Finansman ve Muhasebe Sorunları

Ülkemizde yapılan araştırmalar, KOBİ’lerin en temel sorunlarının başında finansman sorununun geldiğini göstermektedir. Ancak finansman sorunu temelde kendi başına bir sorun olmaktan ziyade, özellikle yönetim sorununun bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer yandan finansal sorunlar, KOBİ düzeyindeki işletmelerin maruz kaldıkları diğer sorunların da temelini oluşturmaktadır.

KOBİ’lerin finansman sorunu, yatırım döneminde başlamakta ve işletmenin faaliyet dönemi boyunca devam etmektedir. KOBİ’lerin finansman sorununun çeşitli kaynakları bulunmaktadır. Türkiye’deki bankacılık sisteminin daha çok büyük işlemeleri desteklemesi, ekonomik istikrarsızlık, devlet teşvik politikaları ve siyasi istikrarsızlık finansman sorunlarının temel nedenleri arasında yer almaktadır (Yörük ve Ban, 2003: 26). KOBİ’lerin finansal açıdan yaşadığı bu sorunlar, işletmelerin büyümelerine engel olmakta hatta yok olmalarına neden olmaktadır.

KOBİ düzeyindeki işletmelerin genel anlamda karşılaşmış oldukları finansal sorunlar aşağıdaki konu başlıkları altında sıralanabilir:

Ø Öz Sermaye Yetersizliği

Öz sermaye, işletmenin kuruluşunda ve faaliyet döneminde işletmenin sahip ya da ortakları tarafından işletmeye konulan sermaye şeklinde tanımlanmaktadır. Öz sermaye kaynakları; mal, para, bina vb. maddi olan kaynaklar ile işletme adı, patent hakkı, marka vb. gibi maddi olmayan kaynakları kapsamaktadır.

KOBİ’ler kuruluş aşamasında, başlangıç sermayelerini ne kadar olması gerektiği ve bunun hangi yöntemle belirlenmesi gerektiği konusunda yeterli bilgiye sahip olmamakla birlikte bilgi sahibi olan kişilerden ve kurumlardan destek alma konusunda da istekli değildirler (Korkmaz, 2009: 25). Bu yüzden gerekli devlet desteklerini alamayan ve alt yapısında eksiklikler olan KOBİ’lerin finans ile ilgili sorunları yatırım aşamasında başlamış olur.

KOBİ’ler ilk başta finans ihtiyaçlarını öz kaynaklarla karşılanmakta fakat zamanla öz kaynaklar yetersiz kalmakta ve dış kaynaklara başvurmak zorunda

kalmaktadırlar. Özellikle mali piyasanın durgunlaştığı ve konjonktürel dalgalanmaların yaşandığı dönemlerde işletme kaynaklarında azalış ve enflasyonist ortamın etkisiyle birlikte girdi fiyatlarında ortaya çıkan artışlar işletme sermayelerinin erimesine neden olmaktadır (Koyuncu, 2010: 17). Ayrıca alacaklarının tahsisi sırasında yaşadığı olumsuzluklardan dolayı nakit sıkıntısı çeken KOBİ’ler, dış kaynaklara yönelmek zorunda kalmakta ve söz konusu kaynakların maliyetli olmasından dolayı KOBİ’lerin karlılık seviyesi düşmekte ve krize girmelerine yol açmaktadır.

Ø İşletme Sermayesi Yetersizliği

İşletme sermayesi, işletmenin nakit ve normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilebilir ekonomik değerlere yapmış olduğu yatırım olarak tanımlanır. İşletme sermayesi; işletmenin tam kapasite çalışabilmesi, üretimini sürekli hale getirmesi, iş hacmini arttırabilmesi, likitide riskini azaltması, kredi değerliliğini yükseltmesi, kriz anlarında ekonomik yönden sıkıntı yaşamaması ve faaliyetlerini kârlı ve etkili bir biçimde sürdürebilmesi için büyük önem taşımaktadır (Akgüç, 2010: 201).

KOBİ’lerin kuruluşu sırasında yapılan hatalardan bir diğeri ise, yatırım miktarı belirlenirken ihtiyaç duyulan işletme sermaye miktarının ihmal edilmesidir. Genellikle yatırım aşamasında mevcut kaynaklar sabit varlıklara bağlanmakta ve işletmenin faaliyetini sürdürebilmesi için gerekli olan işletme sermayesi yeterince önemsenmemektedir. Dolayısıyla bu yaklaşımın, işletmenin faaliyetlerine başlayacağı bir dönemde finansal bir sorun olarak ortaya çıkması kaçınılmazdır (Ekinci, 2003: 75). Ancak yatırımın başarılı olması için, kaynak tutarlarının doğru bir şekilde belirlenmesiyle birlikte, sabit sermaye ile döner sermaye arasındaki dengenin sağlanması da büyük önem taşımaktadır. Çünkü özellikle yüksek enflasyon dönemlerinde sabit varlık yatırımlarının çok olduğu ve belli bir üretim ve satış hacmine sahip işletmelerde, daha çok işletme sermayesine ihtiyaç duyulmaktadır (İskender, 2009: 35).

Ø Kredi Zorlukları

KOBİ’ler ihtiyaç duyduğu kaynakları, öz sermaye veya borçlanma yoluyla temin etmektedirler. Finansman, öz sermaye ile direk ortaklardan sağlanacağı gibi sermaye piyasası yoluyla da sağlanmaktadır. Ancak günümüzde, gelişmiş sermaye piyasalarına sahip ekonomilerin bile sermeye piyasası aracılığıyla finans sağlaması kolay değildir. Çünkü sermaye piyasaları daha büyük ölçekte faaliyet gösteren işletmelere kaynak sağlamaktadır. Bu bağlamda, KOBİ’ler için finansman sağlama alternatifi olarak banka kredileri yer almaktadır (Aras, 2003: 2).

Finansman ihtiyacı olan KOBİ’ler, banka kredilerine başvurduklarında çeşitli sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Bu sorunlar:

-Miktar ve Vade Konusundaki Sorunlar: Bankalar kredi verirken genelde büyük

işletmeleri tercih etmektedirler. Çünkü daha yüksek hacimde kredi talep eden işletmelerin kredi maliyetleri daha düşük olmaktadır. Ayrıca KOBİ’lere sağlanan kredilerin vadesinin 1 yıl veya daha az bir süreyi kapsamasından dolayı da KOBİ’ler bir takım sorunlarla da karşı karşıya kalmaktadır (İskender, 2009: 36).

-Teminat Konusundaki Sorunlar: KOBİ’ler kredi aracılığıyla finansman sağlama

konusunda en çok teminat gösterememe sorunuyla karşılaşmaktadır. Riskleri tamamen ortadan kaldırma çabasına giren bankalar, kendilerini garantiye almak için kimi zaman kredinin birkaç katı teminat istemektedirler. Büyük işletmeler teminat olarak işletme varlıklarını gösterirken, KOBİ’ler genellikle işletme sahibinin kişisel mal varlıklarını teminat göstermektedir (Müftüoğlu, 2002: 273). Dolayısıyla KOBİ’lerin kredi temin ederken teminat sorununa maruz kalması, kredi aracılığıyla finansman sağlama konusunda kararsız kalmasına yol açmakta ve yatırım yapmalarını engellemektedir.

-Faiz Oranı Konusundaki Sorunlar: KOBİ’ler açısından kredilerle ilgili

sorunlardan bir diğeri ise, teminat göstermiş olmalarına rağmen faizlerin yüksek oluşudur. KOBİ’lerin sahip olduğu ekonomik yapılarından dolayı kredilerden faydalanma oranı düşük seviyededir. Gelişmiş ve hatta gelişmekte olan ülkelere kıyasla, Türkiye’de banka kredi faizlerinin yüksek oranda olması, özellikle büyüme

çabasında olan KOBİ’leri kredi sorunuyla karşı karşıya bırakmaktadır (Duran, 2013: 41).

-Bilgi Eksikliğinden Kaynaklanan Sorunlar: KOBİ sahiplerinin, kredi alabilmek

için fizibilite etüdü, finansal plan ve maliyet gibi işlemler yapamamaları ve kısıtlı bütçeleri nedeniyle bu işlemleri yapabilecek olan uzmanları istihdam edememelerinden dolayı KOBİ’ler kredi temininde zorluklar yaşamaktadır (Yörük ve Ban, 2003: 31).

Ø Sermaye Piyasasından Fon Sağlayamamaları

Sermaye piyasaları, KOBİ’lerin önemli dış finansman kaynakları arasında yer almaktadır. Sermaye piyasaları; işletmelere kaynak sağlar, riskli projeleri finanse eder, işletmeleri piyasaya tanıtarak reel sektörün gelişmesini sağlar ve işletmeler üzerinde denetim fonksiyonunu gerçekleştirir. Bu bağlamda sermaye piyasaları, reel sektör ve KOBİ’ler için büyük öneme sahiptir (Aras ve Müslümov, 2009: 11).

Türkiye’de KOBİ’ler sermaye piyasası kurulunun (SPK) getirdiği koşullar sonucunda sermaye piyasasından fon temin etme açısından ciddi engellerle karşı karşıyadır. Çünkü sermaye piyasalarından fon sağlamak isteyen işletmelerin mevzuat gereği bir takım özelliklere sahip olması ve kanunda belirtilmiş olan şartları yerine getirmesi gerekir (Ekinci, 2003: 81). Ancak KOBİ’lerin kurumsal yapılarından kaynaklanan eksiklerden dolayı yerine getirmekte zorlandığı bazı şartların olduğu da göz ardı edilmemelidir.

Ülkemizde KOBİ’lerin sermaye piyasalarından fon sağlamakta karşılaştığı engellerden bir diğeri ise hukuki yapılarından kaynaklanmaktadır. Mesela; SPK’ya göre menkul kıymet ihraç etmek isteyen bir KOBİ’nin anonim şirket statüsünde olması gerekmektedir. Oysa ülkemizdeki KOBİ’lerin çok küçük bir bölümü anonim şirket statüsündedir. Diğer yandan, işletme sahiplerinin işletme üzerindeki kontrolünü kaybetmeme arzusu, şeffaflığın zorunlu olması, sermaye piyasalarından yararlanmanın getireceği zorluğa katlanmama isteği vb. sebepler de KOBİ’lerin sermaye piyasalarından yararlanmasını engellemektedir (Ekinci, 2003: 82).

Ø Finansal Yönetimde Yetersizlik

KOBİ’lerin başta finans olmak üzere karşılaştığı birçok zorluğun temel kaynağı, işletme sahiplerinden kaynaklanan sorunlardır. Özellikle işletme sahibinin yönetici olarak bütün işleri üstlenmiş olması ve finans hakkında gerekli düzeyde bilgi, yetenek ve tecrübeye sahip olmaması sorunların daha büyük boyutlara ulaşmasına neden olmaktadır (Aktürk, 2013: 30).

KOBİ sahip veya yöneticilerin finansal yönetimle ilgili eksik olduğu bazı konular aşağıdaki gibidir (Yörük ve Ban, 2003: 33):

· Faaliyet ve muhasebe bilgisi eksikliği · Analiz eksikliği

· Vergi yükümlülükleri konusunda yeterli bilgiye sahip olmama · Sürekli öz kaynakları kullanma isteği

· Tasarrufları bilinçli bir şekilde kullanmama · Yabancı kaynak karşılama eksikliği

Bu eksikliklerinden dolayı, KOBİ’ler hedefledikleri seviyelere ulaşamamaktadırlar.

KOBİ’lerin finans, üretim, pazarlama gibi temel işletme fonksiyonlarını tam olarak yerine getirebilmesi için etkin muhasebe ve hesap işlemleri sistemine ihtiyaçları vardır. Ancak genellikle KOBİ’ler bu konuyu göz ardı etmekte ve muhasebe sistemini devlete karşı olan verginin saptanması için bürokratik bir zorunluluk olarak görmektedirler. Ayrıca muhasebe birimine yapacakları yatırımların da gereksiz olduğunu düşünmektedirler (Kulakoğlu, 2013: 28).

KOBİ’lerin gerek kendi yapılarından gerekse dış faktörlerden kaynaklanan muhasebe sorunlarını ise aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür (Çarıkçıoğlu, 2004: 82-85):

· KOBİ sahip veya yöneticilerinin muhasebe ile ilgili temel kavramları, standartları ve genel kabul görmüş muhasebe ilkelerini tam olarak anlayamaması,

· Ülkemizdeki muhasebe uygulamalarının önemli ölçüde vergi mevzuatına dayandırılmış olması,

· Enflasyonun, finansal muhasebe bilgilerinin yönetsel kararlarda kullanılmasını, verilerin analiz edilmesini ve yorumlanmasını ciddi derecede önemsiz hale getirmesi,

· Alanında uzman olan muhasebecilerin çalıştırılmamasından dolayı KOBİ’ler muhasebeden kaynaklı birçok sorunla karşılaşmaktadır.