KOBİ’lerin Tanımları ve Genel Özellikleri

KOBİ’lerin dünyadaki tüm ülkelerde önemli bir yere sahip olduğu kabul edilmekle birlikte, KOBİ’ler ile ilgili genel kabul görmüş ve net çizgilerle ayrılmış ortak bir tanımın yapılmadığı görülmektedir. KOBİ’nin içeriği, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere göre farklılık gösterirken, aynı seviyede olan ülkeler arasında da farklılık göstermektedir. Tüm ekonomilerde faaliyet gösteren KOBİ’lerin yapılarının homojen olmaması, KOBİ hakkında yapılan tanımların da ülkeden ülkeye, hatta aynı ülkedeki sektör ve kuruluşlar arasında bile önemli farklılıkların ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Ekonomik birimlerin çokluğundan dolayı KOBİ’lerin tanımı yapılırken nicel ve nitel kriterlerden yararlanılmaktadır. Bu kriterlere göre, işletmeler boyutuna göre küçük ve orta ölçekli yani KOBİ olarak ifade edilmektedir. Günümüz modern KOBİ tanımları ise; çalışan sayısı, yıllık ciro ve yıllık aktif bilanço toplamı gibi üç yaygın kriter kullanılarak yapılmaktadır (Zaridis ve Mousiolis, 2014: 464).

Türkiye’de 2005 yılına kadar tek bir KOBİ tanımı yapılmamıştır. TÜİK, KOSGEB, Halk Bankası ve DTM vb. her kurum kendi oluşturduğu KOBİ tanımını kullanmıştır. Bu çok tanımlılığı ve karmaşıklığı ortadan kaldırmak için KOBİ tanımını ortak bir kavram haline getirme çalışmalar başlamış ve bu çalışmalar sonucunda KOBİ tanımı 19 Ekim 2005 tarihli Bakanlar Kurulu toplantısında belirlenmiştir.

Yönetmelikte KOBİ şu şekilde tanımlanmaktadır: “Yıllık çalışan sayısı ikiyüzelli kişiden az ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosu yirmi beş milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir”. Ayrıca yönetmelikte KOBİ’ler mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletmeler şeklinde sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmaya göre (Sarıtaş, 2012: 7):

Ø Mikro İşletme: Yıllık çalışan sayısı 10 kişiden az ve yıllık net satış hasılatı 1 milyon Yeni Türk Lirasını geçemeyen çok küçük ölçekli işletmelerdir.

Ø Küçük İşletme: Yıllık çalışan sayısı 50 kişiden az ve yıllık net satış hasılatı 5 milyon Yeni Türk Lirasını geçmeyen işletmelerdir.

Ø Orta Büyüklükteki İşletme: Yıllık çalışan sayısı 250 kişiden az ve yıllık net satış hasılatı 25 milyon Yeni Türk Lirasını geçmeyen işletmelerdir.

Türkiye’de yapılan bu tanımlamanın yönetmeliğe girmesi ile birlikte, farklı kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan tanımlamalar yürürlükten kaldırılmış ve ülkemizdeki çok tanımlılık ve karmaşıklık sona ermiştir. KOBİ tanımı 4 Kasım 2012 tarihinde günün şartlarına göre revize edilmiştir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, AB Bakanlığı, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu, TÜİK, KOSGEB ve TESK’in katılımıyla gerçekleştirilen bir dizi toplantı sonucunda KOBİ tanımı, KOBİ’lerin desteklerden daha fazla yararlanması amacıyla revize edilmiştir. Yönetmelik kapsamında yapılan değişiklikler arasında KOBİ tanımının kriterlerinden “Yıllık net satış hasılatı” ve “Mali bilanço” üst limiti 25 milyon TL’den 40 milyon TL’ye yükseltilirken, yıllık çalışan personel sayısı üst limiti 250 çalışan olarak kalmıştır (http://www.kobi.org.tr). Bu bağlamda;

Ø Mikro İşletme: 10 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hâsılatı veya mali bilançodan herhangi biri 1 milyon TL aşmayan işletmeler, mikro işletme olarak adlandırılmaktadır. Mikro işletme tanımında değişiklik yapılmamıştır.

Ø Küçük İşletme: 50 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık satış hâsılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 8 milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler küçük işletme olarak adlandırılmaktadır.

Ø Orta Büyüklükteki İşletme: 250 çalışandan az istihdam rakamı ve yıllık satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 40 milyon TL’yi aşmayan işletmeler, orta büyüklükte işletme olarak adlandırılmaktadır.

Ancak Başbakan tarafından yapılan açıklamaya göre, KOBİ tanımı kriterleri arasında bir değişiklik yapılması öngörülmektedir. Bu değişiklik kapsamında, 2018 yılında yıllık satış hasılatı ya da mali bilançodan herhangi birinin 40 milyon TL’den 125 milyon TL’ye yükseltilmesi hedeflenmektedir.

KOBİ tanımları konusunda, Türkiye gibi Avrupa Birliği de gerek ulusal düzeyde gerekse birlik yönünden karışıklığa neden olmamak için 2005 yılında yeni

bir ortak tanım geliştirmiştir. Bu tanımda KOBİ’ler yıllık çalışan sayısı, ciro veya bilançolarına göre tanımlanmakta olup, bütün üye ülkeler ve aday ülkelerin KOBİ tanımlarını AB tanımına uygun hale getirmeleri zorunlu hale gelmiştir. Avrupa Birliğinin KOBİ tanımı; Mikro Ölçekli İşletme, Küçük Ölçekli İşletme ve Orta Ölçekli İşletmeler olarak sınıflandırılmıştır. Komisyon aşağıdaki kriterleri dikkate alarak sınıflandırma yapmıştır (Özkılınç, 2012: 6);

Ø Mikro Ölçekli İşletme: Çalışan sayısı 10 kişiden az, yıllık cirosu ve

bilanço toplamı 2 milyon Euro’yu aşmayan işletmeleridir.

Ø Küçük Ölçekli İşletme: Çalışan sayısı 50 kişiden az, yıllık cirosu ve

bilanço toplamı 10 milyon Euro’yu aşmayan işletmelerdir.

Ø Orta Ölçekli İşletme: Çalışan sayısı 250 kişiden az, yıllık cirosu 50

milyon Euro’ya kadar ve bilanço toplamı 43 milyon Euro’yu aşmayan işletmelerdir.

ABD’de ise KOBİ’lerin resmi olarak bir tanımlaması yapılmamıştır. Genellikle çalışan sayısı en önemli kriter olarak belirlenmiştir. Çalışan sayısından sonra gelen diğer bir önemli kriter ise satış tutarı olarak belirlenmiştir. Küçük işletme kriteri olarak; imalat sanayinde personel sayısı 1-499 kişi ve yıllık satış tutarı 2,5 milyon doları aşmama, toptancı kuruluşlarda 1-49 kişi ve yıllık satış tutarı 7 milyon doları aşmama, perakendeciler ve tarım işletmelerinin yıllık satış tutarı sırasıyla 3 milyon dolar ve 0,5 milyon doları aşmama gibi hususları dikkate alınırken, orta ölçekli işletmelerde; imalat sanayinde personel sayısı 500-1499 kişi ve yıllık satış tutarı 21,5 milyon doları aşmama, toptancı kuruluşlarda 50-499 kişi ve yıllık satış tutarı 25 milyon doları aşmama, perakendeciler de satış tutarı 13 milyon doları ve tarım işletmelerinde ise 9 milyon doları aşmama kriterleri dikkate alınmaktadır (Çelik vd., 2013: 22).

Dünya’da büyük uluslararası kuruluşların başında gelen OECD, KOBİ tanımlamalarını yaparken çalışan kişi sayısını dikkate almaktadır. Bu tanıma göre yıllık çalışan sayısı; 1 ila 4 kişi arasında olan işletmeler mikro, 5 ila 19 kişi olan çok küçük, 20 ila 99 kişi arasında olan küçük ve 100-500 kişi arasında olan işletmeler ise orta ölçekli işletmeler olarak kabul edilmektedir (Timurçin, 2010: 90).

Yukarıdaki tanımlamalardan da anlaşılacağı üzere KOBİ’lerin açıklamasında kullanılan nicel ve nitel kriterler, toplumların ekonomik ve sosyal yapılarına göre farklılık göstermektedir. Bu farklılıklardan dolayı KOBİ kavramı farklı şekillerde algılanmaktadır. KOBİ’ler ile ilgili çok farklı nicel ve nitel kriterler kullanılsa dahi tüm KOBİ’ler aşağıda sıralanan üç ortak özelliğe sahiptirler (Diken, 2007: 8).

Bağımsız Olma: İşletme sahibi aynı zamanda işletmenin yöneticisi konumundadır

ve işletmesini başkalarından emir almadan yönetir. Ayrıca kendi işinin patronu olma arzusu, KOBİ’ler tarafından sağlanır ve böylece birçok kişi başkalarına bağımlı kalmadan hayallerine ulaşabilir, yaratıcılıklarını ortaya koyabilir veya yeteneklerini geliştirebilir.

Girişim Niteliği: Bireylerin başka kişilere bağımlı kalmadan hayallerini gerçekleştirmek veya yaratıcılık ve yeteneklerini geliştirebilmek için işletme kurmaları girişimcilik faaliyetlerini gerektirir. Dolayısıyla bireylerin kurmuş olduğu işletmeler girişim niteliğini taşımaktadır.

Kişisel İlişkiler: KOBİ ile müşteriler ve çalışanlar arasında içten (informel) ilişkiler

geliştirilir. Bu ilişkiler, genellikle iş ilişkilerinden ziyade kişisel ilişkilere dayandığından dolayı bu tarz işletmelerde örgüt iklimi kolay bir şekilde oluşur.