KULLANIMLAR VE DOYUMLAR YAKLAġIMINDA VARSAYIMLAR

Kullanımlar ve doyumlar yaklaĢımında öne sürülen varsayımlara bakıldığında 3 temel kuramsal varsayıma dayandığı görülmektedir. Bunlardan ilki tüketici konumundaki bireylerin etkin durumda olduğu ve belli bir gaye yönündeki çabalarıdır. Ġkincisi, tüketici olan bireylerin ihtiyaçlarını karĢılamak için iletiĢim alanını seçerken bundan kendilerinin sorumlu olduğudur. Son olarak üçüncüsü ise kullanım ve doyumlar anlamında iletiĢim ortamlarının diğer ile iletiĢim ortamları ile yarıĢ halinde olduğudur (Karasar, 2002).

Kullanımlar ve doyumlar yaklaĢımıyla yapılan çalıĢmalarda bir kısım sorunlar ortaya çıkmıĢ ve bu sorun kuramsal ve yöntemsel olarak kendini göstermiĢtir. Bu yaklaĢım anlaĢıldığı üzere izleyicilerin iletiĢim sürecinde etkin ve aktif olduğunu, titiz, seçici davrandığı hipotezine dayanmaktadır. Fakat bireylerin

38 programların yapım aĢamalarında rol oynarken içeriğin oluĢturulmasında olmaması ya da bunun sınırlı olması eleĢtirilen temelini oluĢturmuĢtur. Yine buna benzer Ģekilde kitle iletiĢim araçlarının hakimiyetini elinde bulunduranların ve bu araçları kontrol enlerin üretim ve dağıtım noktasında bu gücü tek elde tutmaları ve bu sayede egemen söylemi de kendilerinin sağladığı öne sürülmüĢtür (IĢık, 2002:61). Bahsedilen bir baĢka çalıĢmada ise Kullanımlar ve Doyumlar yaklaĢımının temellendiği varsayımlar Ģu Ģekilde sıralanmıĢtır:

1. Ġzleyici etkindir. Medyanın yayınladığı her Ģeyin edilgin alıcısı değildir. Program içeriğini seçer ve kullanır.

2. Ġzleyiciler kendi gereksinimlerine en iyi doyumu sağlayacak medyayı ve programları özgürce seçerler. Medya yapımcısı programın kullanım biçimlerinin farkında olmayabilir ve farklı izleyiciler aynı programı farklı gereksinimlerini gidermek için kullanabilirler.

3. Medya doyumun tek kaynağı değildir. Tatile gitmek, spor yapmak, dans etmek gibi aktivitelerde tıpkı medyanın kullanıldığı gibi kullanılmaktadır.

4. Ġnsanlar belli durumlarda kendi çıkarlarının ve güdülerinin farkındadırlar ya da farkında olmaları sağlanabilir (ki bu yaklaĢımın eleĢtirilerde en zayıf noktası budur).

5. Medyanın kültürel önemi konusundaki değer yargıları göz ardı edilmemelidir.

( Fiske, 1990,s.199-201)

Bunun dıĢında yapılan bir baĢka çalıĢmada da kullanımlar ve doyumlar yaklaĢımı hakkındaki varsayımlar Ģu Ģekilde sıralanmıĢtır:

1. Medyada yer alan içerikler ve bunların seçimi akıllıca yapılmaktadır ve belli bir amaca belli bir duyguyu tatmin etmeye yöneliktir.

2. Medyanın etkisiyle izleyiciler bireysel ya da sosyal Ģartlarda beliren ihtiyaçlarının farkındadırlar

39 3. Bireysel çıkarlar, izleyicinin oluĢturulmasında estetik ya da kültürel

etmenlerden daha fazla bir belirleyicidir (McQuail, 2005:424).

Papacharissi ve Mendelson‟a (2011) göre, kullanımlar ve doyumlar yaklaĢımının varsayımı bireylerin gereksinimlerini ve isteklerini karĢılamak için medya içeriklerini ve seçtikleri programları ilgilendirirken bireylerin kitle iletiĢimi anlamında araçları nasıl kullandıklarını araĢtıran sosyolojik ve psikolojik bir yaklaĢımdır. Rubin (1994)‟e göre, günümüzdeki çağdaĢ kullanımlar ve doyumlar araĢtırmaları beĢ temel varsayıma dayanmaktadır.

a) ĠletiĢim eylemi, medya içerik seçimi ve kullanımını içerecek Ģekilde hedef odaklıdır, niyet içerir ve motive etmeye yönlendirir,

b) Bireyler kendilerinde duydukları ihtiyaçlarını gidermek ve doyuma ulaĢmak için iletiĢim araçları üzerinde tercih haklarını ve inisiyatiflerini kullanırlar, c) ĠletiĢim araçları bireyler üzerinde sosyal ve psikolojik etkiler nedeniyle insanların iletiĢim davranıĢlarının birbiriyle uyum halinde olmasına neden olur, d) Medya bireylerin ihtiyaçları tatmin etmek için diğer iletiĢim Ģekillerinin seçimi ve kullanımı noktasında rekabet halindedir,

e) Genellikle insanlar iliĢkilerde medyadan daha etkili konumdadırlar (Rubin, 1994).

Yukarıda da değinildiği gibi, kullanımlar ve doyumlar yaklaĢımının etkisi onun farklı mecralarda uygulanabilir olmasından kaynaklanmaktadır. Fakat farklı medya içerikleri ve bireylerin farklı ilgi alanlarına rağmen, kullanımlar ve doyumlar yaklaĢımı konusundaki çalıĢmaların temel noktası bireylerin sosyal ve psikolojik bilinci, biliĢsel, tutumsal ve davranıĢsal bilgilerini içeren ortak bir paradigmaya sahip olduğu söylenebilir. Sıradan bir kullanımlar ve doyumlar çalıĢması, belirli bir araca odaklanacak ya da kullanımlar ve doyumları farklı araçlar arasında karĢılaĢtırmaya gidecektir (Köseoğlu, 2012:

40 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KULLANIMLAR VE DOYUMLAR KURAMI

BAĞLAMINDA FACEBOOK KULLANIMINI ĠNCELEMEYE YÖNELĠK BĠR ÇALIġMA

3. KULLANIMLAR VE DOYUMLAR KURAMI BAĞLAMINDA

FACEBOOK KULLANIMINI ĠNCELEMEYE YÖNELĠK BĠR ÇALIġMA

3.1. ARAġTIRMANIN KONUSU

Bu çalıĢmanın konusu, araĢtırmanın teorik altyapısını olan Kullanımlar ve Doyumlar Kuramını tanıtarak literatürde yapılan çalıĢmalara ıĢığında Selçuk Üniversitesi öğrencilerinin Facebook kullanım motivasyonlarının demografik ve sosyal medya kullanımına dair özellikler doğrultusunda incelenmesidir.

3.2. ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ

Bu bölümde araĢtırmanın amacı, önemi, araĢtırma problemi, sınırlılıklar, varsayımlar, tanımlar, araĢtırma deseni, araĢtırmada kullanılan evren ve örneklem, araĢtırmadaki veri toplama araçları ve verilerin analiz baĢlıkları sunulmuĢtur.

3.2.1. AraĢtırmanın Amacı

Bu çalıĢmanın temel hedefi bireylerin kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde bir sosyal medya aracı olan Facebook kullanımı konusunda ne tür motivasyonlara sahip olduklarını ve Facebook sosyal ağ sitesi kullanım davranıĢlarını Selçuk Üniversitesi örneğini sosyal bilimler, fen bilimleri ve sağlık bilimleri alanında iletiĢim fakültesi, veterinerlik ve mühendislik fakültelerini ele alarak ortaya koymaya çalıĢmaktır.

41 3.2.2. AraĢtırmanın Önemi

Bu araĢtırmanın temel amacı günümüzde baktığımızda sosyal medyanın özellikle de sosyal medya aracı olarak en çok tercih edilen Facebook‟un kullanımının giderek yaygınlaĢması ve hayatı ciddi anlamda etkilemesi olmuĢtur. Bu sebepledir ki öenmlibir sosyal medya aracı olan Facebook‟un insanların hayatına yeni bir boyut getirdiğini ve bunun insan hayatını ne yönde ve ne ölçüde etkilediğinin bilinmesi ve anlaĢılması ve sonrasında bunun anlamlı bir çözümleme ile sonuca ulaĢtırılması önem kazanmaktadır. Bu çalıĢmada Facebook kullanımını etkileyen motivasyonları kullanımlar ve doyumlar kuramı konjonktüründe irdelenmesi ve bunun uygulamasının da Türkiye ilk 10 üniversitesi içerisinde yer alan ve büyük bir üniversite olan Selçuk Üniversitesi örneği üzerinde ve fen, sağlık ve sosyal bilimler bakımından veterinerlik, mühendislik ve iletiĢim fakülteleri gibi özele ayırarak incelenmesi ve gerçekleĢtirilmesi de ayrı bir önem taĢımaktadır. Bu araĢtırmanın sonucunda ulaĢılan veriler bize ilk olarak sosyal medya aracı olan Facebookla ilgili yapılacak olan diğer araĢtırma ve çalıĢmalarda fikir vermesi ve yeni bilgiler sunması açısından da ayrıca bir öneme sahip olmaktadır. Yine bu çalıĢmada Facebook kullanan ve farklı özelliklere sahip olan kullanıcıların neden Facebook sosyal medya aracını kullandıklarını ve bu sitede ne gibi amaçlarla var olmak istediklerine iliĢkin bilgileri ve verileri ortaya koymak ve sonucunda oluĢan bu envanter ile iletiĢim alanına yeni yaklaĢımlar katmak anlamında yarar sağlayabilecektir. Bu çalıĢma neticesinde Selçuk Üniversitesi bünyesinde sağlık, sosyal ve fen bilimleri açısında veterinerlik, iletiĢim fakültesi ve mühendislik fakültesi açısından burada yer alan öğrencilerin, kullanıcıların Facebook kullanım motivasyonları ve davranıĢları tespit edilmiĢ ve ortaya konmuĢ olacaktır. Bu yüzden ulaĢılacak olan bilgi ve veriler sayesinde hem genel anlamda sosyal medya hem de özelde Facebook ile ilgilenen akademisyen ve araĢtırmacılar için bununla birlikte ayrıca bu konuda çalıĢan uzman ve profesyonellere bu çalıĢma daha geniĢ, kapsamlı bir bakıĢ açısı sunabilecektir.

42 3.2.3. AraĢtırma Problemi

Son yıllarda özellikle 2000‟li yıllar ve sonrasında artan bir Ģekilde hayatımızın her alanında olan ve oldukça etkili hale gelmeye baĢlayan sosyal medya ortamları, artık hem akademik ortamda bulunan öğretim elemanlarının, hem de iĢ dünyasında çalıĢan iĢ adamları ve bireylerin oldukça fazla bir biçimde dikkatini çekmektedir. Türkiye‟ye baktığımızda da sosyal medya ve onun bir unsuru olan Facebook hakkında yapılan çalıĢmaların sayısında da gitgide artıĢ yaĢanmaya baĢlamıĢtır. Sosyal medya özellikle de Facebook‟un kullanıcılarına iliĢkin olan çok daha geniĢ bir perspektif ve kullanım alanı sunması, Facebook‟un günümüzde en yaygın sosyal medya aracı olarak kullanılan bir iletiĢim aracı olması sebebiyle ayrıca bir önem taĢımaktadır. Bu açıdan Facebook kullanan bireylerin, Facebook‟u ne kadar sıklıkla kullandıklarının, kullanma motivasyonlarının, buna bağlı olarak gerçekleĢen davranıĢlarının ve Facebook‟ta geçirmiĢ oldukları zamanın incelenerek, bu inceleme sonucunda bunların bireylerin demografik özellikleri ile iliĢkilendirilerek sosyal medya aracı olan Facebook kullanıcılarının daha detaylı bir profilinin ortaya konması sağlanacaktır. Bununla birlikte geleneksek medya olan TV, radyo gibi araçlarla internete ayırdıkları zaman ve Facebook‟ta geçirmiĢ oldukları zamanın araĢtırılması ortaya konması ve bunun sonucunda Facebook kullanım motivasyonlarının farklı yönleriyle ele alınması önem arz etmektedir. Bu nedenle Kullanımlar ve Doyumlar yaklaĢımı bağlamında bireylerin Facebook kullanımı noktasında ne tür etmenlerin etkili olduğunu ve bireylerin Facebook kullanım davranıĢlarının sorgulanarak bir sosyal medya aracı kullanıcısı yani Facebook kullanıcısı profili ortaya koyabilmek bu araĢtırmanın temel problemini oluĢturmaktadır.

3.2.4. Sınırlılıklar

Bu çalıĢma Türkiye‟nin ilk 10 üniversiteleri içerisinde yer alan Selçuk Üniversitesi adına sosyal bilimler, fen bilimleri ve sağlık bilimlerini temsilen iletiĢim fakültesi, mühendislik fakültesi ve veterinerlik fakültesi öğrencileri üzerine yapılmıĢ olup toplamda 402 öğrenci ile sınırlıdır.

43 3.2.5. Varsayımlar

Yapılan bu çalıĢma Selçuk Üniversitesi adına sosyal bilimler, fen bilimleri ve sağlık bilimlerini temsilen iletiĢim fakültesi, mühendislik fakültesi ve veterinerlik fakültesi öğrencileri üzerine yapılmıĢ olup toplamda 500 anket uygulanmıĢ ancak bu ankete 402 öğrencinin samimi ve tutarlı cevaplar verdiği varsayılmıĢtır.

3.2.6. Tanımlar

AraĢtırmada kullanılan kavramlar Ģunlardır:

Sosyal Medya: Sosyal medya, Web 2.0'ın kullanıcı hizmetine sunulmasıyla birlikte, tek yönlü bilgi paylaĢımından, çift taraflı ve eĢ zamanlı bilgi paylaĢımına ulaĢılmasını sağlayan medya sistemidir. Ayrıca sosyal medya; kiĢilerin internet üzerinde birbirleriyle yaptığı diyaloglar ve paylaĢımların bütünüdür. Kitle ĠletiĢim Aracı: Kitle iletiĢiminin sağlanmasında önemli rol oynayan televizyon, radyo, gazete, dergi gibi elektronik ve yazılı iletiĢim araçlarına denir. Televizyon: Bir vericiden elektromanyetik dalga hâlinde yayınlanan görüntü ve seslerin, ekranlı ve hoparlörlü elektronik alıcılar sayesinde yeniden görüntü ve sese çevrilmesini sağlayan haberleĢme sistemidir.

Ġnternet: Bilgisayar sistemlerini birbirine bağlayan elektronik iletiĢim ağıdır. TDK ise Ġnternet sözcüğüne karĢılık olarak genel ağı önermiĢtir. Ġnternet yerine zaman zaman sadece net sözcüğü de kullanılır.

44 3.2.7. AraĢtırma Deseni

AraĢtırma bireylerin kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde bir sosyal medya aracı olan Facebook kullanımı konusunda ne tür motivasyonlara sahip olduklarını ve Facebook sosyal ağ sitesi kullanım davranıĢlarını Selçuk Üniversitesi kapsamında incelediğinden genel tarama modeli ile desenlenmiĢtir. Tarama modelleri çok sayıda elemanın yer aldığı bir evrende, evren ile ilgili karakteristik özellikleri ortaya koymayı amaçlamaktadır (Frankell, Wallen ve Hyun, 2011).

3.2.8. AraĢtırmada Kullanılan Evren ve Örneklem

AraĢtırmanın evrenini Selçuk Üniversitesine bağlı fakültelerde eğitim görmekte olan tüm öğrenciler oluĢturmaktadır. AraĢtırmanın katılımcıları seçkisiz örneklenme yöntemleri içinde yer alan “basit seçkisiz örnekleme (simple random)” yöntemiyle seçilmiĢtir. Basit seçkisiz örnekleme evrendeki birimlerin eĢit olasılıkla örnekleme seçilme Ģansına sahip oldukları durumda yapılan örnekleme yöntemidir (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karedeniz ve Demirel, 2009). AraĢtırmanın örneklemi ise Selçuk Üniversitesi bünyesinde sağlık, sosyal ve fen bilimlerini temsilen veterinerlik, iletiĢim fakültesi ve mühendislik fakültesi adına araĢtırmaya katılan 402 öğrenciden oluĢmaktadır.

3.2.9. AraĢtırmadaki Veri Toplama Araçları

AraĢtırmada veri toplama aracı olarak “Facebook Kullanımına Yönelik Anket Formu” kullanılmıĢtır. Bu form araĢtırmacı tarafından hazırlanmıĢtır. Form 3 kısımdan ve toplamda 54 maddeden oluĢmaktadır.

Formun ilk bölümündebireylerin cinsiyet, yaĢ, öğretim seviyesi (birinci öğretim ya da ikinci öğretim), sınıf, bölüm, aylık ortalama harcama miktarı ve barınma durumugibi demografik bilgilerini soran 7 adet maddeden oluĢmaktadır.

Formdaki ikinci bölüm ise bireylerin sosyal medya kullanımını inceleyen 15 adet madde yer almaktadır. Burada bireylere sosyal medyaya hangi araçlarla bağlandıkları, en çok kullandıkları sosyal medya platformu, hangi kitle iletiĢi

45 araçlarını kullandıkları ve sosyal meya kullanım sıklıklarının incelendiği maddeler bulunmaktadır.

Son bölümde ise bireylerin hangi kullanım ve doyumlar çerçevesinde (eğlence, bilgi kaynağı, zaman geçirme vb.) facebook kullandıklarını inceleyen 5‟li Likert ölçeğinde (1=Kesinlikle katılmıyorum,2=Katılmıyorum, 3=Kararsızım, 4=Katılıyorum ve 5=Tamamen Katılıyorum) hazırlanmıĢ 32 madde yer almaktadır. AraĢtırmada kullanılan ölçme aracı Ek 1‟de sunulmuĢtur.

3.2.10. Verilerin Toplanması ve Analizi

AraĢtırma kapsamında hazırlanan “Facebook Kullanımına Yönelik Anket Formu” araĢtırmacı tarafından araĢtırma örneklemine rastgele olarak uygulanmıĢtır. Uygulama esnasında öğrencilerden gönüllük esasına dayalı olarak anket formunu doldurmaları istenmiĢtir. Anketten elde edilen veriler SPSS 21 paket programına aktarılmıĢ ve değiĢken türlerine uygun olarak kodlanmıĢtır. Toplanan verilerin analizi ise araĢtırma problemleri doğrultusunda analiz edilmiĢtir. Bu kapsamda demografik bilgiler ve sosyal medya kullanımına iliĢkin veriler betimsel istatistik kapsamında ele alınarak ortalama ve frekans analizi yapılmıĢtır. Çıkarımsal istatistikler için ise t-testi, varyans analizi (ANOVA), Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon ve faktör analizi kullanılmıĢtır.

Verilerin analizinde kullanılan t testi ve varyans analizi (ANOVA) için anlamlılık seviyesi sosyal bilimlerde yaygın olarak kullanılan 0,05 alınmıĢtır. Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon katsayıları değerlendirilirken aĢağıdaki değerler

0,00 - 0,25 arası çok zayıf iliĢki, 0,26 - 0,49 arası zayıf iliĢki, 0,50 - 0,69 arası orta iliĢki, 0,70 - 0,89 arası yüksek iliĢki,

46 0,90 - 1,00 arası çok yüksek iliĢki,

göz önüne alınarak yorumlanmıĢtır (Sungur, 2014)

3.2.11. Bulgular ve Yorumlar

Bu bölümde araĢtırmanın amacı olan Selçuk Üniversitesi örnekleminde kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde bir sosyal medya aracı olan Facebook kullanımı konusunda sahip oldukları motivasyonları araĢtırmanın metodoloji kısmında yer alan analizler çerçevesinde incelenmiĢtir. Bu kapsamda ilgili araĢtırma problemlerine iliĢkin bulgular sırasıyla gerekli tablolar ve bunlara ait açıklamalar ile sunulmuĢtur.