Konukseverlik

Yakınlar, komşular aileler arası ziyaretler Allah ve peygamberin teşvik ettiği erdemli davranışlardır. “Kim Allah’a ve ahiret gününe iman ediyorsa misafirine ik- ramda bulunsun. Kim Allah’a ve ahiret gününe iman ediyorsa akraba ile ilişkilerini sürdürsün.”446 _{sözleri ile Hz. Peygamber (s.a.s.) misafirliği, misafire iyi davranılması} ve ikram edilmesini imanın gereği olarak ifade etmiştir.

439 _{Beyhakî, Şuabu’l İman, 1362, 3/29; Buharî, Nafakât, 8.} 440 _{Nisâ, 4/36.}

441 _{Tirmizî, Birr, 28.} 442 _{Buhârî, Nikâh, 80.}

443 _{Türkmen, Sabri, Nebevi İlkelerle Komşuluk, Diyanet Aile Dergisi, Kasım, 2015. s. 12-15.} 444 _{Buhârî, Hîbe, 1, Edeb, 30.}

445 _{Câd, Ahmed, s. 149.} 446 _{Buhârî, Edeb, 85.}

Ziyaretlerin haberli, nezaket ve görgü kurallarına uyularak yapılması gerekir.447 Hz. Peygamber, “Misafirlik üç gündür, Güzel olanı ise bir gün, bir gecedir.”448 “Bir mekâna girerken izin istemek üç defadır. İzin verilirse girersin, verilmezse geri dö- nersin.”449 hadîs-i şerîfi ile misafirliğin bazı kurallarını beyan etmiştir.

3.4. Kur’ân’da Bildirilen Örnek Aileler

Kur’ân, güzel örneklik teşkil eden ailelerden örnekler vermiş, âdeta Müslüman- lar için bir gereklilik hatta zorunluluk olan aile ve evlilik hayatını öncü ve rehber olan peygamberlerin örnek mücadeleleri ile hak-hakikat çizgisinde konumlandırmış- tır.

Kur’ân-ı Kerîm’de aile hayatına dair ilk insan, ilk peygamber ile ilk aile olarak Hz. Âdem ve eşi Hz. Havva’dan, Hz. Nuh, Hz. İbrahim ile İmrân ailesinden450 _Hz. İbrahim, Hz. İsmâil, Hz. Yakup, Hz. Yusuf, Hz. Musa, Hz. Hz. Eyüp ve Hz. Zekeri- ya peygamberlerin ailelerinden bahsedilmiş, Hz. Muhammed’in evlilik hayatına et- raflıca değinilmiştir.

Hz. İbrahim’in bana salihlerden olacak bir çocuk bağışla451 _{diye dua etmesi,} Hz. Yûsuf’un kardeşlerini affetmesi,452 _{Hz. İbrahim’in babası Âzer’i putlara tapmak-} tan men etmeye çalışması453 _{Hz. İsmâil’in hane halkına namaz ve zekâtı emretme-} si,454 Hz. Yakup’un çocukları Yûsuf ve Bünyamin için gözyaşı döküp kederlenme- si,455 Hz. Nuh‘un gemiye binip kâfirlerden olmaması için çocuğuna adeta yalvarma- sı,456 _{Hz. Zekeriya’nın “Doğrusu ben, arkamdan iş başına geçecek olan yakınlarım-} dan endişe ediyorum, eşim kısırdır, tarafından bana yerimi alacak bir halef ver, o, Yakup hanedanına da vâris olsun, Rabbim, onu rızana erdir.”457 _{diye dua etmesi,} Lokman’ın oğluna tavsiyeleri 458 _{ve Hz. Peygamber’in ailesine namazı emretmesiyle} 447 _{bk. Ahzâb, 33/53.} 448 _{Müslim, Lukata, 15.} 449 _{Buhârî, İstîzan, 13.} 450 _{Âl’i İmrân 3/33-34.} 451 _{Sâffât, 37/100.} 452 _{bk. Yûsuf, 12/92.} 453 _{bk. En’âm, 6/74.} 454 _{bk. Meryem, 19/55.} 455 _{bk. Yûsuf, 12/84.} 456 _{bk. Hûd, 11/42.} 457 _{Meryem, 19/16.} 458 _{bk. Lokmân,31/16-19.}

ve kendisinin de namaza devamlı olmasıyla emrolunması459 _{hep insana ve aileye dair} yüce değerleri ve yüksek hedefleri işaret etmektedir.

“Allah, inkâr edenlere, Nuh’un hanımı ile Lût’un hanımını örnek gösterdi. Bu iki kadın, salih kullarımızdan iki kulun, Nuh’un ve Lût’un nikâhları altında idi. Her ikisi, eşleri inkâr ederek Nuh ve Lût’a hainlik ettiler. Allah, bu kadınları helâk etti, Nuh ve Lut, Allah’ın azabına karşı onlara hiçbir fayda sağlayamadı. Onlara, ahirette “Cehenneme girenlerle birlikte siz de girin!” denilecektir.”460 _{âyeti de Müslümanları,} Kur’ân’da güzel örneklik sergileyip övgüyle söz edilen kadınlar olduğu gibi kötü örnek olup yerilen ve kınanan, imandan nasibi olmayan kadınların varlığından ha- berdar etmektedir.

“Allah, iman edenlere, Firavun’un hanımını örnek gösterdi. Hani Firavun’un hanımı şöyle dua etmişti: Rabbim! Benim için katında, cennette bir ev yap, beni Fi- ravun’dan ve onun yaptığı azaptan koru ve beni zalimler topluluğundan kurtar”461 _ve “Allah, İmrân kızı, Meryem’i de Mü’minlere örnek gösterdi. Meryem, iffetini korudu ve biz ona ruhumuzdan üfledik, o, Rabbinin kelimelerini, dini kurallarını ve kitapla- rını doğruladı ve o itaatkâr kadınlardan idi.”462 _{âyetlerinde temsil kabiliyeti olan} kadınlar, olarak örnek gösterilmiştir.

Yine Kur’ân-ı Kerîm, “kadınlar” anlamındaki Nisâ sûresinden, bir kadın ismi olan Meryem sûresinden, İmrân’ın hanımından463, Hz. İsa’yı “Meryem oğlu İsa” olarak tanıtması ile onu bir peygamber annesi olarak müjdelemesinden464_{, Hz. Mer-} yem’in beşikteki çocuğu işaret etmesi ile Hz. İsa’nın,” Allah, anneme saygılı olmamı emretti, beni zorba ve isyankâr yapmadı,” şeklinde dile gelmesinden465, Firavun gibi her şeyin sahibini kendisi zannedip tanrılık iddiasında dahi bulunabilen466 _{azgın bir} zalime boyun eğmeyen, başkaldıran Hz. Asiye’nin örnek ve kutlu mücadelesinden,467

459 _{bk. Tâhâ, 20/132.}

460 _{Tahrîm, 66/10.} 461 _{Tahrîm, 66/11.} 462 _{Tahrîm, 66/12.}

463 _{Bir zamanlar İmrân’ın hanımı şöyle demişti: “ Rabbim! Karnımdakini kayıtsız şartsız sana adadım, benden}

kabul buyur kuşkusuz sensin her şeyi işiten, her şeyi bilen…”Âl-i İmrân, 3/35.

464 _{bk. Âl-i İmrân, 3/45.} 465 _{bk. Meryem, 19/32.}

466 _{bk. Zuhruf, 43/51; Nâziât, 79/24.} 467 _{bk. Tahrîm, 66/11.}

Hz. Musa’nın annesi468 _{ile kız kardeşinden, Hz. Şuayb’ın kızlarından yine Hz. Mer-} yem’in iffetinden 469 _{söz ederek bu kadınlar özelinde bütün kadınları onore etmiş,} onların öz saygılarını perçinlemiştir. Hz. Peygamber devrinde ise kadınlara sosyal ve siyasi temsil hakkı tanınması ve saygınlık kazandırılması açısından biatte onlara da yer verilmiştir.470

“Nasıl ki Meryem bütün kadınlara üstün kılınmışsa Hatice de benim ümmetimin kadınlarına üstün kılınmıştır. Cennet kadınlarının en üstünleri Hatice binti Huveylid, Fatıma binti Muhammed, Meryem binti İmrân, Firavun'un zevcesi Âsiye binti Muza- himdir.”471 _{hadîs-i şerîfi’nden de cennetlik olan bu kadınların Allah nezdinde de en} değerli oldukları vurgulanmıştır.

Kur’ân-ı Kerîm’de anneliğe özel bir önem atfedilmesi, Yahya’nın anne babası- na çok iyi davrandığının bildirilmesi,472 _{anne ve babalara}473 _{öf! bile denilmemesinin,} açıkça beyan edilmesi, “Anne ve babama merhametle tevazu kanadını indir ve onlara

şöyle dua et: “Rabbim! Onlar beni küçükken şefkatle koruyup yetiştirdikleri gibi sen

de onlara merhamet et.’’474 _{diye buyrulması anne ve kadının değerini ifade etmekte-} dir.

Yüce Allah, Kur’ân’da Hz. Âdem ailesindeki pişmanlıklarla Hz. Nuh ve Lut’un hanımlarından inkârla, Hz. İbrahim’in ailesindeki teslimiyet ile tevekkülle, Hz. Yakup ailesindeki sabır, sevgi ve hasretle, Hz. Musa’nın ailesindeki hicretle, Hz. Yûsuf ve İmrân ailesindeki iffetle, Peygamberimizin ailesindeki eşsiz huzur, saadet ile sekinetle bizleri tanıştırmakta; geçmişten günümüze farklı zaman ve coğrafyalar- dan, farklı aile manzaraları sunarak, aileye dair tecrübelerimizi arttırmakta, olgun- laşma serüvenimizi beslemektedir.475

Örnek yuvalardan biri de birbirlerini çok seven Hz. Fatıma ve Hz. Ali’nin yu- valarıydı. Hz. Ali bir gün utancından derdini anlatmaktan imtina eden eşinin imdadı- na yetişmiş, eşi Fatıma’nın ev işlerinden ellerinin nasır tuttuğunu, kuyudan su çek- 468 _{bk. Kasas, 28/7; Tâhâ, 20/38-39.} 469 _{bk. Kasas, 28/23-28.} 470 _{bk. Mümtehine, 60/12.} 471 _{Müslim, Fedâil, 69-70.} 472 _{Meryem, 19/14.} 473 _{bk. İsrâ, 17/23.} 474 _{İsrâ, 17/24.}

mekte zorlandığı için kovanın ipinin boynunda iz bıraktığını, evi süpürmekten etekle- ri toz içinde kaldığını, yemek yaparken ateşin dumanından üstünün başının is oldu- ğunu söylemiş, babasından hizmetçi istemişti.476

İslâm’da mümtaz bir şahsiyet olarak kadının müstesna yeri olmakla beraber sa- habe hanımlar da Peygamber çağının en yakın tanığı ve en canlı şahidi olmaları se- bebiyle gerek aile ve özel hayatlarında gerekse sosyal ve toplumsal alanlarda yankısı ve etkisi çağları aşan güzel örneklikler sergilemişlerdir.

Bir defasında Peygamberimiz (s.a.s.) her zamanki mescitte ashabıyla sohbet ederken kadınlardan bir grup, “Ya Resulullah, sizden yeterince istifade edemiyoruz. Bize müstakil bir gün ayırsanız…” diye talepte bulunmuş, Hz. Peygamber de onlara bir gün tahsis etmiştir. O günlerden birinde, “Sizden kim kendisinden önce üç çocu- ğunu gönderirse, onlar mutlaka kendisine ateşe karşı bir perde olur. Oradan bir kadın Ey Allah’ın Resulu, Ya iki çocuğu ölmüşse? İki de olsa’’ buyurmuşlardır.477

“Allah, kocası hakkında seninle tartışan ve Allah’a şikâyette bulunan kadının sözünü işitmiştir. Allah sizin sürdürdüğünüz konuşmayı işitmekteydi.”478 _{âyeti Hav-} le’nin şikâyeti, hakkını arayan kadın olarak kadın hakları ve hukuku konusunda Al- lah’ın kullarını çaresiz ve aciz bırakmayacağının canlı temsili olmuştur.

Eşinin kendisine cahili dönemin zıhar sözlerini söyledikten sonra beraber ol- mak istediğini ama bu işe kafasının yatmadığını düşünerek kesin bir hüküm için ıs- rarla Hz. Peygamber (s.a.s.) ’in yanından ayrılmayıp dua eden sonra da Mücadele, 58/1-4 âyetlerinin nâzil olmasına ve onun Mücadile lakabı ile anılmasına479 vesile olan Havle binti Sa’lebe480 Hz. Peygamber‘in vefatından sonra hürmet edilen bir hanım olmuş, Hz. Ömer de hakkında âyet indiği için onun halini hatrını sormayı ih- mal etmemiş, hatta bazen yanındakileri ihmal edecek kadar onunla koyu bir sohbete dalmıştır. Onun bu hareketine bir anlam veremeyenlere ise; ‘’O kadın yedi göğün ötesinden şikâyetini Allah’a duyuran kadındır.’’481 _demiştir.

476 _{bk. Ebu Dâvûd, Edeb, 99-100.}

477 _{Buhârî, İlim, 36, Cenaiz, 6, İ’tisam 9; Müslim, Birr, 152.} 478 _{bk. Mücadele, 58/1.}

479 _{İbn Mâce, Mukaddime, 13.}

480 _{Kandemir, M, Yaşar, “Havle Binti Sa’lebe” DİA, 1997, İstanbul, c. XVI, s.539.}

Dinini öğrenmeye, haklarına, sorumluluklarına son derece titizlenen hanımlar- dan biri de Ümmü Ümare idi. O, Kur’ân’da müzekker kalıbın çok kullanıldığı dikka- tini çekmiş ve bunu Allah Rasulu’ne sormuştu da bunun üzerine Ahzâb süresi 35. âyetinin nüzulüne vesile olmuş bir ensar hanımıydı.482

Ümmü Ümare, Uhud’da oğlu Abdullah ile birlikte aynı safta çarpışırken, oğlu- nun yaralı kolunu sardıktan sonra bile savaşa devam etmesi için483 _{ciğerparesi çocu-} ğunu yüreklendirecek kadar gözü pek ve fedakâr bir anne idi.

Ensar’ın bir başka güzide hanımı Esma bint Yezid idi. Onun da bir şey dikkati- ni çekmiş halini Resulullah'a arz etmekte bir beis görmemiş, Müslümanların temsil- cisi olarak geldiğini, kadınların onunla hemfikir olduklarını söyleyip, “Şüphesiz Al- lah, seni erkeklerin ve kadınların hepsine peygamber olarak gönderdi, biz de sana iman ettik ve emrettiklerine uyduk. Fakat biz kadınlar bazı şeylerden alıkonmuşuz.” diyerek kadınların daha çok ev işleriyle uğraştıklarını, erkeklerin cinsi duygularını tatmin ettiklerini ve hamile kaldıklarından bahsetmiş, erkeklerin ise camiye ve cuma namazına gittiklerini, hasta ziyaretinde bulunduklarını, cenazelere katıldıklarını, bir- den fazla hacc yaptıklarını da ekleyerek dert yanmış, kendilerinin bu gibi faziletler- den mahrum kaldıklarını söylemiştir. Hz. Peygamber de ‘’Ey Esma! Şunu iyi bil ki seni temsilci olarak gönderen kadınlara da eşlerine itaat etmelerini, onlara iyi dav- ranmalarını bildir! Bu hizmetleri yapan kadınlar, erkeklerle aynı sevabı kazanırlar.’’ buyurarak Esma’nın haklı sitemini değerli bulmuş ve bir kadının eşiyle güzel geçine- rek yuvasını sıcak ve sağlam tutmasının saydığı bütün erdemlere, ibadetlere denk olduğunu belirterek, bütün hanımların içine su serpmiş, bu vesileyle kadınlara asli vazifelerinin önemini ve hassasiyetini hatırlatmış, bu haberi, bütün kadınlara ulaştır- masını talep etmiş, o günden sonra da Esma, “Hatîbetu’n Nisâ” lakabıyla anılır ol- muştur.484 _{Çok mühim anlamlar içeren bu hadîs-i şerîf’e göre Esma, öğrenmek iste-} diklerini sorarak, iyilik yapmayı, faydalı olmayı, sevap yönünden erkeklerden geri kalmamayı ve onlarla aynı sevabı kazanmayı murad etmiş, bu vesile ile de kadının

482 _{Kurtubî, el-Câmiu li - Ahkâmi’l-Kur’ân, ve'l-Mübeyyin. Limâ Tedammenehu Mine's-Sünneti ve Âyi'l-Furkân,}

c. IVX, s. 106; bk. Tirmizî, Tefsîru’l-Kur’ân, 33.

483 _{İbn Sa’d, Tabakât, c. VIII, s. 415.}

görevi, kocasına itaat etmek ve ona iyi davranmak olarak belirlenmiş ve sınırlanmış- tır.485

485 _{Boleli, Nusreddin, Kadınların Hadîs İlmindeki Yeri, (Hicrî, II, -V), İstanbul, 1998, Marmara Üniversitesi,}

İKİNCİ BÖLÜM

İSLÂM AİLE YAPISINDA KADIN GERÇEĞİ VE

Ahlâkî ve kültürel parçalanma, dağılma ve kokuşmalar büyük oranda aile yapı- sının kırılganlığına, ailede regülatör ve katalizör görevi görmesi gereken kadının; dirâyetsiz, dirençsiz, eğitimsiz, bilinçsiz, etkisiz eleman ya da zıtlaşmaya meyilli, kötü huylu ve yutan eleman olmasına bağlıdır.

Her şeyden önce her türlü ifrat ve tefritten, ideolojiden, izmlerden uzak bir şe- kilde tamamen sosyolojik olarak insan olmanın yollarının aranması, her ne olursa olsun insanlığın ifasından ödün verilmemesi, sonra gerek aile gerekse yeryüzünün inşası için gayret edilmesi, hayat ve varoluşun ana gayesi imar ve ıslah faaliyetlerin- de öncü bir nefer olunması, ailenin temel taşlarından biri olan, ailesine kendi hamu- runu katacak olan, ona şekil verecek olan kadına gereken eğitim, imkân ve olanak sağlanılması kadının bilinçlendirilmesi; ailelerin, nesillerin ve yarınların güçlü olma- sı için gereklidir.

1. KUR’ÂN’A GÖRE AİLEDE KADINI DEĞERLİ KILAN ÖZELLİK-