Leyla Saz’ın Hayatı ve Güftelerinin İncelenmes

Güfte 9 Kadın-Erkek İlişkisi Aşk Hikemî Şiir Materyalist Yaklaşım

3.1.7. Leyla Saz’ın Hayatı ve Güftelerinin İncelenmes

Leyla Saz (1850-1936)

“1845 yılında İstanbul’da doğan Leyla Saz Hanım, Hekimbaşı İsmail Paşa’nın kızıdır. Çocukluğunda yedi yıl süreyle sarayda bulunmuş, Sultan hanımların nedimeliğini yapmıştır. Bu sayede harem hayatını yakından tanımış ve iyi bir eğitim görmüştür. Sarayda kaldığı dönemde Nikoğos Ağa ve Medeni Aziz Efendi’den aldığı dersler ile klasik Türk müziği konusunda kendini geliştirdi, bestekârlık yeteneğini ilerletti. İki yüze yakın bestesi vardır. Bostancı’daki köşkü yandığında çoğu şiiri ve hatıra defterleriyle birlikte bu notaların çoğu yanmış olsa da, kalan bestelerin çoğu bugün hâlâ dinlenmektedir. Örnek olarak hicaz Seni sevda çiçeğim, tac-ı serim verilebilir.

Şiir yazmaya 16 yaşında başlamış olan Leyla Hanım, Fitnat Hanım ile birlikte dönemin mecmualarında açık imzası görülen ilk kadın şairlerdendir. Divan geleneğini takip ederek yazdığı şiirlerinin toplanabilen kısmı ilk kez 1928’de Solmuş Çiçekler ismiyle yayımlanmıştır. Harem ve Saray Âdâtı Kadimesi ismini verdiği, saray çevresini ve âdetlerini anlatan anılarıyla da ünlenmiştir. Bu anılar önce 1920-1922 yılları arasında Vakit gazetesinde, daha sonra 1974 yılında Haremin İçyüzü ismiyle kitap olarak yayımlanmıştır.

Leyla Saz Hanım 6 Aralık 1936'da, İstanbul'da vefat etmiştir.” (http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=972)

Güfte 1

(Şedaraban – Curcuna – Leylâ Sâz) Şarkı

Ben sana hasreylemiştim ömrümü âmâlimi Hâkisar ettim yolunda kalbimi ikbâlimi Söyleme lâkâyda ne geçti sormadan ahvâlimi

Hâkisar ettim yolunda kalbimi ikbâlimi

Günümüz Türkçesiyle karşılığı

Ben ömrümü, duygularımı ve arzularımı senin için hiçe saymış, hayatımı sana adamıştım. Ben kalbimi senin için bile bile ateşe atmayı kabul etmiştim. Halimi ve durumumu sen sormadın bile. Oysa ben hayatımı sana adamış, gönlümü senin yoluna feda etmiştim.

Şarkı formunda yazılan bu güftenin kafiye düzeni aAaA şeklindedir. Soyut görüntü alt başlığında, imgesel görüntü unsurlara yer verilmiştir. Nakarat kullanılan güftede -imi ifadesi redif, -âl ifadesi zengin kafiye olarak kullanılmıştır.

Güfte 2

(Şehnaz – Aksak – Leylâ Sâz) Şarkı

Dayayıp dest-i hünermendine sevdâlı serin Niye mahzun duruyordun yok iken bir kederin Niye ma’tuf idi bilseydim o dalgın nazarın Niye solgun niye bitkin yine ruhsâr-ı tenin

Seni hep hasta-vü bi neşve görünce nâgâh Gitti hep fart-ı teessürle sükûnum eyvah Bir kusur eylemedim söyle demi ey mâh Niye solgun niye bîtâb yine ruhsâr-ı tenin

Günümüz Türkçesiyle karşılığı

Sen sevdada hüner sahibi iken, niye üzgün duruyorsun yokken bir derdin? Neden dalgın bakıyorsun ve neden vücudun solgun duruyor ben bilseydim keşke.

Seni böyle hasta ve üzgün görünce, keyfimin iklimi kedere dönüştü. Yoksa ben mi bir kusur eyledim sana ey sevgili? Neden vücudun solgun duruyor ey sevgili?

Şarkı formunda yazılan bu güftenin kafiye düzeni aAaA bbbA şeklindedir. Soyut görüntü alt başlığında, imgesel görüntü unsurlara yer verilmiştir. Nakarat kullanılan güftede -in ifadesi redif, -âl ifadesi zengin kafiye olarak kullanılmıştır.

Güfte 3

(Sutanıyegah – Ağıraksak – Leylâ Sâz) Şarkı

Dilberim terk-i sebâta her zaman âmâdedir Dostluğa bîgâne hercâiliğe üftâdedir Hoş gelir âvârelik ol hâline dildâdedir Sevdiğim kaydı vefâdan dâimâ âzâdedir

Günümüz Türkçesiyle karşılığı

Sevdiğim beni her zaman terk edebilir, o buna alışkındır. Dostluktan ziyade uçarı olmaya meyillidir. Başı boşluk ona hoş gelir. Sevdiğim sadece beni sevip, yalnız bana sadık kalacak birisi değildir.

Murabba formunda yazılan bu güftenin kafiye düzeni aaaa şeklindedir. Soyut görüntü alt başlığında, imgesel görüntü unsurlara yer verilmiştir. Nakarat kullanılan güftede -dir ifadesi redif, -âde ifadesi zengin kafiye olarak kullanılmıştır.

Güfte 4

(Hüzzam – Ağıraksak – Leylâ Sâz) Şarkı

Duymasın kimse yine kalbî olan feryâdımı Bilmesin keşfetmesin hâli dili nâşâdımı

Rahme şâyân bulmasınlar yes-ü gam mudâdımı Olmasın ta’yib edenler dilber-i bîdâdımı

Günümüz Türkçesiyle karşılığı

Kimse duymasın kalbimden kaynaklanan üzüntümü, gönlümün halini keşfetmesinler. Bu halimden dolayı kimse bana acımasın ve kimse benim bu halimden dolayı sevgilimi suçlamasın.

Murabba formunda yazılan bu güftenin kafiye düzeni aaaa şeklindedir. Soyut görüntü alt başlığında, imgesel görüntü unsurlara yer verilmiştir. Güftede -ımı ifadesi redif, -âd ifadesi zengin kafiye olarak kullanılmıştır.

Güfte 5

Etmedin asla terahhum pek çok üzdün cânımı Yıktın artık ey vafâsız hâtır-ı vîrânımı

Müthiş âteşlere yaktın sabr-ı bî pâyânımı Yıktın artık ey vafâsız hâtır-ı vîrânımı

Günümüz Türkçesiyle karşılığı

Bana hiç merhamet göstermedin, çok üzdün ve harabeye çevirdin benim gönlümü. Sabrımı müthiş ateşlere attın. Vefasız sevgili benim gönlümü harabeye çevirdin.

Şarkı formunda yazılan bu güftenin kafiye düzeni aAaA şeklindedir. Soyut görüntü alt başlığında, imgesel görüntü unsurlara yer verilmiştir. Aşığın yıkılan hatırı viraneye benzetilmiştir. Nakarat kullanılan güftede -ımı ifadesi redif, -ân ifadesi zengin kafiye olarak kullanılmıştır.

Güfte 6

(Ferahnâk – Aksak – Neyzen Rıza Bey) Şarkı

(Rast – Ağıraksak – Tanburi Hikmet Bey) Ağıraksak

Geçen şimdi bu yerden bâd-ı ömr-i bî-karârımdır Dem-â-dem çağlayanlar hep şirişk-i cûy-i-bârımdır Değildir lâhn-i bülbül bu enin-i âh ü zârımdır Açıl ey gonce-i ümmid açıl kim sonbaharımdır

Günümüz Türkçesiyle karşılığı

Bu yerlerden geçen şimdi ılık rüzgarlar değil, ömrümün son mevsimidir. Çağlayıp duranlar nehir değil, hep göz pınarlarımdır. Bu gelen sesler bülbülün değil benim âhlarımdır. Ey ümidimin goncası açıl yoksa benim mevsimim sonbahardır.

Murabba formunda yazılan bu güftenin kafiye düzeni aaaa şeklindedir. Soyut görüntü alt başlığında, imgesel görüntü unsurlara yer verilerek aşığın akan göz yaşları çağlayanlara, ümidi ise yeni açılacak olan bir goncaya benzetilmektedir. Güftede -ımdır ifadesi redif, -âr ifadesi zengin kafiye olarak kullanılmıştır.

Güfte 7

(Bestenigar – Curcuna - Leylâ Sâz) Şarkı

Neşvem emelim sen iken ey necm-i ziyâdar Bahtım beni mahrum ediyor böylece her bar Sabreyleyerek hasrete her dem yine naçar Ben gizli yanıp mahvolayım olma haberdar

Günümüz Türkçesiyle karşılığı

Neşem ve isteğim sen iken ey bakışı yıldızlı semalara benzeyen sevgili. Kaderim beni sana kavuşmaktan hep mahrum etti. ben bu duruma hep sabredeyim ama benim bu halimden sen haberdar olma.

Murabba formunda yazılan bu güftenin kafiye düzeni aaaa şeklindedir. Soyut görüntü alt başlığında, imgesel görüntü unsurlara yer verilen güftede sevgilinin bakışları yıldızlı semalara benzetilmiştir. Güftede -ar ifadesi tam kafiye olarak kullanılmıştır.

Güfte 8

(Hüseyni – Aksak – Alâeddin Yavaşça) Şarkı

Sâz-ı sînem ile ben nağmeler îcâd edeyim Beni al sevdiğim âguşu kemanın yerine

Bir zemin bulmuş olurdum dil-i diden de senin Girmiş olsaydım eğer sâzı nihânın yerine

Günümüz Türkçesiyle karşılığı

Beni sazın gibi kucağına al da bende onun yerine nağmeler icâd edeyim sevdiğim. Böylece sazın gibi bende gönlünden gizli akan yaşları anlayabilir ve dillendirebilirdim.

Şarkı formunda yazılan bu güftenin kafiye düzeni abab şeklindedir. Soyut görüntü alt başlığında, imgesel görüntü unsurlarına yer verilen güftede aşık sinesini bir enstrümana benzetiyor. Güftede -yerine ifadesi redif, -nın ifadesi zengin kafiye olarak kullanılmıştır.

Güfte 9

Seni sevdâ çiçeğim tâc-ı serim Bilemezsin ne kadar çok severim Bunu her gün sorarım tazelerim Söyle kalbinde benim var mı yerim

Günümüz Türkçesiyle karşılığı

Ey benim gönümle açan sevda çiçeğim. Seni ne kadar çok sevdiğimi sen bilmezsin. Kendi kendime her gün sorarım, senin kalbinde yerim var mı diye.

Murabba formunda yazılan bu güftenin kafiye düzeni aaaa şeklindedir. Soyut görüntü alt başlığında, imgesel görüntü unsurlara yer verilmiştir. Güftede -im ifadesi redif, -er ifadesi tam kafiye olarak kullanılmıştır.

Güfte 10

(Ferahnâk – Beste – Zekâi Dede) Beste

(Hicaz-i Irak – Yürük Semâi – Muallim İsmail Hakkı Bey) Yürüksemai

Söyletme beni cânım efendim kederim var Bir gûne değil dildeki efgâr nelerim var Bir bûseye can vermek için müşteri oldum Güldü leb-i gül-fem dedi yok yok değerim var

Günümüz Türkçesiyle karşılığı

Benim derdimi deşme arkadaşım, çok dertliyim. Bir tane değildir gönlümdeki efkarım daha ne dertlerim var. Onun bir öpücüğü karşısında canımı vermek için müşteri oldum. Dudakları güle benzeyen sevgili güldü ve dediki benim değerim bu kadar değil.

Şarkı formunda yazılan bu güftenin kafiye düzeni aaba şeklindedir. Soyut görüntü alt başlığında, imgesel görüntü unsurlara yer verilmiştir ve sevgilinin dudakları güle benzetilmektedir. Güftede -im var ifadesi redif, -er ifadesi tam kafiye olarak kullanılmıştır.

XIX. yy’ın nadir hanım güfte şairlerinden olan Leyla Saz’ın 22 güftesi bestelenmiştir. Bunlar arasından seçilen güftelerinin tamamının konu kadın-erkek ilişkisi ve hepsinin teması da aşktır. Düşünce olay ve varlık başlıklarında bir bulguya rastlanmazken, duygu olarak iyimser duyguları ve bunların arasından da romantik aşk ve ümit duygusunu kullandığını gözlemlemekteyiz. Leyla Saz güftelerinin tamamında soyut görüntü alt başlığında imgesel görüntü unsurlarını kullanmıştır.

Leyla Saz’ın şiirlerinin nazım yönünden incelenmesinde güftelerin yarısının murabba, diğer yarısının da şarkı formunda yazıldığı gözlemlenmiştir. Bu güftelerde görüntüye dayalı şekil denemelerine yer vermemiştir.

Leyla Saz’ın şiirlerinin dil ve üslûp yönünden incelenmesinde dil sapmaları ve konuşma dili kullanmadığı görülür. Leyla Saz yedi güftesinde nesre özgü cümle yapısı kullanırken, üç güftesinde ise ulantı cümle kullanmıştır. Şiirlerinin iki tanesi yakarış üslûbunda geri kalanları ise lirik üslûpta kaleme alınmıştır.

Şiirlerinde kafiye ve redif unsurlarına yer veren Leyla Saz’ın kelime ve ifade tekrarında bulunmadığı, üç güftesinde nakarat kullandığı tespit edilmiştir. Leyla Saz’ın seçilen bütün güftelerini aruz vezninde yazdığını görüyoruz.

Tablo 25. Leyla Saz’ın şiirlerinin içerik yönünden incelenmesi

Leyla Saz Konu İzlek

(Tema) Düşünce Olay Varlık Duygu Görüntü

Güfte 1 Kadın-Erkek _İlişkisi Aşk - - -