A. SEVDE BİNT ZEM’A HAKKINDAKİ RİVAYETLER
5. Kolu Uzun Olan Hanım / Sadaka Rivayeti
Hz. Âişe’den (ra) nakledildiğine göre; Hz. Peygamber, vefatından sonra kendisine ölümünden sonra ilk kavuşacak eşinin, kolu en uzun olan eşi olacağını söylemiştir. Hz. Peygamber’in (sas) eşleri bu sözü zahirî manada anlayıp kollarını ölçtüklerinde kolu en uzun Hz. Sevde validemiz gelmiştir. Nihayetinde rivayette Hz. Peygamber’in vefatından sonra ilk vefat edenin Hz. Sevde (ra) olduğu anlatılır.146
Fakat başka bir rivayette ise bu hanımın Zeyneb bint Cahş (ra) olduğu söylenir. Bu konuda rivayet, tarih ve görüş ayrılıkları mevcuttur.
Bu hanımın Sevde validemiz olduğunu söyleyen bir rivayet şudur: َشِئاَع ْنَع ،ٍقو ُرْسَم ْنَع ،ِّيِبْعَّشلا ِنَع ، ٍسا َرِف ْنَع ،َةَنا َوَع وُبَأ اَنَثَّدَح ،َليِعاَمْسِإ ُنْب ىَسوُم اَنَثَّدَح َي ِض َر َة ،اَهْنَع ُ َّللَّا “ ِّيِبَّنلا ُِا َو ْزَأ َضْعَب َّنَأ ﷺ ِّيِبَّنلِل َنْلُق :ﷺ ْطَأ :َلاَق ؟اًقوُحُل َكِب ُع َرْسَأ اَنُّيَأ ًةَبَصَق اوُذَخَأَف ،اًدَي َّنُكُل َو َناَك َو ،ُةَقَدَّصلا اَهِدَي َلوُط ْتَناَك اَمَّنَأ ُدْعَب اَنْمِلَعَف ،اًدَي َّنُهَل َوْطَأ ُةَد ْوَس ْتَناَكَف اَهَنوُع َرْذَي ْتَناَك َو ،ِهِب اًقوُحُل اَنَع َرْسَأ ْت َةَقَدَّصلا ُّب ِحُت “
Hz. Âişe’den rivayet edildiğine göre Rasûlullah’ın (sas) hanımlarından bazıları ona, “Size hangimiz daha çabuk ulaşacak?” diye sordular. Hz. Peygamber
(sas), “Eli en uzun olanınız” diye cevap verdi. Bunun üzerine hanımları, bir kamışla,
kollarını ölçmeye başladılar. En uzun kollu olan Sevde idi. Daha sonra anladık ki bu sözden kasıt “cömertlik” idi. O, hepimizden önce Rasûllullah’a kavuştu. O sadaka vermeyi severdi.147
Hanımlar burada hadisi gerçek manada anlayıp kollarını ölçmüşlerdir. Hz. Sevde hakkında gelen bilgilerden uzun ve iri yapılı olduğunu düşünecek olursak gerçekten kolunun diğerlerine göre uzun gelmesi ihtimaldir. Maddî anlamda kolu
146 Buhârî, Zekât, 11; Nesâî, Zekât 61.
66
uzun olan hanımın daha çok sadaka verdiğini ve Hz. Peygamber’e (sas) daha önce kavuşacağını düşünmüşlerdir. Hâlbuki Hz. Peygamber “uzun elli olmak” ile sadaka verme konusunda cömertliği kastetmiştir. Buna göre Rasûlullah’a ilk kavuşan da cömertlikte eli daha uzun olan Zeyneb’dir. Nitekim Müslim’in rivayetinde şu şekilde geçmektedir: ُنْب ُةَحْلَط اَن َرَبْخَأ ،ُّيِناَنيِّسلا ىَسوُم ُنْب ُلْضَفْلا اَنَثَّدَح ،َدَمْحَأ وُبَأ َن َلَْيَغ ُنْب ُدوُمْحَم اَنَثَّدَح ،َةَحْلَط ِنْب يَيْحَي َلاَق : ْتَلاَق ، َنيِنِم ْؤُمْلا ِّمُأ َةَشِئاَع ْنَع ،َةَحْلَط ِتْنِب َةَشِئاَع ْنَع ِ َّللَّا ُلوُس َر ﷺ : “ ،اًدَي َّنُكُل َوْطَأ يِب اًقاَحَل َّنُكُع َرْسَأ ْتَناَك اَهَّنَ ِلأ ، ُبَنْي َز اًدَي اَنَل َوْطَأ ْتَناَكَف : ْتَلاَق ،اًدَي ُل َوْطَأ َّنُهُتَّيَأ َنْل َواَطَتَي َّنُكَف : ْتَلاَق ُقَّدَصَت َو اَهِدَيِب ُلَمْعَت “
Bize Ebû Ahmed Mahmud b. Gaylân rivayet etti. (Dedi ki) :-Bize Fadl b. Musa Es-Sinânî rivayet etti. (Dedi ki) ; Bize Talha b. Yahya b. Talha, Âişe bint Talha’dan, o da Ümmü’l-Mü’minin Âişe’den naklen rivayet etti. Şöyle demiş: Rasûlullah (sas): “Sizin bana en çabuk kavuşacak olanınız, kolu en uzun olanınızdır.” buyurdular, Âişe demiş ki: Artık kadınlar hangisinin kolu en uzun olduğunu ölçüyorlardı. Bizim içimizde en uzun kollu olan (en cömert) Zeyneb idi. Çünkü o, eliyle çalışır ve tasadduk ederdi. 148
Yine bir hadiste de Hz. Zeyneb’in faziletleri, Hz. Âişe’den şöyle anlatılmıştır:
Bir rivayette Âişe der ki “Din hususunda, Zeyneb’den daha iyi bir kadın görmedim. O, aynı zamanda Allah’tan en çok korkan, en doğru konuşan, akrabaya en çok ilgi gösteren, en çok sadaka veren, fedakârlıkta en çok ameli ile Allah’a çok yakın olan bir kadındı. Ancak biraz sert ve çabuk hiddete kapılan biriydi.”149
Hâkim en-Neysâbûri’nin el-Müstedrek adlı eserinde Hz. Âişe’den naklettiği şu rivayet de konuyu açıklığa kavuşturmaktadır:
“Rasûlullah (sas) hanımlarına, “Eli en uzun olanınız, bana en erken kavuşacak olanınızdır” buyurmuştur. “Rasûlullah’ın (sas) vefatından sonra hangimizin odasında toplansak ellerimizi duvara doğru uzatır ölçerdik. Zeyneb bint Cahş vefat edene kadar bu olay devam etti. Zeyneb en uzunumuz olmadığı gibi kısa bir kadındı. Bundan sonra anladık ki Hz. Peygamber “uzun elli olmak” ile sadaka
148 Müslim, Sahabenin Faziletleri, 101.
149 İmam Muhammed b. Muhammed b. Süleyman er-Rudanî, Büyük Hadis Külliyatı, İz Yayıncılık, V, s. 187.
67
verme konusunda cömertliği kastetmişti. Zeyneb, eli maharetli bir kadındı. Deri tabaklar, inci deler ve Allah yolunda infak ederdi.”150
Gerçekte ilk vefat eden (Hz. Ömer’in hilafeti döneminde hicri 20. yılda) Hz. Zeyneb (ra) olmuştur.151 İbn’l-Cevzî bu Sahîhâyn hadisinin metnini tarihi gerçeklere arz etmiş ve bunun râvîler tarafından hatalı rivayet edilen bir hadis olduğunu söylemiştir.152
İbn Hacer, Fethu’l-Barî’de bu rivayetle ilgili İbn Battal, Hafız Ebû Ali es- Sadefî, İbn Reşîd ve Aynî’den bazı görüşleri aktarır:
Buna göre “Bizim en hızlımız idi” ifadesi hakkında İbn Battal şöyle demiştir:
“Bu hadiste, Hz. Zeyneb’ten bahsedilmemesi bir eksikliktir. Çünkü siyer âlimleri Peygamberimiz’den (sas) sonra ilk vefat eden hanımının Zeyneb olduğu görüşünde hem fikirdirler. Doğrusu, ‘Zeyneb bizim en hızlımız idi’ ifadesidir. Yukarıda geçen hadislerde zamirin Sevde’ye ait gibi olması, bu yorumu biraz bulandırmaktadır.”
Hafız Ebû Ali es-Sadefî ise: “Bu hadisten ilk anlaşılan Rasûlullah’a (sas) ilk
ulaşanın Sevde olduğudur. Bu, ilim ehlinin bilgisi ile bağdaşmamaktadır. Çünkü Hz. Peygamber’den (sas) sonra ilk vefat eden Zeyneb idi. İmam Malik’in naklettiğine göre Vakıdî de, Âişe bint Talha’dan gelen rivayetin bu görüşü güçlendirdiğini belirtmiştir.”
İbn Reşîd ve Aynî şöyle der: Uzun elli olmakla kasdedilen Rasûlullah’a (sas)
kavuşturmayı gerektiren bir şeydir (yani sadakadır). Yani bu el uzunluğu/açıklığı sıfatı, ancak sıhhati hâlinde sürekli sadaka veren kimseden hâsıl olacaktır.153
Rasûlullah’ın (sas) hanımlarından ilk vefat eden, Zeyneb bint Cahş olmuştur. Zeyneb gerçekten eli açık ve cömert bir kimsedir. Hanımlar “el/kol uzunluğunu”
150 Nisaburi, Ebu Abdullah İbnü’l-Beyyi Muhammed Hâkim en-Nisaburi, el-Müstedrek ale’s- Sahihayn, Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1990/1411, IV, s. 26; El-İsbehanî Ebû Nuaym Ahmed b.
Abdullah, Ma’rifetu’s-Sahâbe, Thk. Âdil B. Yûsuf El-Azzâzî, Dâru’l-Vatan, Riyad, 1998/1419, VI, s.3223.
151 El-İsbehanî a.g.e., VI, s. 3223.
152Alparslan Kartal; “El-İlelu’l-Mütenahiye Özelinde İbnu’l-Cevzî’nin Bazı Metin Tenkidi Uygulamaları” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22:1 (2017), ss. 103-115.
68
gerçek anlama hamlettikleri için kollarını ölçmüş ve Hz. Sevde’nin (ra) kolu uzun olunca hadiste kastedilenin Hz. Sevde olduğunu zannetmişlerdir. Hâlbuki Rasûlullah’ın muradı azanın uzunluğu değil, sadaka vermektir, cömertlikte elini uzatmaktır. Nasıl ki biz günümüzde “eli uzundur” tâbirini, “hırsızlık eder” mânâsında; “eli açıktır” tabirini “cömertlik” manasında; “eli sıkıdır” tabirini de
“cimrilik” manasında kullanırız, aynı şekilde Arap dilinde de bir kimsenin
cömertliğini ifade etmek için “filânın kolu uzundur” yahut “eli uzundur” cimriliğini anlatmak için de “filânın eli veya kolu kısadır” denilir.
Sağlığında el işleri yapıp kazandığını Allah yolunda tasadduk ederek Zeyneb bint Cahş (ra) bu husûsta Ezvâc-ı Tâhirat içerisinde daha çok temayüz etmiş, hepsinden önce de o vefat etmiş, Hz. Peygamber’e (sas) kavuşmuştur. Hüküm lâfzın maksadına bakılarak verildiğinde Zeyneb bint Cahş’tan bahsedildiği anlaşılmış, böylece hadîs-i şerîfte peygamberliğin alâmetlerinden açık bir mucize ortaya çıkmıştır.