Kuleli (Dersaadet) Askerî İdadisinin Sultan Abdülaziz (1861-1876)

Sultan Abdülaziz’in (1861-1876) ilk yıllarında öğretimine aynı program çerçevesinde Maçka Kışlası’nda devam eden Dersaadet Askerî İdadisinden başka, o yıllarda üç askerî idadi daha bulunuyordu. Bunlar; “Mühendishane İdadisi”, “Tıbbiye İdadisi” ve “Bahriye İdadisi”ydi. Bu dört idadinin ayrı ayrı binalarda öğrenimlerini sürdürmesindense ortak bina da toplanması uygun görülünce bu idadiler 1864 yılında “Umum Mekteb-i İdadi-i Şâhâne” adıyla birleştirilmişlerdir (Kurtcephe ve Yıldız, 1985, s.39).

Galatasaray Kışlası’nda toplanan bu idadiler birleştirildikten sonra üç yıl öğrenim görüyor ve daha sonra da istedikleri bir yüksek askerî okula gidebiliyorlardı. Aynı zamanda sivil idadilerden de seçme yoluyla bu yüksek askerî okullara öğrenci alınabiliniyordu (Ergün ve Duman, 1996,s.508-510).

Yüksek ve askerî meslek eğitimi vermek üzere açılmış olan bu idadilere ise öğrenci yetiştirmek amacıyla “Mahreç” adıyla bir de ihtiyat sınıfları açılmıştır. Bütün bu idadilerin Galatasaray Kışlası’nda birleştirilmesine müteakip Mühendishane (Topçu)

İdadisinden boşalan binaya “Mahrec-i Mekâtib-i Askeriye” adıyla genel bir rüştiye okulu açılmıştır. Bu okulun öğrenim süresi dört yıl olup; Mantık, Hesap, Edebiyat, Tarih, Coğrafya-i Umum-i, İmla-yı Osmanî gibi dersler okutulmuştur (Ergin, 1940, s.479-481).

Sultan Abdülaziz’in Başmabeyinciliği ile Dersaadet Askerî İdadisi Komutanlığını da yapan Galip Paşa döneminde ise eğitim ve öğretime büyük önem verilerek askerî rüştiyelerin yanında Erzurum, Bosna ve Bağdat’ta askerî idadiler açmıştır. Ayrıca okullarda yeni düzenlemere gidilerek sözlü sınav kaldırılarak yazılı sınav uygulamasına geçilmiştir. Müfredata jimnastik derside eklenerek spora ayrı bir önem de verilmiştir. Fransızca’yı öğretmek için bu dili bizzat Fransa’da öğrenmiş Türk subaylarından seçmesi ile Fizik dersi için bir deney aleti yapması gibi çalışmalarıyla eğitim ve öğretime büyük katkılar sağlamıştır (Kurtcephe ve Yıldız, 1985, s.40-41).

1864-1867 yılları arasında Dersaadet Askerî İdadisi Ders Nazırlığına ise Binbaşı İsmail Bey (Hafız İsmail Hakkı Paşa) getirilmiştir. Kendisi Paris’te öğrenim görmüş, idadide Fransızca öğretmeni olarak görev yapmış önemli bir şahsiyettir. Bu dönemde idadilere öğrenci alımında büyük farklılıklar gözükmese de 1864’te alınan bir kararla sivil rüştiyelerden gelen öğrencilere ciddi bir sınav ile doktor kontrolü yapılmadan okula alınmayacağı belirlenmiştir. Bunun yanında sivil idadilerden gelen olursa da sınavdan başarılı olmak şartıyla bir alt sınıfa alınmaları şartı getirildi (Ünal, 1968, s.58).

İdadilerde önceden dört yıl olan öğrenim süresi dört idadinin birleştirilmesiyle üç yıla indirildi. Sınıflara göre ise okutulan dersler şunlardır (Kurtcephe ve Yıldız, 1985, s.42):

Tablo 2.4. 1864-1865 Öğretim Yılında Askerî İdadide Okutulan Dersler

1. SINIF 2. SINIF 3. SINIF

İlm-i Hesap Cebr-i Adi Usul-ü Hendese

Coğrafya İlm-i Hesap Cebr-i Adi

Kavaid-i Osmanî Coğrafya Kitabet

Kavaid-i Farisi Tarih-i Osmanî Kozmoğrafya

Gülistan Baharistan Resim

Resim Kitabet Fransızca

Fransızca Fransızca Jimnastik

İmlâ Resim

Yukarıda yer alan bu ders programına idadinin daha önceki ders programlarında olmayan bazı derslerin ilave edildiğini görüyoruz. Özellikle “Fransızca”, “Jimnastik”, “Tarih-i Osmanî (Osmanlı Tarihi)” ve “Kozmografya (Astronomi)” dersleri ders programlarına ilave edilerek öğretim daha da zenginleştirilmiştir.

Sultan Abdülaziz’in 1867’de yapmış olduğu Fransa gezisinden oldukça etkilenmesi üzerine İstanbul’da Fransız liseleri ayarında bir lise açmak istedi. Bunun üzerine Sadrazam Fuat Paşa’nın gayretleriyle 1 Eylül 1868 tarihinde Galatasaray Kışlası’nda “Mekteb-i Sultanî” açıldı. Burada “Umum Mekteb-i İdadi-i Şâhâne” adı altında birleştirilen idadiler ise tekrar ayrı birer okul olarak teşkilatlandırıldı. Bahriye İdadisi Heybeliada’ya Mühendishane’nin yanına, Mühendishane-i Berr-i Hümayun İdadisi Halıcıoğlu’na, Tıbbiye İdadisi ile Dersaadet İdadisi de tekrar Maçka Kışlası’na taşındı (Ergin, 1941, s.719-720).

Kendi binalarında öğrenimlerine başlayan idadilerde zamanla bazı eksiklerin olduğu tespit edildi. Bunların özellikle 28 Haziran 1870 tarihli Mekâtib-i Askerî Nezareti’nin kararlarına girmesi askerî idadilerde bazı yeniliklerin yapılmasına neden oldu. Bu kararlar incelendiğinde (Kurtcephe ve Yıldız, 1985, s.44-48):

-Eğitim sistemi ve programları yeniden düzenlenmelidir.

-Yabancı dil ile kitabet dersleri en iyi şekilde öğretilmelidir.

-İdadilerin öğrenim süresi dört yıla çıkartılacaktır.

-Mekteb-i Harbiye'de okutulan "Matematik" dersi artık idadiye de okutulacaktır.

- Dersaadet Askerî İdadisinin mevcudu 500 öğrenciye yükseltilecektir.

-Öğrencilere her hafta değişik dersler gösterilmeyip bir dersin bitiminde başka bir ders başlayacaktır.

-Sınavlar sözlü olarak değil yazılı şeklinde uygulanacaktır.

Görüldüğü üzere Mekâtib-i Askerî Nezareti’nin teklifi Darü’ş Şura-yı Askerî'nin de onayıyla çıkan bu kararlar idadileri çok yakından ilgilendirmektedir. Bu kararlardan da anlaşılacağı gibi eğitim alanında ilk ve yeni adımlar askerî idadilerde atılmıştır.

Eğitimde bu önemli değişimler yaşanırken Sultan Abdülaziz Maçka Kışlası’nın bulunduğu yere yeni ve modern bir silahhane yaptırmaya karar verdi. Bunun üzerine burada eğitim gören Harbiye ile Tıbbiye İdadi öğrencileri 1872 yılında Kuleli Kışlası’na taşınarak eğitim ve öğretimlerine burada devam etti. Bu tarihten sonra ise okulun adı Kuleli Askerî İdadisi şeklinde kullanılmaya başlandı (Kurtcephe ve Yıldız, 1985, s.44).

Mekteb-i Harbiye Nazırlığı’nda Galip Paşa kaldığı sürece eğitim ve öğretimde yeniliklerine devam etmiştir. Mekteb-i Harbiye’nin teklifleri ile 16 Eylül 1874 tarihinde Darü’ş Şura-yı Askerîde bir tezkire çıkarılmıştır. Kabul edilen bu tezkire ile şu kararlar alınmıştır (Kurtcephe ve Yıldız, 1985, s.48-49):

-Harbiye’de okutulan Hikmet (Felsefe), Kimya, Hendese-i Resmiye (Geometri) Mebani'il-İnşâ (Güzel Yazı Yazma) ve Tarih-i Umûmî (Genel Tarih) dersleri üçte bir oranında idadilere nakli kararlaştırılmıştır.

-Taşra idadilerinin öğretmen ihtiyacı ve Hikmet ile Kimya dersleri için gerekli malzemelerin bulunamadığından bu idadilerin dördüncü sınıf öğrencileri Kuleli İdadisine gönderilerek karma bir sınıf yapılacaktır.

-Öğrencilerin yüzme eğitimi için Kuleli Kışlasının uygun bir yer olmasından yüzme dersi planlanacaktır.

2.2.5. Kuleli (Dersaadet) Askerî İdadisinin Sultan Abdülhamit (1876-1909)