Konukçu Dağılımı

Tachinidleri konukçu seçimlerine göre üç gruba ayırmak mümkündür (Herting, 1960; Tschorsnig ve Richter, 1998).)

1- Fizyolojik nedenlerden dolayı çok sınırlı konukçuya sahip türler (zorunlu monofag), 2- İçgüdüsel olarak seçimini dar bir konukçu alanına sınırlamayı tercih eden, ancak çok sayıda diğer konukçuları da başarı ile parazitleyebilen türler (tercihli monofag türler), 3- Geniş konukçu alanı olan türler (polifag türler). Bu grupta ılımlı veya aşırı polifag türler bulunabilir.

Polifag türler, bir yazda iki veya daha fazla döl ile hızlı bir gelişme çemberine sahiptir. Buna karşılık, birinci ve ikinci gruptakiler ise diyapozlu larva ve pupa dönemleri ile yılda 1 döl verirler.

En yaygın konukçuları Lepidoptera, Coleoptera, Hymenoptera (Symphyta), Heteroptera ve Orthoptera takımlarına ait türler başta olmak üzere, fitofag böceklerdir (Şekil 2.8). Ayrıca, Blattodea, Dermaptera, Diptera, Embioptera, Mantodea ve Phasmida gruplarına ait bireyler de konukçuları arasındadır. Tachinidler homopterleri asla parazitlemezler (Tschorsnig ve Richter, 1998). Ayrıca tachinidler içerisinden birkaç cins (Loewia ve Eloceria ) kırkayak, çıyan ve akrepleri de parazitlemektedirler (Williams ve ark., 1990). Örümcekleri parazitledikleri hakkında yalnızca bir kayıt mevcuttur (Vincent, 1985‟e atfen Stireman ve ark., 2006). Konukçuya özelleşme davranışı gösteren parazitoit hymenopterlerden farklı olarak, pek çok tachinid polyfagdır ve bir tür çok değişik familyalardan elde edilebilmektedir. Örneğin, Compsilura concinnata Meig., Lepidoptera, Coleoptera ve Hymenoptera takımlarına ait çok sayıda familyadan yaklaşık 200 türü parazitlemektedir (Draber-Monko, 1982; Stireman ve ark., 2006). Tachinidae familyası bireylerinin konukçu sayısındaki fazlalığın nedenleri arasında dişi üreme sistemleri, yumurta koyma stratejileri, yumurta yapıları ve ovipozitörlerinin yapısı sayılabilir (Tschorsnig ve Richter, 1998).

2.6.5. Doğal Düşmanlar

Tachinidlerin larva ve pupalarının önemli bir kısmı kuşlar tarafından yok edilmektedir. Coleoptera takımından Staphylinidae ve Carabidae familyası türleri toprak içerisinde bulunan parazitoid pupalarını tahrip ederler. Hymenopterlerden chalcidoidler ve dipterlerden bombylidler tachinidlerin parazitoidleridir. Bu hyperparazitler, genellikle tachinidi konukçu içersinde gelişme halindeyken parazitlerler. Ayrıca fungal etmenler de uygun ortam bulduklarında tachinidleri enfekte etmektedirler (Herting, 1960; Mellini, 1990; Tschorsnig ve Richter, 1998).

Şekil: 2.8. Tachinidae familyasına ait türlerin konukçu grupları (Stireman ve ark., 2006).

3. MATERYAL VE METOT

3.1. MATERYAL

Çalışmanın ana materyalini, Amasya, Sivas ve Tokat illerinin Kelkit Havza‟sı içerisinde yer alan 10 ilçesindeki (Taşova, Akıncılar, Gölova, Koyulhisar, Suşehri, Almus, Başçiftlik, Erbaa, Niksar ve Reşadiye) tarım ve orman alanlarında bulunan böcekler ve bu böcek gruplarını parazitleyen tachinidler oluşturmuştur. Toplama işleminde tam yer tespiti için Magellan marka GPS‟ten faydalanılmıştır. Böcek toplama işlemi için değişik ebatlarda tülbentten yapılmış torbalar, her iki tarafı tülbent bezle kapatılmış plastik kaplar, konukçu ve parazitoitleri iğnelemede muhtelif ebatta böcek iğneleri, potasyum siyanür ve etil asetat içeren öldürme şişeleri, aspiratör, teşhis işlemi için Olympus SZ61 marka stereomikroskop, tachinidlerin önemli vücut parçalarının fotoğraflarını çekmek için Lumenera marka fotoğraf makinesi ve böceklerin muhafazasında değişik ebatlarda böcek kutuları kullanılmıştır.

3.2. METOT

3.2.1. Arazi Çalışmaları

Yukarıda belirtilen ilçelerde vejetasyon döneminin başlamasıyla surveylere başlanmıştır. Yıl içerisinde vegetasyon bitimine kadar, her ilçedeki ziyaret edilen lokalitelere en az iki defa gidilmiştir. Toplanan böcekler, konukçuları ile tespit edilerek, besinleri ile beraber bez torbalarda laboratuara getirilmiştir. Toplama işlemi ile ilgili bilgiler kayıt altına alınmıştır.

3.2.2. Laboratuar Çalışmaları

Beslendikleri bitkiler ile laboratuara getirilen böcekler, konukçuların toprakta pupa olma ihtimaline karşı içerisinde 5-7 cm nemli toprak bulunan, her iki kısmı havalanmayı sağlayacak şekilde tülbentle kaplı, 30x60 cm ebatlarında plastik kaplara aktarılmıştır. Böceklerin beslendikleri bitkilerin alt kısımları ıslak pamukla sarılarak taze kalmaları sağlanmıştır. Plastik kaplar düzenli olarak kontrol edilerek yenilen ve solan besinler günlük olarak değiştirilmiştir. Konukçuların pislikleri temizlenerek mikrobiyal

çürümelere izin verilmemiştir. Gerek kültürü oluşturan böceklerin, gerekse de çıkan parazitoitlerin pupa olum ve pupadan ergin çıkış tarihleri kaydedilmiştir.

Elde edilen parazitoitler aspiratörle böcek yetiştirme kaplarından alınarak ethyl asetatlı veya potasyum siyanürlü öldürme şişelerinde öldürülmüştür. Örnekler thorax‟ın sağ üst kısmından büyüklüklerine göre muhtelif ebatta böcek iğneleri ile iğnelenerek, teşhiste kullanılan vücut kısımları düzeltildikten sonra etiketlenmiş ve teşhis için hazır hale getirilmişlerdir.

Teşhiste önemli olan vücut kısımları stereo mikroskop ile incelenmiştir. Önemli kriterlerden baş, thorax ve bacakların dorsal ve lateralden, scutellum ve kanatların dorsalden, abdomenin dorsal ve lateralden fotoğrafları çekilmiştir.

Teşhiste önemli olan erkek genital organının bulunduğu abdomenin son kısmı pens ile alınarak % 10'luk KOH'te kitinimsi kısımlar kalana kadar kaynatılmıştır (Tschorsnig, 1985). Genital organ diğer kısımlardan iğneler yardımı ile ayrılmış, gliserin içerisine nakledilerek dorsal ve lateralden fotoğrafları çekilmiştir.

Türlerle ilgili ölçümler ve tanılar, fazla sayıda olanlarda 10 erkek 10 dişi üzerinden, az sayıda olanlarda ise eldeki mevcut örnek üzerinden yapılmıştır.

Türlerin tanımlanmasında kullanılan vücut parçalarının isimlendirilmesi ve ölçümleri ile ilgili işlemler Mesnil (1944-1965, 1980), Emden (1954), Crosskey (1973, 1976), Herting (1983), Zimin ve ark., (1988), Belshaw (1993), Tschorsnig ve Herting (1994) ile Tschorsnig ve Richter (1998)‟ den yararlanılarak yapılmıştır. Teşhiste kullanılan vücut bölümleri oküler mikrometre ile ölçülmüştür. Erkek ve dişi ayırımı Şekil 2.5‟ deki gibi yapılmıştır. Erkekte dişiden ayrı karakterlere yer verilmiş, türlerin sırası alfabetik olarak yazılmıştır.

Literatürde belirtilen ayırtedici morfolojik karakterlere dayalı olarak türlerin tanımları yapılmış, kolayca tanınabilmesi için altfamilya, cins ve tür teşhis anahtarları oluşturulmuştur. Metinde incelenen materyal verilirken erkek ve dişi bireylerin sayısı „erkek sayısı/dişi sayısı‟ şeklinde belirtilmiştir.

Tachinidae türlerinin güncel isimleri ve sinonimleri Herting ve Dely-Draskovits, (1993)‟ten, konukçu lepidopterlerin Karsholt ve Razowski (1996) „den heteropterlerin ise Berend (2011)‟den alınmıştır. Türlerin teşhisi literatür yardımı ile yapılmıştır. Teşhisi yapılanların doğrulanması, yapılamayanların ise teşhisi Prof. Dr. Kenan KARA tarafından gerçekleştirilmiştir. Clytiomyia ve Phryxe cinslerine ait türlerin tanımı ise Dr. Hans Peter TSCHORSNIG (Staatliches Museum für Naturkunde Stuttgart. Rosenstein 1 D, 70191 Stuttgart - ALMANYA) tarafından yapılmıştır. Yapılan literatür çalışmalarında ilk defa konukçu kaydına rastlanılan türler yine Dr. Hans Peter TSCHORSNIG tarafından teyit edilmiştir.

Kültüre alınan böcek türlerinden Lepidoptera takımına ait örneklerin teşhisleri Dr. Mustafa ÖZDEMİR (Ankara Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü) ile Dr. Willy De PRINS (Netherlands Centre for Biodiversity Naturalis, Section Zoological Museum Amsterdam, Plantage Middenlaan 64, NL-1018 DH Amsterdam - HOLLANDA) tarafından, Heteroptera takımına ait örneklerin teşhisleri Dr. Meral FENT (Trakya Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, EDİRNE) ile Yrd.Doç.Dr. Ahmet DURSUN (Amasya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü) ve Coleoptera takımına ait türlerin teşhisleri ise Prof. Dr. İrfan ASLAN (Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, ERZURUM) tarafından yapılmıştır.