KREDİLERİN BANKA GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (Yüzde)

Kredi/Mevduat (yüzde) Kredi/Toplam Aktif (yüzde) 1993 Kasım 103,9 88,8 42,6 1994 Kasım 61,2 56,7 35,4 1995 Kasım 118,4 62,0 39,4 1996 Kasım 129,6 61,5 41,8 1997 Kasım 101,3 69,3 39,7 1998 Kasım 74,1 61,5 35,8 1999 Kasım 55,0 47,7 28,3 2000 Kasım 67,0 55,7 32,9 Kaynak: TCMB. Kredi hacminde, özel bankaların ağırlığı sürmekte­ dir.

Bankacılık sektörünün toplam kredileri içinde, 2000 yılı Kasım ayı itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre özel bankaların payı yüzde 63,5’den yüzde 64,4’e çıkmış, yabancı bankaların payı ise geçen yılki 3,6 seviyesinde kalmıştır. Aynı dönemde kamu bankalarının payı yüzde 26,4’den yüzde 26,2’ye, kalkınma ve yatırım bankalarının payı da yüzde 6,5’den yüzde 5,8’e düşmüştür (Grafik IV. 1.2). Reel olarak bakıldığında, özel bankaların kullandırmış oldukları krediler yıllık yüzde 21,7, kamu bankalarının kullandırmış oldukları krediler yüzde 19,3, kalkınma ve yatırım bankalarının kredileri yüzde 7,7 ve yabancı bankaların kredileri yüzde 18,4 oranında artmıştır.

GRAFİK IV. 1.2

KREDİLERİN BANKA GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (Yüzde)

Özel Bankalar Kamu Bankaları Kalkınma ve Yatırım Yabancı Bankalar Bankaları

■ Kasım 1999 £3 Kasım 2000

Kasım 2000 itibariyle geçen yılın aynı dönemine göre Türk lirası kredilerin toplam krediler içindeki payı yüzde 51,7’den yüzde 59,1’e yükselmiştir. Türk lirası krediler yıllık nominal bazda yüzde 91, reel bazda yüzde 37,3, yabancı para krediler ise yıllık nominal bazda yüzde 41,3, reel bazda yüzde 1,6 oranında artmıştır. Kredilerin vade yapısı incelendiğinde, 1999 yılı Kasım ayı itibariyle yüzde 77,5 olan kısa vadeli kredilerin toplam krediler içindeki payı Kasım 2000’de yüzde 68,8’e gerilemiştir. Bunun en önemli nedeni orta vadeli krediler olarak sınıflandırılan otomobil ve konut kredilerindeki artıştır.

Ticari kredilerin faiz oranlarına bakıldığında kısa vadeli kredilerin nominal faiz oranının 2000 yılının Kasım ayı itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 110,3’den yüzde 85,4’e düştüğü görülmektedir. Aynı dönemde orta ve uzun vadeli kredilerin faiz oranları ise yüzde 89,3’den yüzde 56,3’e düşmüştür. Kısa vadeli kredilerde reel faiz oranı yüzde 34,5’den yüzde 33,2’ye, uzun vadeli kredilerde yüzde 21,1’den yüzde 12,4’e düşmüştür.

İhracat kredilerinin toplam krediler içindeki payı, 2000 yılı Kasım ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 25,2’den yüzde 19,5’e, ihtisas kredilerinin payı yüzde 9,4’den yüzde 7,7’ye, diğer kredilerin payı ise yüzde 53,7’den yüzde 49,9’a düşmüştür. Aynı dönemde tüketici kredilerinin payı iç talepteki artış ve tüketici kredilerinin faizlerindeki düşüşe paralel olarak yüzde 3,8’den yüzde 14,6’ya, fon kaynaklı kredilerin payı ise yüzde 7,9’dan yüzde 8,4’e yükselmiştir. Aynı dönemde ihracat kredileri reel olarak yüzde 8,6 oranında daralırken, ihtisas kredileri değişmemiş, tüketici kredileri yüzde 365,2, fon kaynaklı krediler yüzde 29,1, diğer krediler ise yüzde 10,7 artmıştır.

Kredilerin sektörlere göre dağılımı incelendiğinde ise, 2000 yılı Eylül ayı itibariyle toplam nakdi ve gayri nakdi kredilerin yüzde 15,4’ünün inşaat sektörüne, yüzde 10,6’sının tekstil ve tekstil ürünleri sektörüne, yüzde 9,2’sinin fınansal aracılık hizmetlerine, yüzde 8,2’sinin toptan ve perakende ticari motorlu araçlar servis hizmetleri ile kişisel ve hane halkı ürünleri tüketimine, yüzde 6,6’smın gıda, meşrubat ve tütün ürünleri sektörüne; yüzde 5,4’ünün tarım sektörüne ve yüzde 4,4’ünün metal ana sanayi ve işlenmiş madde üreten sektörlere açıldığı görülmektedir. Kredilerin vadesi uzamıştır. Kredi hacmindeki genişleme, ticari kredilerdeki ve tüketici kredile­ rindeki artıştan kaynaklanmıştır. Sektörün 2000 yılında kullandır­ dığı kredilerde en büyük payı inşaat sektörü almıştır.

IV.1.2.A. Yasal ve İdari Düzenlemeler

a) Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu’na İlişkin Düzenleme

1- 18.2.2000 tarih ve 23968 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 25 No.lu Tebliğle, factoring şirketleri tarafından yurt dışından ihracat factoringi amacıyla sağlanan ve bu amaçla kullandırılan fonlar Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu muafiyeti kapsamına alınmıştır.

2- 9.9.2000 tarih, 24165 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 27 No.lu Tebliğle, bankalar ve finansman şirketlerince kullandırılan tüketici kredilerinde (gerçek kişilere ticari amaçla kullanılmamak kaydıyla kullandırılan krediler) fon kesintisi oranı yüzde 8’e yükseltilmiştir.

3- 25.11.2000 tarih, 24241 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 29 No.lu Tebliğle, Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu Hakkında değişik 6 No.lu Tebliğin, 2. maddesinin 1 inci fıkrasında öngörülen fon kesintisi oranlan,

- Tüketici kredilerinde (gerçek kişilere ticari amaçla kullanılmamak kaydıyla kullandırılan krediler) fon kesintisi oranı yüzde 8’den yüzde 10’a,

- Diğer kredilerde yüzde 3’ten yüzde 5’e,

- Bankalar ve finansman şirketleri dışında Türkiye’de yerleşik kişilerce yurt dışından sağlanan kredilerde yüzde 3’ten yüzde 6’ya,

- Vadeli ithalat işlemlerinde yüzde 3’ten yüzde 6’ya, yükseltilmiştir.

b) Umumi Disponibilité

1- 5.5.2000 tarih ve 24040 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2000/1 Sıra No.lu Tebliğ ile bankaların pozisyon aşımlarına ilişkin taahhütleri için bulunduracakları Türk Lirası vadesiz serbest tevdiatın oranı yüzde 8’den yüzde 100’e yükseltilmiş olup, uygulamaya 7.7.2000 tarihli disponibilité cetvelinden itibaren başlanmıştır.

2- 10.11.2000 tarih, 24226 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2000/2 Sıra No.lu Tebliğ ile “Özkaynaklar” arasında yer alan Kâr/Zarar hesabından bir farkı olmayan “Kredi ve Diğer Alacaklar Değerleme Fonu Türk lirası ve yabancı para” hesaplar ile “Karşılıklar”dan bir farkı olmayan “Tazmin Edilmemiş ve Nakde

Dönüşmemiş Gayri Nakdi Krediler Özel Karşılıkları TP ve YP” hesaplar pasif toplamından indirilecek kalemler içine alınmıştır.

3- 25.11.2000 tarih, 24241 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2000/3 Sıra No.lu Tebliğ ile mevduat dışı Türk Lirası pasif hesaplar için bankalarca bulundurulması gereken Türk Lirası serbest tevdiatın oranı yüzde 8’den yüzde 6’ya indirilmiştir.

4- 28.11.2000 tarih, 24244 Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 2000/4 Sıra No.lu Tebliğ ile Türk Lirası mevduat ve mevduat dışı Türk Lirası pasif hesaplar için Bankamız nezdinde bulundurulması gereken serbest tevdiatın hesaplanmasında, 25.11.2000-05.01.2000 tarihleri arasındaki 6 haftalık süre tek bir hafta addedilerek haftalık ortalamaya bakılmaksızın Bankamız nezdinde bulundurulan serbest tevdiatın 6 haftalık ortalamasının esas alınacağı hükme bağlanmıştır.

c) Likidite ve Döviz Pozisyon Oranlarının Hesaplanmasına ve Uygulanmasına İlişkin Düzenleme

Likidite ve Döviz Pozisyon Oranlarının hesaplanmasına ve uygulanmasına ilişkin esas ve şartlar yeniden belirlenmiştir. Bankalar ve Özel Finans Kurumlarının kısa vadeli yükümlülükleri karşılığında bulundurulması gereken asgari döviz varlığını ifade eden likidite oranı asgari yüzde 10, Döviz Pozisyon Oranı ise, ABD Doları, euro dahil Avrupa Para Birliği'ne katılan ülke paralarının euro karşılıkları toplamı, altın dahil diğer konvertibl paraların ABD Doları karşılıkları toplamı üzerinden her bir kategori için asgari yüzde 75 azami yüzde 115, varlık ve yükümlülüklerin toplam ABD Doları karşılıkları için asgari yüzde 80 azami yüzde 110 olacaktır.

d) Özel Finans Kurumları’na İlişkin Düzenleme

25.11.2000 tarih ve 24241 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 9 sıra No.lu Tebliğle Türk Lirası Cari ve Katılma Hesaplarında yüzde 8 olan blokaj oranı yüzde 6’ya, düşürülmüştür.

e) Mevduat Munzam Karşılıkları’na İlişkin Düzenleme

25.11.2000 tarih ve 24241 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2000/1 sayılı Tebliğle Türk Lirası Mevduatta yüzde 6 olan munzam karşılık oranı yüzde 4 ’e, düşürülmüştür.

IV.2.MENKUL KIYMET PİYASALARI

Sermaye Piyasası Kurulu kaydına alman menkul kıymet ihracı, 2000 yılı verileri incelendiğinde, bir önceki yıla göre, 855,5 trilyon Türk lirasından 5,8 katrilyon Türk lirasına, cari fiyatlarla yüzde 577, 1987 sabit fiyatlarıyla yüzde 353 artmıştır. Bu yüksek oranlı değişime en önemli katkı hisse senedi ve menkul kıymet yatırım fonlarından gelmektedir (Grafik IV.2.1).

Beklentilerin o­ lumluya dönmesi sonucunda halka arzlar ve menkul kıymet fonları ih­ racı 2000 yılında yükselmiştir.

1999 yılının son çeyreğindeki olumlu gelişmelerle birlikte Aralık ayında faizlerin hızla düşmesi ve beklentilerin olumluya dönmesi hem yatırımcıların hem de şirketlerin menkul kıymet piyasalarına olan ilgisini artırmıştır. Firmalar endeksin yükselme eğiliminde olduğu ayları takip eden dönemde halka arz yoluyla hisse senedi satışlarına yönelmişlerdir. Aynı şekilde, yatırımcıların yatırım fonlarına olan talebinin bu dönemde artması, bankaları ve aracı kurumları yatırım fonu ihracına yöneltmiştir. Bu çerçevede, 2000 yılında 2,8 katrilyon Türk liralık menkul kıymet yatırım fonu ihraçlarının yüzde 68’i, ihraç işlemlerinin zaman alması nedeniyle, İMKB endeksinin yükselmeye başladığı ayları takip eden Mart- Mayıs döneminde; yine 3 katrilyon Türk liralık hisse senedi ihraçlarının yüzde 82’si Şubat-Haziran döneminde gerçekleşmiştir. Haziran ayındaki artışın büyük kısmını TurkcelFin halka arzı oluşturmaktadır (Grafik IV.2.1).