• Sonuç bulunamadı

KUZEY ATLANTİK ANTLAŞMASI TEŞKİLÂTI (NATO)

3.ULUSLARARASI GÜVENLİK VE İŞ BİRLİĞİ KURULUŞLAR

3.2. KUZEY ATLANTİK ANTLAŞMASI TEŞKİLÂTI (NATO)

Batı Avrupa devletleri, 1945–1949 yılları arasında ekonomik açıdan hızla yeniden yapılanmalarına devam ederken, SSCB’nin yayılmacı ve komünizmi baskı ve kuvvet yoluyla kabul ettirme politikalarını endişeyle izlemeye başlamışlardır. Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerinde, demokratik olmayan hükümet biçimlerinin zorla kabul ettirilmesi, karşı çıkanların bastırılması, temel hak ve özgürlüklerin çiğnenmesiyle; 1947 ve 1948 yılları arasındaki dramatik siyasal gelişmeler serisi

65

Madde-39: Güvenlik Konseyi, barışın tehdit edildiğini, bozulduğunu ya da bir saldırı eylemi olduğunu saptar ve uluslararası barış ve güvenliğin korunması ya da yeniden kurulması için tavsiyelerde bulunur veya 41 ve 42 nci maddeler uyarınca hangi önlemler alınacağını kararlaştırır.

66 Madde-41: Güvenlik Konseyi, kararlarını yürütmek için silahlı kuvvet kullanımını içermeyen ne gibi önlemler alınması gerektiğini kararlaştırabilir ve BM üyelerini bu önlemleri uygulamaya çağırabilir. Bu önlemler, ekonomik ilişkilerin ve demir yolu, deniz, hava, posta, telgraf, radyo ve diğer iletişim ve ulaştırma araçlarının tümüyle ya da bir bölümüyle kesintiye uğratılmasını, diplomatik ilişkilerin kesilmesini içerebilir

67 Madde-42: Güvenlik Konseyi 41 nci maddede öngörülen önlemlerin yetersiz kalacağı ya da kaldığı kanısına varırsa uluslararası barış ve güvenliğin korunması ya da yeniden kurulması için hava, deniz ya da kara kuvvetleri aracılığıyla, gerekli saydığı her türlü girişimde bulunabilir. Bu girişimler gösterileri, ablukayı ve BM üyelerinin hava, deniz ya da kara kuvvetlerince yapılacak başka operasyonları içerebilir.

başlamıştır. Bunlar arasında Norveç, Yunanistan, Türkiye ve diğer Batı Avrupa devletlerinin egemenliklerinin tehdidi, Çekoslovakya’daki komünist darbe ve Berlin’in yasa dışı bloke edilmesi yer almıştır.68

1948 yılında Brüksel Antlaşması’nın imzalanması, beş Batı Avrupa ülkesinin (Belçika, Fransa, Hollanda, Lüksemburg, İngiltere) bu baskılara karşı durabilecek biçimde bir ortak savunma sistemi kurmak ve aralarındaki bağları güçlendirmek konusundaki kararlılıklarının göstergesi olmuştur. SSCB genişlemesine karşı daha sonraki hareket, Kuzey Atlantik Paktı görüşmeleri sonucunda Kuzey Atlantik İttifakı’nın ortaya çıkması ve ortak bir güvenlik sisteminin oluşturulması amacıyla; Danimarka, İzlanda, İtalya, Norveç, Portekiz, ABD ve Kanada tarafından 4 Nisan 1949 tarihinde imzalanan Washington Antlaşması olmuştur. Bu antlaşmayla; 1948 anltaşmasının Kuzey Atlantik üzerindeki kapsamı genişletilmiştir. 69

1952’de Türkiye ve Yunanistan, 1955’de Federal Almanya ve 1982’de İspanya’nın katılımıyla üye sayısı 16’ya yükselmiştir. Fransa 1966’da, Yunanistan 1974’te İttifak’ın askerî kanadından çekilmiş, Yunanistan 1980’de geri dönmüştür. NATO’nun genişlemesi kapsamında; 1999 yılında Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti İttifak’a katılmış, Kasım 2002 tarihinde ise Bulgaristan, Romanya, Slovakya, Slovenya, Litvanya, Letonya ve Estonya üyeliğe davet edilmiş ve 2004 yılında üye olmuşlardır. 70

NATO’nun ana amacı; BM Yasası prensiplerine uygun olarak, siyasî ve askerî yollarla tüm üyelerinin güvenlik ve özgürlüklerini korumaktır. Demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü gibi ortak değerler üzerine kurulmuş olan İttifak, başlangıçtan beri Avrupa’da adil ve kalıcı bir barışın tesisi için çalışmıştır. İttifak’ın temel ilkesi, üyelerin güvenliklerinin bölünmezliği temelinde egemen devletlerarasında ortak taahhüt ve karşılıklı iş birliğidir.71

68 Harp Akademileri Komutanlığı, XXI.Yüzyıla Girerken Dünya Düzeni, İstanbul:HARPAK Basımevi, 2000, s.18.

69 Harp Akademileri Komutanlığı, a.g.e., s.18.

70

Özdal ve Genç, a.g.e., s.64.

71 Hasret Çomak, Avrupa’da Güvenlik Anlayışları ve Türkiye, İstanbul:Tasam Yayınları, 2005, s.47.

Kuzey Atlantik Antlaşması’nda NATO’nun, Kuzey Atlantik bölgesinde barışı ve dostane ilişkileri geliştirme hedefine yönelik olarak kurulduğu belirtilmekle birlikte müttefiklerin, SSCB’nin politikaları ve gelişen askerî kapasitesinden kaynaklanan potansiyel tehdide karşı korunması, antlaşmanın imzalandığı dönemdeki hâkim amacı teşkil etmiştir.

Soğuk Savaş sonrası güvenlik ortamında meydana gelen değişimler; NATO’yu da büyük ölçüde etkilemiş ve varlığı sorgulanır hale gelmiştir. Kuruluş amacı, Avrupa’ya yönelik SSCB tehdidini ve komünizmin yayılmasını engellemek olan NATO’da, bu tehdidin ortadan kalkması ile birlikte meydana gelen değişimlere uyum sağlanması ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu ihtiyaç doğrultusunda, 1991’deki Roma Zirvesi ile bir adaptasyon süreci başlatılmıştır. 72

3.3.AVRUPA BİRLİĞİ (AB)

AB; 2. Dünya Savaşı’nda harap olmuş Avrupa’nın yaralarının sarılması ve güçlendirilmesi, gelecekte bir gün “Avrupa Birleşik Devletleri”ne dönüşebilecek bir Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET)’nun oluşturulması maksadıyla, 25 Mart 1957 tarihinde kurulmuştur. İngiltere, Danimarka ve İrlanda 1972, Yunanistan 1981, İspanya ve Portekiz 1986, Avusturya, Finlandiya ve İsveç 1995 yılında topluluğa katılmıştır. 73

Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT)’nu kuran Paris Antlaşması (1951), Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET)’nu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (EURATOM)’nu kuran Roma Antlaşmaları (1957), Avrupa Tek Senedi (1986) ve Maastricht Avrupa Birliği Antlaşması (1992), üye devletleri egemen devletler arasındaki geleneksel anlaşmalardan daha sıkı bir biçimde birbirine bağlayan AB'nin hukuki temellerini meydana getirmiş ve antlaşmaları 3 sütün halinde düzenlemiştir.74

İki Almanya'nın birleşmesiyle Avrupa’nın merkezinde başlayan demokratikleşme süreci sonrasında, AB ve eski Varşova Paktı’na dâhil merkezi ve

72

Mehmet Saray, ‘’NATO’ nun Yeniden Yapılanması ve Türkiye ’’, AGSK, AB ve NATO İlişkilerinin Türkiye’ye Etkisi Sempozyumu Bildirileri, İstanbul:HARPAK Yayınları, 2001, s.362.

73

Özdal ve Genç, a.g.e., s.54. 74

Doğu Avrupa ülkeleri arasındaki ilişkiler güçlenmiş ve Avrupa anlaşmaları ile ticari iş birliği çerçevesinde gelişmiştir. Malların ve iş gücünün serbest dolaşımı, ekonomik ve malî iş birliğini içeren bu anlaşmaların asıl amacı, bu ülkelerde serbest piyasa ekonomisinin geri dönülmez bir şekilde yerleştirilmesi olmuştur.

AB, 1993 Kopenhag Zirve toplantısında aldığı kararlar uyarınca bu ülkeleri ve Kıbrıs’ı (Güney Kıbrıs Rum Kesimi-GKRK) kapsayan bir genişleme süreci başlatmıştır. Daha sonra bu sürece Malta ve Türkiye de katılmıştır. Yine Kopenhag’ta Aralık 2002’de yapılan zirve ile müzakereleri tamamlayan on aday ülkenin (Macaristan, Polonya, Litvanya, Letonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Estonya, Slovenya, GKRK, Malta) Mayıs 2004’te, Bulgaristan ve Romanya’nın 2007’de üye olması ve Kopenhag siyasî kriterlerini yerine getirmesi durumunda da Türkiye ile müzakerelerin 2005 yılında başlatılması kararlaştırılmıştır.75