İdari Unsurlar:
Kent fizyolojisi üzerinde etkili olan bir diğer önemli husus, idari fonksiyona sahip mekanların kente etkisidir. İdari anlamda Ceyhan, Osmanlının son zamanlarından beri ilçe vasfına sahip olan bir yerleşim yeridir. Türkiye'deki yerleşme birimlerinin yönetim bakımından en üst kademesinde il, bundan sonra ise ilçe gelmektedir. Bu nedenle ilçe güçlü bir idari birimde yer almaktadır.
İdari anlamda kent fizyolojisine bakış açısını, şu cümle özetlemektedir: Şehirlerde kamusal mekânların sayısı ve şehir içerisindeki dağılışı kent fizyolojisini tayin eden en önemli unsurlardandır. Kamusal mekanların çokluğu şehrin o denli büyük bir nüfus kitlesine hitap ettiğini gösterir. İdari alanlar, ticari alanlar, dini alanlar, eğitim alanları şehir içerisine dağılarak çeşitli fonksiyon alanları meydana getirir. Bu fonksiyon alanlarının yoğunlaştığı yerler de şehrin cazibe merkezlerini oluşturmuştur(Akdemir ve İncili, 2014: 236).
Ceyhan'da bulunan kamusal mekanların dağılışı incelendiğinde, dağılıştan ziyade, belirli alanlarda genel olarak toplanma eğilimi, yani pota etkisi söz konusudur. Özellikle bu toplanma eğilimi, Burhaniye Mahallesinin kuzeyinde kent özeği içerisinde yer almaktadır. Burada Kaymakamlık Binası, Huzurevi, Askerlik Şubesi, İlçe Tarım Müdürlüğü, Halk Kütüphanesi, İşkur, Ticaret Odası, Müftülük, Sakarya İlkokulu (Konakoğlu Mahallesi) ve Devlet Hastanesi (Ulus Mahallesi) birbirine çok yakın bir şekilde bulunmaktadır. Burada toplanma eğiliminde göze çarpan en önemli unsursa, kamusal cazibe mekanının
kaymakamlık binası olduğudur. Çünkü Kaymakamlık binası 1945 yılında şu an ki yerine
taşınmadan önce de aynı etkiye sahipti. 1902 yılındaki ilk Kaymakamlık binası Büyük Kırım mahallesinin Atatürk caddesi üzerinde bulunmakta ve o zamanda dahi çevresindeki kamusal alanları toplama eğilimindeydi. Yapılan araştırmalar neticesinde 1945 öncesindeki Kaymakamlık çevresinde Merkez Polis Karakolu, Merkez Postane, Halk Bankası, Ziraat Bankası, Eski Belediye, Askerlik şubesi ve İlçe Jandarma Karakolu vardı. Ancak daha da eski zamanlara, hatta Ceyhan'ın ilk kurulduğu dönemlere gidildiğinde, asıl ilk cazibe mekanının Ceyhan'ın ilk çekirdek kamusal alanı sayılabilecek olan Abdülkadir Ağa Cami olduğu anlaşılmaktadır. Anlaşılan o ki; Türkiye'de kamusal alanlar kesinlikle çekim gücüne sahip, genelde kentin nüvesini oluşturan alanlarda yer almaktadır ve kentler, Ceyhan'da olduğu gibi, bu nüvenin etrafında gelişme göstermektedirler. En güçlü cazibe ya da çekim gücüne sahip
olan alanlarsa genelde en güçlü kamusal alanlarda (Valilik, Kaymakamlık, Hükümet Konağı gibi)olmaktadır. Bu kamusal çekim gücüne sahip olan mekan, Ceyhan'ın ilk
çekirdeğini oluşturan Abdülkadir Ağa Camiin de olduğu gibi, zamanla değişebilir. Ceyhan'ın 1902 yılında Atatürk Caddesi üzerinde Kaymakamlık binasının yaptırılması nedeniyle
Abdülkadir Ağa Cami eski kamusal mekan çekiciliğini kaybetmiştir. 1945 yılına kadar cazibeyi elinde bulunduran Atatürk Caddesindeki eski Kaymakamlık Binasının çevresi, Kaymakamlığın şu an ki İnönü Bulvarına taşınması ile çekici özelliğini kaybetmiş ve yeni taşındığı alana çekici özellik taşımıştır. Sonuçta, zaman içerisinde kamusal alanın yer değiştirmesi fizyolojik yapıda değişikliklere sebep olmuştur.
Burada değinilmesi gereken bir diğer konu ise; Burhaniye Mahallesinin kuzeyinde yer alan bu kamusal alanların toplanma eğilimlerinin şehrin yayılmasına olan etkisidir. Bu kamusal alanların kentin çekirdeğinde yer alarak toplu halde bulunmaları kentin fizyolojik anlamda genişlemesini zayıflatmaktadır. Bu toplanma eğilimi bugün yerini yavaş yavaş saçılmaya (decentralizasyon) bırakmaktadır. Örneğin Adalet Sarayı 2012 yılında Kaymakamlık binasından ayrılarak Türlübaş Mahallesinin kuzeybatısına taşınması; Müftülük binasının 2012 yılında Namık Kemal Mahallesinin kuzeyine taşınması bunlara örnektir. Nüfusun kentte daha da birikmesi sonucunda, bu kopmalar daha da artacaktır. Çünkü nüfusun birikmesi kent nüvesindeki yoğunluğu daha çok artıracağından, bu mekan nüfus yoğunluğunu bir süre sonra kaldıramayacaktır. Kent merkezinden kopmalar sonucu oluşan kamusal alanların saçılması kentin fizyolojik açıdan genişlemesine sebep olacaktır.
Dikkati çeken bir diğer konu da; Ceyhan'ın kent özeğinde yer alan kamusal alanlarla merkezi iş sahasının geçmişten günümüze kadar neredeyse birbirine paralel olmasıdır. Bu durum mekansal olarak çekim gücünü artıran ve odak noktası oluşturan bir etkendir. Şüphesiz ki bu odak noktaları, şehrin temel fonksiyonlarının çakıştığı iç içe geçtiği alanları oluşturmuştur (Akdemir ve İncili, 2014: 239). Temelde Kaymakamlık Binasının yarattığı çekim gücü, Burhaniye Mahallesini kuzeyi, Konakoğlu Mahallesi ve Büyük Kırım Mahallesinin kuzeyi ile batısını kapsayan alanda, hem idari açıdan hem de merkez iş sahası fonksiyonu üstlenerek odak noktası oluşturmuştur. Aslında bu odak noktasının temelini oluşturan Kaymakamlık binasının zaman içerisinde, yer değiştirmesi sonucunda odak noktasının genişlediği ve günümüzde kabaca Abdülkadir Ağa Cami, PTT ve Kaymakamlığın oluşturduğu bir üçgen içinde yer aldığı söylenebilir. Ayrıca ilk merkezi iş sahasının Abdülkadir Ağa Cami çevresinde geliştiği; daha sonra 1902 yılında Kaymakamlık binasının Büyük Kırım Mahallesi Atatürk Caddesinde kurulmasıyla 1945'e kadar merkezi iş sahasının bu çevrede yayıldığı; 1945'de ise Kaymakamlık binasının bugünkü yerine taşınması sebebiyle merkezi iş sahasının Burhaniye Mahallesinin kuzeyinde geliştiği tespit edilmiştir (Ayrıntılı Bilgi Syf: 82). Sonuçta temel olan kamusal alanın yer değiştirmesi veya daha etkili bir kamusal alanın göreve geçmesi, kentteki merkezi iş sahasının yayılmasında etkili olmuştur.
Bunların sonucunda da nüfus için çekici bir bölge oluşmakta, hatta yaya ve trafik sıkışıklığı yoğun bir şekilde artmaktadır.
Kent fizyolojisinde etkili olan diğer bir husus da, idari özelliğe sahip olan binaların (kamusal mekanların) şehir içindeki bulunduğu noktalar ve miktarlarıdır (Akdemir ve İncili, 2014: 236). İdari fonksiyona sahip binalar, kent fizyolojisinin yayılmasına kentin genişlemesine sebep olan nirengi noktalarından birini (Akdemir, 2013 (a): 1040)oluşturmaktadır. Bu noktaların cazibesi nedeniyle, etrafında yerleşim yeri olmasa bile, binanın etkisiyle hemen çevresine toplanma eğiliminde bulunulur, arazi kıymetlenir ve fiyatları artar. Bunların en güzel örnekleri şehirde sadece Kaymakamlık binası ve çevresinde görülmez. Ceyhan'ın kent fizyolojisinin gelişmesine sebep olan üç nirengi noktası tespit edilmiştir.
Bunlardan ilki, Cumhuriyet Mahallesinin güney ucunda Orhan Ekinci Bulvarı
kenarındaki özellikle eğitim ağırlıklı kamusal binaların toplanma alanıdır. Murat Göğebakan Kültür Merkezi, Özel Yaşam Kaynağı Rehabilitasyon Merkezi, Yarsuvat Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, Ceyhan Ortaokulu, Mehmetçik İlkokulunun, 75. yıl Cumhuriyet Anaokulu ve Zihinsel Engelliler okulunun bir arada bulunduğu yer, mutlak olarak kamusal alanların çekiciliğini yansıtmaktadır (Foto: 43).
Foto 43: Cumhuriyet Mahallesinde Yarsuvat Teknik Anadolu Lisesinin Doğu Cephesi (Solda) ve Murat