Lex Municipii Salpensani

Edisyon: CIL II 1963 = ILS 6088 = FIRA I, 202–208 no. 23 = Abbott – Johnson

1926, 367–374 no. 64 = Girard – Senn 1977, 223–228 no. 4; ayrıca bk. AE 2001, 1205.

Memurların Roma VatandaĢlık Hakkı Alması

XXI. Bu yasaya göre duumvir, aedilis, quaestor‟luğa seçilecek ve bir yılın sonunda

görevden ayrılacak olan tüm şahıslar, Roma vatandaşı yapılacakların sayısının bu yasa uyarınca seçilmeye uygun memur sayısından fazla olmamak kaydıyla, ebeveynleri, eşleri, meşru eşlerinden doğmuş, dolayısıyla patria potestas‟a525

tabi çocukları ve aynı şekilde meşru oğullarından doğmuş, dolayısıyla yine patria potestas‟a tabi kız ve erkek torunlarıyla birlikte Roma vatandaşı olacaktır.

524 _{Kolonistlerin eĢleri hukuki açıdan incolae ile aynı statüdedir; krĢ. Dig. 50,1,38,3: Item rescripserunt} mulierem, quamdiu nupta est, incolam eiusdem civitatis videri, cuius maritus eius est, et ibi, unde originem trahit, non cogi muneribus fungi.

525

Minus Latium için krĢ. Gai. inst. 1,96: Huius autem juris duae species sunt nam aut maius est Latium aut minus. Maius est Latium cum et hi qui decuriones leguntur et ci qui honorem aliquem aut magistratum gerunt, civitatem Romanam consequuntur. Minus Latium est cum hi tantum qui magistratum aut honorem gerunt ad civitatem Romanam perveniunt.

Roma VatandaĢlık Hakkı Alacakların Önceden Olduğu Gibi Aynı KiĢilerin Hukuki Hâkimiyetinde, Evlilik Denetiminde ve Velayet Yetkisinde Olmaları

XXII. Bu yasayla Roma vatandaşı olan veya bunu Vatanın Babası İmparator Caesar

Augustus Vespasianus veya Titus Caesar Augustus ya da Caesar Augustus Domitianus‟ın edictum‟uyla (ferman) elde etmiş bulunan erkek veya kadın her şahıs Roma vatandaşı yapılmalarının ardından, eğer Roma vatandaşlığına alınmasalardı bu tür bağlaşıklığın uygun olacağı kişileirin velayet yetkisi, evlilik denetimi ve hukuki hâkimiyetinde526

olacak; ayrıca bunların, şayet vatandaşlıklarını değiştirmemiş, yani doğuştan Roma vatandaşı olmuş olsalardı, sahip olacakları şekilde hukuki koruyucularını seçme hakları olacaktır.

Roma VatandaĢlık Hakkı Alanların Azatlılar Üzerinde Hak Sahibi Olmaları XXIII. Bu yasayla Roma vatandaşlık hakkı elde edenler veya bu hakkı İmparator

Caesar Vespasianus veya İmparator Titus Caesar Vespasianus Augustus ya da İmparator Caesar Domitianus‟un edictum‟uyla elde etmiş bulunanlarla ilgili olarak, ister bunların ister se de babalarının Roma vatandaşlık hakkı elde etmemiş olan erkek veya kadın azatlıları ile bu kadın veya erkek azatlıların malları ve azat edilmeleri itibarıyla yüklendikleri hizmetler hususunda, bu şekilde Roma vatandaşı yapılmış olanlar, şayet vatandaşlıklarını değiştirmemiş olsalardı söz konusu olacak aynı hak ve koşullar geçerli olacaktır.

Ġmparator Caesar Domitianus Augustus’un Praefectus’una Dair Hükümler XXIV. Eğer söz konusu municipium‟un decurio‟ları veya conscriptus‟ları ya da adı

geçen mucipium‟un yurttaşları Vatanın Babası İmparator Caesar Domitianus Augustus‟a municipium‟un tüm yurttaşları adına duumvir‟lik makamını takdim ederler ve Vatanın Babası Domitianus Caesar Augustus bu duumvir‟liği kabul ederek birinin kendisini praefectus olarak temsil etmesini buyuracak olursa,527 adı geçen praefectus, eğer bu yasa uyarınca kendisinin yargı yetkisine sahip tek duumvir olarak atanması uygun olsaydı ve yine bu yasa uyarınca tek duumvir olarak atansaydı sahip olacağı aynı haklarla donatılacaktır.

Duumvir Tarafından Yerine Bırakılan Praefectus’un Haklarına Dair

XXV Adı geçen municipium‟un en yüksek idari yetkisine sahip duumviri‟den herhangi

biri, seçilmesinin ardından bu municipium‟u terk edecek en son kişi olmasına rağmen söz konusu günde municipium‟a geri dönemeyeceğini düşünerek 35 yaşından küçük olmayan ve deruriones veya conscripti arasında bulunması gereken birini municipium‟un praefectus‟u

526 _{Im potastate manu mancipio için krĢ. Gai. inst. 1,93 ve 95: Si peregrinus cum liberis civitate Romana} donatus fuerit, non aliter filii in potestate eius fiunt, quam si imperator eos in potestatem redegerit. . . . Alia causa eat eorum qui Latini sunt et cum liberis suis ad civitatem Romanam perveniunt ; nam horum in potestate fiunt liberi.

olarak bırakmak isterse, bu şahsın praefectus olacağı süre boyunca bu yasa uyarınca en yüksek idari yetkiye sahip duumvir‟in sorumluluğunda olan faaliyetleri elinden geldiğince yerine gatireceğine ve kasıtlı ya da kasıtsız bu hususların aleyhinde davranmayacağına dair Iupiter‟in, Tanrı Augustus‟un, Tanrı Claudius‟un, Tanrı Vespasianus Augustus‟un, Tanrı Titus Augustus‟un, İmparator Caesar Domitianus Augustus‟un genius‟unun ve Dei Penates‟in (Koruyucu tanrılar) huzurunda yemin528

etmesini sağlayacak; söz konusu şahıs bu yemini ettikten sonra duumvir onu municipium‟un praefectus‟u olarak yerine bırakabilecektir. Kendi yerine praefectus atamak ve Roma vatandaşlığı edinmek hakkı dışında bu yasanın municipium‟un en yüksek idari yetkisine sahip duumviri‟ye tanıdığı her husustaki bütün hak ve yetkileri, adı geçen duumvir geri dönünceye kadar, bu şekilde praefectus olarak bırakılmış kişi elinde bulunduracaktır. Ayrıca söz konusu şahıs, praefectus olduğu süre boyunca, municipium‟u bir günden daha uzun süre terk edemeyecektir.

Duumviri, Aediles ve Quaestor’un Yeminlerine Dair

XXVI. Adı geçen municipium‟un hali hazırda en yüksek idari makamında bulunan

duumviri ile yine bu municipium‟da hali hazırda görevli olan aediles ve quaestores‟ten her biri bu yasasının yürürlüğe girmesinden itibaren beş gün içinde, benzer şekilde bundan sonra atanacak duumviri, aediles ve quaestores de göreve başlamalarının ardından beş gün içinde, decurio veya conscriti‟nin toplantısından önce ve kamu önünde bu yasaya uygun ve Municipium Flavium Salpensum yurttaşlarının yararına olduğunu düşündükleri her hususu hakkıyla yerine getireceklerine; kasıtlı ya da kasıtsız hiçbir surette bu yasaya veya adı geçen mucipium‟un yurttaşlarının aleyhine davranmayacaklarına, başkalarının da bu şekide davranmalarına ellerinden geldiğince engel olacaklarına ve bu yasaya uygun veya adı geçen municipium‟un yurttaşlarının yararına olduğunu düşündükleri dışında decurio toplantısı daveti yapmayacaklarına veya böyle bir toplantının yapılmasına izin vermeyeceklerine529

dair Iupiter‟in, Tanrı Augustus‟un, Tanrı Claudius‟un, Tanrı Vespasianus Augustus‟un, Tanrı Titus Augustus‟un, İmparator Caesar Domitianus Augustus‟un genius‟unun ve Dei Penates‟in huzurunda münferiden yemin edeceklerdir. Bu yeminin gereklerini yerine getirmeyen kişi adı geçen municipium‟un yurttaşlarına 10.000 sestertii ödemeye mahkûm edilecek530

ve söz konusu parayla ilgili olarak yasal işlem başlatma, mahkeme açma ve takibat yapma531

hakkı

528 _{Yemin için krĢ. Lex Mun. Sal. XXVI; Lex. Mun. Mal. LIV.} 529

Aediles ve quastores‘in decurio‘yu toplantıya çağırma yetkileri olmadığından yeminin bu kısmı sadece

duummviri için geçerli olmalıdır ; krĢ. Lex Iul. Col. Gen. XCVI. 530

KrĢ. Cic. Cluent. 61.

municipium‟un isteyen her vatandaşına ve bu yasada özel olarak belirtilen diğer şahıslara532

ait olacaktır.

Duumviri, Aediles ve Quaestores’in Intercessio (Müdahale) Hakkına Dair

XXVII. Söz konusu municipium‟un duumvir, aediles ve quaestores‟leriyle ilişkili

olarak ilgili duumvir‟lerin hem birbirlerine hem de başka bir şahsın bir aedilis veya aedilis‟ler ya da bir quaestor veya quaestor‟lar aleyhinde duumvir‟lerden birine veya her ikisine başvurmaları durumunda intercessio hakkı ve yetkisi duumvir‟e ait olacaktır. Aedilis‟lerin ve benzer şekilde quaestor‟ların birbirlerine karşı intercessio hak ve yetkisi söz konusu olacaktır.533

Bu tür bir intercessio her daim söz konusu olduğu üzere bu yasa aykırı bir durumun doğmaması ve aynı meseleyle ilgili olarak ilgili memurlara en fazla bir başvuru yapılması kaydıyla böyle bir girişimin imkân dâhilinde olması durumunda başvuruyu takip eden üç gün içinde söz konusu olacak ve ilgili intercessio uygulandığında534

hiçkimse bunun aleyhinde bir tutum sergileyemeyecektir.

Kölelerin Duumvir Huzurunda Azat Edilmelerine Dair

XXVIII Municipium Flavium Salpensana‟nın municeps‟i (municipium) yurttaşı olan

birinin aynı zamanda ius Latinum imtiyazına da sahip olması durumunda, bu kişi, bir köleyi vesayet altında olan, evlenmemiş veya dul bir kadının bir vasi tarafından temsil edilmediçe azat etmemesi veya özgür bir erkek veya kadın olmasını talep etmemesi kaydıyla, kadın ya da erkek kölelerini kölelikten özgürlüğe azat eder ve municipium‟un en yüksek idari yetkisine sahip duumvir‟lerin huzurunda söz konusu kölenin özgür bir erkek veya kadın olmasını talep ederse, bu şekilde azat edilen ve özgür olması talep edilen kişi, 20 yaşından küçük birinin azat işleminin ancak karar alabilmek için gerekli yasal sayıdaki535

decurio‟larca onanması durumunda azat edilmesi kaydıyla, Latin azatlılarla aynı haklara sahip özgür erkek ve kadınlar olacaklardır.536

532 _{KrĢ. Lex Mun. Mal. LXV; Lex Iul. Col. Gen. XCV.}

533 _{Aediles ve quaestores‘in seçimine dair düzenleme için bk. Lex Mun. Mal. LIV.}

534 _{Lex Mun. Mal. LVIII intercessio‘nun yasal olarak uygulanamayacağı tek durum olarak, bu yolla seçimlerin} egellenemyeceği belirtilmektedir; krĢ. Lex rep. 70; Lex Rubr. 20,48; Cic. Verr. 2,1,155.

535 _{Lex Col. Iul. Gen.‘da da görüldüğü üzere karar yeter sayısı ilgili konuya değiĢmektedir. Bununla birlikte, en} sonunda 2/3 oranı legitimus numerus (yasal sayı) olmuĢ gözükmektedir: Dig. 50,9,3: Lege autem municipali cavetur, ut ordo non aliter habeatur quam duabus partibus adhibitis.

536

KrĢ. Gai. inst. 1,38: item eadem lege (ç.n. Aelia Sentia) minori viginti annorum domino non aliter manumittere permittitur, quam si vindicta apud consilium iusta causa manumissionis adprobata fuerit.

Yasal Vasi Tayin Edilmesine Dair

XXIX. Municipium Flavium Salpensanum‟un vesayet altında bulunmayan,537 ama yasal bir vasiye (tutor) de sahip olmayan veya bu haminin yasal varlığı muğlak olan538

kadın veya erkek bir municeps‟i (municipium yurttaşı), municipium‟da en yüksek idari yetkiye sahip olan duumvir‟lerden vasi olarak atanmasını istedikleri kişinin açık kimliğini belirterek bir vasi atamalarını talep ederse,539

kendisine bu taleple başvurulan memur talebi değerlen- direcek ve bu sırada ilgili municipium‟da veya bu municipium‟un sınırları içinde bulunan bir veya daha fazla ne kadar mevkidaşı varsa tümünün görüşünü aldıktan sonra bunların da onay vermesi durumunda belirtilen kişiyi vasi olarak atayacaktır. Kadın veya erkek olsun adına böyle bir talepte bulunulan kişinin vesayet altında bulunması, veya bu taleple kendisine başvurulan görevlinin hiçbir mevkidaşının olmaması veya mevkidaşının ilgii municipium‟un sınırları içinde bulunmaması durumunda, kendisinden bu talepte bulunulan görevli talebin değerlendirilmesini takip eden 10 gün içinde ve decurio‟ların en az üçte ikisinin aldığı karar doğrultusunda hareket ederek dilekçe sahibi tarafından belirtilen kişiyi, vasi olarak atayacaktır. Bu yasa uyarınca ilgili kişiye vasi olarak atanan şahıs, yasal olarak atanmış bulunan bir vasiden vasilik hakkının alınmaması kaydıyla, bir Roma vatandaşı ve baba tarafından en yakın Roma vatandaşı akrabanın atanması gibi yasal bir şekilde atanmış vasi sayılacaktır.

537 _{Pupilli‘nin burada madde kapsamı dıĢında tutulmalarının nedeni, bunların tek baĢlarına vasi talep} edememeleri ve bunu ancak üçüncü birkiĢi aracılığıyla yapabilmemeleridir.

538

KrĢ. Gai. inst. 1,185: Si cui nullus omnino tutor sit, ei datur in urbe Roma ex lege Atilia a praetore urbano et maiore parte tribunorum plebis, qui Atilianus tutor uocatur; in prouinciis uero a praesidibus prouinciarum ex lege Iulia et Titia. Olağan Ģartlarda kadınlara ve reĢit olmayan çocuklara (impuberes) vasiyet yoluyla vasi atanmaktadır. Bunun söz konusu olmadığı durumlarda baba tarafından en yakın erkek akraba vasi olmakatadır; bk. Lex XII tab. 5,6: si tutor nec essit, agnatus proximus tutelam habeto; bk. krĢ. Gai. inst. 1,155; Dig. 26,4,6 ve 26,4,9. Bununla birlikte vasiyetin veya bababa tarafından yakın bir erkek akrabanın bulunmaması ya da vasinin ölmesi veya infamis olması durumunda bu yasa maddesi iĢleme konmaktadır. Vasinin belirsiz, veya daha açık ifadeyle yasal durumu hakkında kuĢkulara dair Gaius‘u verdiği örnek açıklayıcı olmaktadır. Buna savaĢta esir düĢen bir vasi geri dönecek olursa, esir kaldığı sırada yerine atanmıĢ bulunan vasiden tüm haklarını geri alabilecektir: Gai. inst. 1,187: Ab hostibus quoque tutore capto ex his legibus tutor peti debet; qui desinit tutor esse, si is, qui captus est, in ciuitatem reuersus fuerit: nam reuersus recipit tutelam iure postliminii.