bulgular kuramsal açıdan tartışılarak değerlendirilmiştir.