KREDİ KARTLARININ OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİ

Bir tüketici finansman aracı olarak kredi kartları, sağladığı pek çok fayda yanında olumsuz etkilere de sahiptir. Bu bölümde kredi kartlarının olumlu ve olumsuz yönleri, kredi kartı sisteminde yer alan taraflar açısından ve ülke ekonomisi açısından değerlendirilmiştir.

2.4.1. Kart Hamili (Tüketici) Açısından

Kredi kartlarının tüketiciye sunduğu avantajları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

• Nakit taşıma zorunluluğunu ortadan kaldırır,

• Kullanımı alternatif ödeme araçlarına göre daha kolaydır,

• Pek çok hizmetten yararlanma konusunda kart hamiline bir öncelik ve saygınlık kazandırmak yanında, güven unsuru da oluşturur,

• Peşin veya taksitli ödeme olanağı sağlayarak tüketiciye her yerde ve zamanda alışveriş yapabilme imkanı sunar, acil durumlarda kişinin nakit ihtiyacını karşılamasına olanak tanır,

• Anlaşmalı işyerlerinden sağlanan indirimler ve promosyonlar aracılığı ile düzenli kullanıldığında kart hamiline ek kazanç sağlar,

• Faizsiz bir dönem sağlayarak borcun hesap kesim tarihinde tamamen ödenmesi halinde ek maliyet oluşturmadığı için tüketiciyi finanse eder; borcun tamamen ödenememesi halinde ise faiz karşılığında borcun ertelenmesine (ötelenmesine) imkan verir,

• Kart ile yapılan harcamalara ilişkin borcun ödenmesi durumunda ödeme tutarı kadar yeniden kullanılabilecek finansman sağlar,

• Kredi kartları ile birlikte sunulan sigorta hizmetleri kart hamilinin, kartın çalınması, kaybolması, kart sahteciliği gibi konularda korunmasına hizmet etmektedir. Bir başka ifade ile “kredi kartları, içerdiği güvenlik özellikleri yönünden sahtekârlık, hileli kullanım ve dolandırıcılığa karşı tüketicinin sorumluluklarını sınırlandırmaktadır” (Chakravotti, 2003:52).

Günümüzde kredi kartlarının tüketiciye sağladığı faydaları, kullanım yerine ve zamanına göre arttırmak mümkündür. Diğer taraftan bilinçsizce kullanıldığında tüketicinin aşırı borçlanmasına sebep olarak, bir tür borç döngüsüne yol açabileceğinden kredi kartının olumlu tüm özellikleri akılcı kullanılması durumunda geçerlidir. Bu konuda daha geniş bir açıklamaya üçüncü bölümde yer verilmiştir.

2.4.2. Bankalar Açısından

Bankalar açısından değerlendirildiğinde kredi kartları, atıl fonların değerlendirilmesi, üye işyerlerinden ve kart hamilinden alınan üyelik, komisyon vb. ücretler açısından bir anlamda riskin dağıtılması, kartın üzerinde logo ve banka isminin yer alması yönünden reklam maliyetlerini azaltması gibi pek çok avantaj sağlamaktadır (Sugözü vd., 2010:3).

Baydemir (2004:48), kredi kartı sisteminde bankanın harcamaları ile topladığı ücret, komisyon vb. tutarlar arasındaki olumlu farkın kurumun gelirini oluşturduğunu ve yapılan araştırmaların, bankaların üye iş yerlerinden elde ettiği gelirlerin; kart hamillerinden elde edilen gelirden fazla olduğunu ortaya koyduğuna dikkat çekmektedir.

Kaya (2009a:146-149), kredi kartlarının bankalar açısından içerebileceği olumsuzlukların, bankanın sistemde kabulcü ve ihraççı banka olarak yer almasına göre katlanmak zorunda kalacağı maliyetler bakımından farklılık gösterdiğini belirtmektedir. Bu maliyetler aşağıda özetlenmiştir:

Kredi kartı sisteminde kabulcü olarak yer alan banka açısından,

• Bankalar arası takas işlemlerinin işleyişi nedeniyle oluşabilen kayıplar, kredi kartı hamillerinin yurt dışında yapacağı işlemler nedeniyle MasterCard, Visa vb. kartlı sistem kuruluşlarına ödenen takas komisyonu, yetkilendirme vb. ücretler ve

oluşabilecek kambiyo zararları; üye işyerlerinin sorumluluklarını yerine getirmemesi nedeniyle bankanın güven kaybına uğraması gibi olumsuzluklar,

Kredi kartı ihraç eden banka açısından ise,

• Kart hamillerinin iflası, ölümü, işten çıkarılması gibi durumlar nedeniyle borçlarını ödeyememesi, bu nedenle başlayan yasal takip sürecinden bir sonuç elde edilememesi nedeniyle oluşabilecek kayıplar,

• Kredi kartı işlemleri nedeniyle oluşan takas komisyonları, kart hamillerinin yurt dışında yapacağı işlemler nedeniyle oluşan komisyon ve ücretler ile kambiyo zararları, kredi kartı sahteciliği nedeniyle oluşabilen ek maliyetler kredi kartlarının bankalar açısından içerdiği bazı olumsuzluklar söz konusu olabilmektedir.

2.4.3. Üye İşyerleri Açısından

Günümüzde para, çek, vb. ödeme yöntemlerine alternatif olarak kredi kartları, bankalardan teminatlı kredi alınması ya da mağazalarda taksitli kredi imkanı sağlanması gibi sayısız işlemde hane halkını finanse edebildiği gibi küçük işletme sahipleri için de iyi bir alternatif kaynak aracı olarak görülmektedir (Evans, 2004:62). Kredi kartı kabul eden işyerleri açısından değerlendirildiğinde “kredi kartlarının en önemli avantajı, müşteri sayısının dolayısı ile satış hacminin artmasıdır” (Teoman, 1996:35; Yetim, 1997:21).

Kredi kartı kabulü “bankanın kart hamilinin yapacağı tüm alışveriş tutarlarının ödenmesi bakımından garantör rolü üstlenmesi ile işyerinin alacaklarının da garanti altına alınmasını sağlar” (Kırçova, 2007:22).

Ayrıca, vadeli satışları büyük ölçüde ortadan kaldırması sayesinde kredi kartları, işyerlerinin şüpheli alacak oranının düşmesine neden olmakta ve borcunu ödemeyen müşterinin takibi için katlanılması gereken maliyetleri ortadan kaldırmaktadır (Kaya, 2009b:125).

Genel olarak kredi kartı kabul etmenin ticari işletmelere yararları: iş yerinin müşteri kitlesini ve iş hacmini arttırması;, iş yerini çek,senet vb. riskli ödeme araçlarından kurtarması; büyük işyerleri açısından yüksek tutardaki nakit paranın kasada

tutulmasından kaynaklanacak riskleri büyük ölçüde ortadan kaldırması (Çırpan, 2000: 45-46) şeklinde sıralanabilir.

Diğer taraftan, alışveriş tutarları üzerinden bankaya komisyon ödenmesi, işyerinin kazancını belirli bir süre sonra tahsil edebilmesi nedeniyle yaşanan zaman kaybı üye işyeri açısından olumsuzluklara neden olabilmektedir.

2.4.4. Kredi Kartlarının Ekonomi Açısından Değerlendirilmesi

Tüketiciye sunduğu bireysel yararlar dışında, kredi kartlarının ülke ekonomisine katkıları; “kayıt dışı ekonomiyi azaltması, ticarî faaliyetleri canlandırması, harcamaların kontrolünü sağlayarak ekonomiye şeffaflık getirmesi, ekonominin kağıt yükünden kurtulması, sektörel büyüme sağlaması, istihdam yaratması” (Apak ve Yılmaz, 2009:39) şeklinde sıralanmaktadır.

Borçlanma aracı ve ek alım- satım aracı olarak iki ana fonksiyona sahip olan kredi kartlarının kullanımı, gelişmiş kredi kartı sistemine sahip bir ekonomide nakit para talebini negatif yönde etkilemektedir (Yılmazkuday ve Yazgan, 2009:2116). Bir başka ifade ile kredi kartı kullanımının artması, kişilerin nakit paraya olan talebini azaltmaktadır.

Ekonomide nakit para yerine kredi kartı kullanılması, “harcamaların kaydi para ile yapılmasını sağladığından kullanılabilir tasarrufların bankalarda birikmesine neden olarak” (Kaya, 2009a:96), “bankalar açısından ucuz kaynak teminine, girdi maliyetlerinin düşmesine dolayısı ile bankaların düşük faizle kredi vermelerine olanak sağlamaktadır” (Yılmaz, 2000:78).

Yetim (1997:23), “kredi kartı ve tüketici kredisi gibi finansal araçların, kaydi para oluşturarak efektif talebi körüklemesi nedeniyle enflasyonu arttırıcı özelliğe sahip olduğunu” vurgulamaktadır.

Genel olarak enflasyon kavramı, ekonomide fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artış olarak tanımlanmaktadır (Doğruel ve Doğruel, 2005:11; Ünay, 1997:236). Bu bağlamda, ekonomide paraya olan talep azalırken, tüketim eğiliminin yükselmesi durumunda arzın aynı oranda artmama ihtimali; kredi kartı kullanımının enflasyonist

ortamda fiyatları daha da yükseltebileceğine dikkat çeken görüşlerin yaygınlaşmasına neden olmuştur.

Çırpan (2000:100), enflasyonist ortamda kredi kartı kullanımının, tüketim talebinin artmasına bağlı olarak fiyatları daha da yükselteceğine, kişilerin kart kullanımı hakkında yeterli bilgiye sahip olmaması nedeniyle aşırı tüketime yönelmelerine sebep olabileceğine dikkat çekmektedir.

Altan ve Göktürk (2007:38), kredi kartlarının kişilerin toplam özel nihai tüketim harcamalarını arttırdığı görüşünü desteklemekte ancak; Türkiye’de kişilerin harcanabilir gelirleri enflasyona paralel olarak arttığından, enflasyonun tüketim harcamaları artışında düşük etkiye sahip olduğu görüşünü savunmaktadır.

Kaya (2009a:99) ise, kredi kartlarının ülke ekonomisinde ticareti faaliyetlerin canlanmasına ve bu canlılığın sürekli kılınmasına hizmet ettiğini, iç piyasadaki üretim artışı ve ithalat aracılığı ile arzın yeterli düzeye çekilmesi mümkün olduğundan enflasyonist etkinin kontrol altında tutulabileceğini savunmaktadır. Kızılot vd.(2010: 55), kredi kartlarının tek bir dönemde ortaya çıkması beklenen ertelenemeyen tüketim harcamalarının, taksitlendirme imkanı ile dönemler arasına yayılması sayesinde üretimin ve para arzının talep artışına göre ayarlanabilmesi sebebiyle düşünüldüğünün aksine kredi kartı kullanımının enflasyonist etkiye sahip olmadığı görüşündedir.

Kredi kartlarının ekonomi açısından bir başka yararı, yapılan alışverişlere ve bu alışverişlere konu olan para akışının her aşamasına ait bilgileri kayıt altına aldığından kayıt dışı ekonomiyi azaltan bir ödeme aracı olmasıdır. Cengiz (2009:180), gelişmiş ekonomilerde olduğu gibi kredi kartlarının etkin bir şekilde kullanımını sağlayacak yasal altyapının olması durumunda, kayıt dışı ekonominin kontrol altına alınması ve küçültülmesi açısından kredi kartlarının yararlı bir araç olabileceğine dikkat çekmektedir.

Kredi kartı kullanımının yaygınlaşması üye işyerlerinin yaptığı her işlem için POS makinesi aracılığı ile satış fişi oluşturulması, yapılan tüm mal ve hizmet alımlarının banka kayıtlarına yansıtılması bakımından vergi kaçakçılığını büyük ölçüde ortadan kaldırmaktadır (Ari, 2008:43). Bu nedenle kredi kartı kullanımının devletin vergi gelirlerinin önemli ölçüde artmasına hizmet ettiği söylenebilir. Diğer taraftan kredi kartı sisteminin “ekonomide kredi maliyetlerinin düşmesi sonucu, yatırımların

artmasına bağlı olarak istihdamı teşvik ettiği” (Kaya, 2009a:101) görüşü yaygınlık kazanmıştır.

Blanchflower ve Evans (2004:92-93), kredi kartı kullanımının küçük işletmeler açısından belirli dönemlerde oluşabilecek likidite kısıtlarını önlemede ve işletmelerin kısa sürede büyümesinde önemli etkiye sahip olduğunu vurgulamaktadır. Bu bağlamda işletmeler açısından bir sermaye kaynağı oluşturan kredi kartı kullanımı istihdama olumlu katkılar sağlayacaktır. Işın (2006:115)’e göre ise kredi kartı sistemi gibi teknoloji yoğun iş süreçlerinin bankacılık sektöründe yaygınlaşması her ne kadar belirli uygulamalardaki istihdamı azaltıcı etkiye sahip olsa da oldukça maliyetli olduğundan ve yeni iş kolları ortaya çıkarılmasına imkân verdiğinden bu tür sistemlerin istihdamı azaltıcı etkisi sınırlıdır.