Konya Tropikal Kelebek Bahçesi‟nde Uygulama Yöntemleri

Binanın yapım aĢamasında en çok üzerinde durulan konulardan biri dıĢ cephe kaplaması olarak kullanılan cam malzemedir. Konya‟nın güneĢ ölçümlerini yapan mimar Joseph, cam malzemenin nasıl özelliklerde olması gerektiğini tespit etmiĢtir. Proje de cam malzemenin güneĢ ıĢınlarını geçirmeyerek yeterli gölgeleme yapması gerektiğini savunan mimar, doğal gün ıĢığının %60‟ını geçirirken, güneĢten gelen ısının ise sadece %28‟ini geçiren bir cam kullanmıĢtır. Önemli bir parametre olan cam malzemenin yapay ıĢığa ve soğutmaya olan ihtiyacı azaldığı için enerji tasarrufu da sağlamaktadır (URL-34).

Binanın yapısı itibariyle Türkiye‟de tek olan Tropikal Kelebek Bahçesi‟nde her biri birbirinden farklı ölçülerde 1500 adet cam kullanılmıĢtır. Kullanılan cam malzeme ile ilgili bir baĢka özellik emniyet ve güvenlik amaçlı 10+10 lamine camın tercih edilmesidir. Aynı zamanda kelebeklerin yönlerini bulmaları için de UV ıĢınlarının yüksek oranda geçiĢini sağlayan özel PVB malzemelerdir. Yani lamine cam hem güvenlik açısından hem de UV geçirgenlik açısından 2 farklı özelliğe sahiptir. Ayrıca lamine cam, soğutma ve ısıtma enerjisine katkı sağlamaktadır.

ġekil-65: Konya Tropikal Kelebek Bahçesi Yapım AĢaması.

Konya Tropikal Kelebek Bahçesi‟nde kelebeklerin sürekliliği için yaz-kıĢ tüm sezonlarda yüksek nemin sabit tutulduğu bir ortam tasarlanmıĢtır. Karasal iklime sahip Konya ili yaklaĢık %19 olan çok düĢük bir bağıl nem oranına sahiptir. Kelebeklerin bu iklimde yaĢamaları için tasarlanan Kelebek Bahçesinde sıcaklığın yaz-kıĢ 28 °C nem oranının ise %80 Ģeklinde çözülmesi gerekmektedir. Bina da arzu edilen nemli havayı sağlamak için iç mekânda ilave nemlendiricilere ihtiyaç duyulmuĢtur. Yapının nemlendirme sistemin de adyabatik nemlendirici diye adlandırılan bir sistem kullanılmıĢtır. Soğutma ve nemlendirme özelliğine sahip sulu tip bu nemlendiriciler, kelebekler ve ziyaretçiler için en uygun hava kalitesinin oluĢması amacıyla yüksek basınçlı, yüksek kapasiteli, düĢük enerjili nem kontrolü sağlamaktadır. Sulu tip bu nemlendirme sistemleri, ortama suyun nozullar ve hava basıncı kullanarak püskürtülmesi sonucunda belirli su parçacıklarının iç mekâna basılması Ģeklinde kullanılmaktadır. Ayrıca adyabatik nemlendiricilerde suyun ortama basılması için su sertliğinin azaltılması noktasında su arıtma sistemlerine ihtiyaç duyulmuĢtur. Bunun için çift kademeli su arıtma sistemleri kullanılarak sudaki sertlik ve kireç uzaklaĢtırılarak su yumuĢatılmıĢ ve hijyen sağlanmıĢtır (URL- 36).

ġekil-66: Konya Tropikal Kelebek Bahçesi’nde Nem ve Sıcaklık Kontrolü Sağlayan Cihazlar.

Kelebek bahçesinde bulunan farklı türdeki kelebeklerin hepsi tropik bölgelerden getirtilmiĢtir. Bu nedenle beslenmeleri içinde tropikal bitkilere ihtiyaç duyulmuĢtur. Bu bitkilerin Konya‟ya getirilmesi oldukça zor olmuĢtur. Türkiye‟de nakli sırasında kalorifer tesisatı ile belirli bir ısının sabit tutulduğu seralarda yaklaĢık 3-4 ay muhafaza edilerek bitkilerin geliĢmesi sağlanmıĢtır. Binanın yapım aĢamasında bu süreci izleyen Selçuklu Belediyesi, bitkilerin muhafaza edilmesinde ortaya çıkan sorunlardan dolayı bitkileri Eğe Bölgesindeki illerden temin etmeye baĢlamıĢtır. Verimli sonuçların elde edilmesi ile tropikal bitkiler yurtiçinden getirtilerek yetiĢtirilmeye karar verilmiĢtir. Bu bitkilerin kapalı alanda geliĢimlerini sağlayabilmeleri için ise özel bir toprak karıĢımı kullanılmıĢtır. Bu karıĢımda Litvanya‟dan gelen torf (mineral açısından zengin çürümüĢ bitki kökleri), havalanmasını sağlayan ponza taĢı (NevĢehir‟den getirildi) ve Konya‟da güvenilen bir bölgeden getirilen bahçe toprağı bulunmaktadır. Bu toprak türleri belli bir oran dahilin de karıĢtırılarak kullanılmıĢtır.

Kelebek bahçesinde tropik orman görünümü sağlamak için birçok farklı malzeme kullanılmıĢtır. Bunlardan biri de yapay kayalardır. Doğadaki kayaların biçimlerinden birebir etkilenerek uygulanmıĢ yapay kayaların imalatında demir ve çelik hasır kullanılmıĢtır. Bükme ve kaynak yolu ile oluĢturulan demir iskeletin üzerine sıva teli geçirildikten sonra sıva yapılarak taĢ dokusu elde edilmiĢtir. Kuruyan sıvaya püskürtme yöntemi ve fırça yöntemi ile renklendirme iĢlemi yapılarak yapay kayalar oluĢturulmuĢtur (URL-37). Kelebeklerin kendini doğal ortamda hissetmeleri için her türlü uygulama gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu da müzenin biyomimikri tasarım yaklaĢımına biçimsel perspektiften baktığını bir kez daha göstermektedir.

ġekil-67: Konya Tropikal Kelebek Bahçesi’nde Uygulanan Yapay Kayalar.

Kaynak: Tarhan, 2019.

Kelebek bahçesi binasında yer alan böcek müzesi içerisindeki modüller fiberglass malzemeden üretilmiĢtir. Fiberglass malzemesi özel teknikler ile farklı Ģekil ve renk seçenekleri ile istenilen yüzeye kolaylıkla uygulanmaktadır. Tasarım esnekliği avantajı ile hem böcek müzesindeki modülleri uygulamak için hem de modül içerisindeki konsept tasarımları gerçekleĢtirmek için tercih edilmiĢtir. Bu sayede Kelebek Bahçesi‟ nde doğadaki formlardan ilham alınarak birçok tasarım gerçekleĢtirilmiĢtir.

ġekil-68: Böcek Müzesinde Yer Alan Modüllerin Ġç Mekânları.

b. Strüktür

Bir kelebeğin formundan esinlenilmiĢ olan bu yapıda zemin seviyesinde güçlendirilmiĢ perde beton duvarla destekli çift-kavisli kafes çelik iskeleti bulunmaktadır. Bu çift kavisli yapı düzlem dıĢı bükülmeye karĢı yüksek direnç temin ederek nispeten ince boru Ģeklindeki kullanımını sağlamaktadır. Kelebek Bahçesi‟ nin tasarımı binanın kendisini çevreleyen kıvrımlı çelik kabuğundan güç alan omurga tipi bir yay sistemi üzerine kuruludur (URL-38).

ġekil-69: Konya Tropikal Kelebek Bahçesi Yapım AĢaması.

Kaynak: (URL-35).

Yapı da belli bir aks sisteminin ve sabit bir yüksekliğin olmaması proje de görev almıĢ birçok mimar ve mühendise göre çelik iskeletin uygulanmasında en zorlayıcı nokta olmuĢtur. Çeliğin kendi ağırlığında ne kadar sehim yapacağı bilinmediği için çelik iskelet öncelikle fabrikada kurulup sökülmüĢ sonra yerinde tekrar uygulanmıĢtır. Hiçbir modülün birbirine uymadığı, uzayda her bir koordinatının farklı olduğu bu yapıda konstrüksiyon cıvatalı birleĢim yöntemiyle çözümlenmiĢtir. 3 ana binadan oluĢan bu yapıda kelebek bahçesinin böcek müzesi ve karma alanlar ile birleĢtiği noktada bulunan kolonlar dıĢında baĢka bir kolon bulunmamaktadır. Cam ve kompozit giydirme cephe sistemlerinin uygulandığı üst örtüsü ile binaya kazandırılan hareketlik binanın amorf bir yapı olduğunu göstermektedir.

ġekil-70: Konya Tropikal Kelebek Bahçesi Yapım AĢaması.

Kaynak: Elma, 2015 ve URL-35.

Binanın taĢıyıcı sistemi olarak uygulanan çelik konstrüksiyonun boyanması ile ilgili proje grubu korozyon korumalı ve UOB (Uçucu Organik BirleĢenler) içermeyen bir boya tercih etmiĢtir. Uçucu Organik BirleĢenler, (Volatile Organic Compounds, VOC) nefes aldığımız kapalı havada en çok bulunan kimyasal kirleticilerdir. Hemen hemen her ortamda az veya çok miktarda bulunmaktadır ve iç ortamdaki seviyeleri değiĢkendir. Parfüm, deodorant, sabun, deterjan, Ģampuan, hava kokusu giderici spreyler gibi tüketim malzemeleri, boya/vernik gibi kaplama malzemeleri, yapıĢtırıcılar ve döĢeme gibi yapı malzemeleri ile fotokopi ve faks gibi ofis makineleri iç ortamlardaki baĢlıca UOB kaynaklardır (URL-47).Ġnsan sağlığına etki eden bu malzemenin çelik konstrüksiyon yüzeyinde uygulanmasına onay vermeyen TümaĢ firması, yangın boyası ile boyanmasını uygun görmüĢtür. Nemli ortamlardan korunması gereken bir boya olmasına rağmen %80 nemli bir ortamda uygulanması çelik yüzeylerin etkilenmesine sebep olmuĢtur (ġekil 71).

ġekil-71: Yangın Koruma Boyası Tercih Edilen Çelik Yüzeyler ve Sonucu.

Kaynak: Tarhan, 2019.

Yapının giydirme cephe sistemlerinde MN 50 Mikro Kondens Kanallı Giydirme Cephe Sistemi uygulanmıĢtır. Kelebeklerin yaĢam koĢullarının sağlanabilmesi için tercih edilen bu sistem sayesinde iç ortamdaki ısı ve nem korunabilecektir. Kelebek formundaki yapının hızlı, pratik ve ekonomik montajının yapılabilmesine olanak veren MN 50 Mikro Kondens Kanallı Giydirme Cephe Sistemlerinde projeye özel birleĢim yöntemi seçilebilmektedir. Mikro Kondens Kanallı Giydirme Cephe Sistemlerindeki mikro kondens özelliği sayesinde yağmur sularının ve kondenzasyon sularının yapı içine giriĢi engellenecek ve yağmur suları drenaj kanalına hızlı ve sorunsuz bir Ģekilde yönlendirilebilecektir. Yüksek su yalıtımı, yüksek ısı yalıtımı ve düĢük alüminyum tüketimi ile müze cephesinde istenen koĢullar sağlanabilmektedir. Yüksek ısı yalıtımı sayesinde binanın enerji verimliliğine ve çevrenin korunmasına katkıda bulunmaktadır (URL-39, 40). Ayrıca kelebek formlu yapıda kelebeğin kanatlarının birleĢtiği noktada kıĢ aylarında gerçekleĢecek donun çözülmesi için elektrikli ısıtıcılar kullanılmıĢtır.

ġekil-72: Konya Tropikal Kelebek Bahçesi.

Kaynak: (URL-41).

c. Doku

Konya Tropikal Kelebek Bahçesi‟nde kullanılan birçok malzeme Konya‟nın karasal iklim Ģartlarına uygun olarak seçilmiĢtir. KıĢ aylarında yeterli güneĢin sağlanamadığı, yaz aylarında ise aĢırı güneĢe maruz kalan bina da kelebeklerin yaĢamlarını sürdürebilmeleri son derece önemlidir. Yapının gerek dıĢ cephe kaplamasında cam malzeme kullanılması gerekse iç mekân hava kalitesi ile kelebeklerin canlı tutulması sağlansa da yardımcı elemanlara ihtiyaç vardır. Bu kapsamda kelebek formundan ilham alınan yapının çatısında kelebeğin kanatları Ģeklinde tasarlanan teflon (PTFE kumaĢ) yarı geçirgen tekstil cephe sistemlerinin kullanılması önemli bir yere sahiptir (ġekil-83). Yarı geçirgen özelliğine sahip sistem, güneĢ ıĢınlarının aĢırı olduğu zamanlarda gölgeleme görevi yaparak ıĢık

geçirimini sınırlamaktadır. Biyomimikri tasarım yaklaĢımları kapsamında nilüfer yaprağının dokusundan etkilenerek tasarlanan yarı geçirgen tekstil cephe sistemi, kendi kendini temizleme özelliğine sahiptir. Yarı geçirgen tekstil cephe sisteminin bu özelliği biyomimikri bağlamında iĢlevsel yaklaĢımlar konusu altında daha detaylı bir Ģekilde ele alınacaktır. Ayrıca çelik malzeme ile estetik ve özel tasarımlar uygulamaya imkân veren bu malzeme güneĢ kırıcı fonksiyonu (ıĢık kontrolü) ve doğal yalıtım (gölgeleme) ile binanın klima sistemlerine yardımcı olarak enerji tasarrufu yapmaktadır (URL-42).

ġekil-73: Kelebek Bahçesi Çatısındaki Yarı Geçirgen Tekstil Cephe Sistemi.

Kaynak: (URL-42).

Kelebek Bahçesi içerisindeki bitkilerin yetiĢtirildiği alanlarda hassas su yalıtımı gerekliliği olduğu için bitki köklerine dayanıklı Botanik Membran ürün kullanılmıĢtır (ġekil 74). Botanik Membran ürünün en önemli özelliği perde duvarlar ve temel gibi toprakla temas halinde bulunan bölümlerinde su geçirmezlik elde etmektir. Malzemenin dokusu sayesinde su yalıtımına karĢı yapıyı koruyarak korozyon oluĢumunun önüne geçilmektedir. Biyomimikri tasarım yaklaĢımlarında Botanik Membran malzemesinin su geçirmez ve su itici özelliğine doğadan birçok örnek vermek mümkündür. Gübre böceklerinin dıĢ yüzeylerindeki geometrik su geçirmeyen yapılara sahip olması, latin çiçeği ve lotus (nilüfer) bitkisinin su itici özelliği, kelebek kanatlarının yukarı veya aĢağı konumda olduklarında bile kanatlarındaki dokular sayesinde hem kendi-kendini temizlemesi hem de suyun

bağlanmaması gibi özellikler doğadaki su geçirmezlik konusunda önemli örneklerdendir. Bu kapsamda Botanik Membran malzemesinin su geçirmez özelliğini örnekler üzerinden değerlendirerek biyomimikri tasarım yaklaĢımları kapsamında doğanın dokusundan ilham alınarak üretilmiĢ diyebiliriz.

ġekil-74: Kelebek Bahçesi Su Yalıtımı Uygulama AĢamaları.

Kaynak: URL-43.

Binada farklı kotlarda ilerleyen yaya yolu zemin kaplamalarında doğa ile uyum sağlamak için doğal taĢlarla preslenerek (sıkıĢtırılarak) üretilen zemin kaplama malzemesi ve baskı beton sistemi kullanılmıĢtır. AhĢap malzemenin de kullanıldığı binada doğal iri taĢlar ve brüt beton yüzeyler ile zemin kaplamalarında doğallık sağlanmıĢtır. Bu farklı malzemelerin birleĢim detaylarında yuvarlak Ģekilli küçük çakıl taĢları kullanılmıĢtır (ġekil 75). Genel olarak binanın zemin kaplamalarında doğanın dokusundan etkilenerek doğal ürünler tercih edilmiĢtir. Ayrıca yaya yolu çevresinde ise demir profiller ve çelik halatlar ile korkuluk sistemi tasarlanmıĢtır. Binanın belirli noktalarında ziyaretçilerin dinlenebilmeleri için brüt beton ve ahĢap malzemeden oluĢan oturma birimleri bulunmaktadır. Yüksek kotta yer alan oturma birimlerinin etrafı yeĢil alanı kısıtlamamak için cam korkuluk ile çevrilmiĢtir.

ġekil-75: Kelebek Bahçesi Zemin Kaplama Malzemeleri.

Kaynak: Tarhan, 2019.

d. Renk

Farklı kotlarda ilerleyen yaya yollarının taĢıtıldığı çelik konstrüksiyon bambu dalları ile kaplanarak çeliğin insana verdiği soğuk etki azaltılmıĢ ve doğal bir ortam sağlanmıĢtır (ġekil 76). Aynı Ģekilde bina içerisinde ki bütün korkuluklar ve bitkilerin sergilendiği ferforjeler jüt kumaĢ (telis çuvalı) ve hasır halat ile kaplanarak mekâna doğallık kazandırılmıĢtır (ġekil-77). Kelebek bahçesine girildiği zaman tropikal iklime sahip bir amazon ormanına girilmiĢ ve farklı türdeki bitkiler arasından sızan ıĢıkların bu ormanı aydınlattığı hissi oluĢmaktadır. Organik formlar ile kelebeğe benzetilen yapı doğayı bir model olarak almıĢtır.

ġekil-76: Konya Tropikal Kelebek Bahçesi Çelik Sistem Kaplamaları.

Kaynak: Tarhan, 2019.

ġekil-77: Kelebek Bahçesi korkuluk ve Ferforjelerin Kaplanması.

Kaynak: Tarhan, 2019.

Kelebek Bahçesi yapısının mimari formunda kelebek kanatlarını andıran amorf biçimleniĢini ortaya çıkarmak ve form üzerinde dinamik ıĢık renklerini farklı senaryolarla kullanarak, kelebek kanatlarındaki doğanın renklerine ve desenlerine yönelik çağrıĢımların yakalanması hedeflenmiĢtir (ġekil-78). Yapının iç bahçe alanını kaplayan saydam mimari kabuğun üzerinde, renk değiĢtiren armatürler kullanılarak aydınlatma noktalarının tüm cepheye yayılması sağlanmıĢtır. Bu noktaların her birini kontrol ederek değiĢken algılar oluĢturmak ve böylece kelebek kanatlarındaki renk ve desen farklılığı ile benzeĢmek mümkün olmaktadır. Yapının diğer kanadını oluĢturan sağır yüzeylerinde ise, yapı çevresine yerleĢtirilen armatürler de dinamik ıĢık senaryoları sağlayıp, saydam kanattaki renk geçiĢleri ile bütünlük gerçekleĢtirilmiĢtir. Yapının çatısında yer alan ve her iki kanat üzerine doğru yayılan yarı geçirgen gölgeliğin eğrisel formlu taĢıyıcı elemana yerleĢtirilen armatürlerle de kelebek kanatlarının renkliliği ve uçuĢu desteklenmiĢtir (URL-44).

ġekil-78: Tropikal Kelebek Bahçesi Cephe Aydınlatması.

Kaynak: URL-44, 45.