ülkelerin, KOBİ tanımlarının AB'nin KOBİ tanımlarına uyumlaştırmaları gerekmektedir. Yeni düzenleme kapsamında AB'de mikro, küçük ve orta büyüklükteki işletmeler, çalışan sayısı ile yıllık ciroları ya da mali bilançoları esasına göre tanımlanmıştır.127
Tablo:2 Avrupa Birliğinde KOBİ Tanımı
İŞLETME ÇALIŞAN
SAYISI CİRO BİLANÇO TOPLAMI
Orta ölçekli <250 ≤50 milyon Euro ≤43 milyon Euro
Küçük ölçekli <50 ≤10 milyon Euro ≤10 milyon Euro
Mikro ölçekli <10 ≤2 milyon Euro ≤2 milyon Euro
Kaynak: “The New SME Definition User Guide and Model Declaration”, Enterprıse and ındustry publıcatıons European Commission
2.2. KOBİ’lerin Özellikleri
2.2.1. Niteliksel Özellikleri
KOBİ’lerin tanımında, sağlıklı bir ölçüt olması, objektif ifade gücü ve uygulanabilirliği yönleriyle en çok başvurulan yol nicel ölçütlerdir. KOBİ’lerin nicel tanımı, devlet tarafından bu işletmelere yönelik çeşitli teşvik politikalarının uygulanmasında idari veya bürokratik bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Nicel ölçütlerle KOBİ’lerin kesin çizgiler ile sınırlandırması mümkün olmaktadır.128
Türkiye'de KOBİ'lerin güçlü ve zayıf yönlerini de belirleyen ortak özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:129
• Yeniliğe açık, dinamik bir yapı mevcuttur.
• Sahiplik ile yöneticiliğin genellikle aynı kişide toplanmış olması, büyük işletmelerde olduğu gibi yönetici üzerinde bir baskı oluşturmadığından, yönetim faaliyeti daha bağımsız kararlar ile gerçekleştirilmiştir.
127 Doğan, 2010,s.77.
128 M.T. Müftüoğlu, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Sorunlar Ve Öneriler. Sevinç Yayınevi, Ankara, 1991, s.77.
51
• Genellikle bireysel veya şahıs ortaklığı hukuki yapısı söz konusudur. Faaliyetler iş bölümü olmadan ya da basit bir iş bölümünün geçerli olduğu bir organizasyonla gerçekleştirilmekte ve uzmanlık sınırlı boyutlarda kalmaktadır.
• İşçi-işveren ile işletme-müşteri arasında daha yakın bir ilişki söz konusudur. • Sermayeleri sınırlı olup finansmanlarını genellikle öz kaynaklardan
sağlamaktadırlar.
• Pazar payları sınırlı olup, genellikle lokal seviyededir.
• Yatırım güçleri zayıf, mal ve hizmet üretim kapasiteleri sınırlı düzeydedir
KOBİ’lerin belirlenmesine esas alınan nicel ölçütler fiziki ve parasal değerlere dayandırılmaktadır. Nicel ölçütler, işletme büyüklüğünü rakamsal olarak en iyi ifade edebilen ve ölçmeye esas alınacak verileri kolayca sağlayabilen ölçütler olmalıdır.
2.2.2. KOBİ’lerin Nitel Özellikleri
Ölçütler, aynı ülkede, aynı anda, örgütsel yapılarca amaçlarına göre değişiklik gösterebilirken, zamanla değişikliğe uğrayabilmektedir. Bu sebeple nicel ölçütler küçük işletme tanımının yapılmasını olanaksız hale getirir. Bu sıkıntının giderilebilmesi için.130 KOBİ’lerin tanımlanmasında sadece nicel ölçütler değil bunun
yanı sıra sayısal olarak ifade edilmeyen nitel ölçütlerde kullanılmaktadır. Nitel tanımlamadaki ölçütler şöyledir.131
• Yönetim şekli, • Pazar durumu, • Kuruluş alanı,
• İşletme sahibinin sermaye payı, • İşbölümü ve uzmanlaşma derecesi, • Yönetim teknikler,
• Mali bağımsızlık, • Pazarlık gücü, • İşveren ve işçi ilişkisi olarak sıralanabilir.
130 M. Yurttadur, KOBİ Yönetimi ve Büyüme. Beta Basım. İstanbul, 2011, s.9.
131 N. Bilici, Erzurum Alt Bölgesindeki KOBİ'lerin Mevcut Durumları, Sorunları ve Çözüm Önerileri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2):383-398. 2007, s.385.
52
2.2.3. KOBİ’lerin Avantaj ve Dezavantajları
KOBİ'ler büyük işletmeler olmadıkları için daha az yatırımla daha çok kişiye istihdam imkânı vermektedir. Çalışan sayısı az olduğu ve iş gücü devir hızı yüksek olduğu için bir tür okul görevi görmekte ve birçok kişiye mesleki ve teknik eğitim vermektedir. Sanayi alanında hizmet veren KOBİ'lerin çoğu diğer işletmelerin kullandığı hammadde malzeme, ara mal ya da hizmet ürettikleri için ekonomik dalgalanmalardan daha az etkilenmektedir.132
Bir bölgede bir alanda yoğunlaşmış ya da yoğunlaşmamış çok sayıda küçük işletme kurulabilmektedir. Bu tür KOBİ'ler arasında yöresel olarak faaliyet gösteren işletmeler olabileceği gibi ulusal ya da uluslararası faaliyet gösteren işletmeler de bulunabilmektedir. Bu da ülkedeki bölgeler arası adil gelir dağılımına katkı sağlamaktadır. Bu işletmelerin kurulması daha az sermaye gerektirdiği için ülkenin birçok bölgesine yayılabilirler. Böylece sanayi nispeten geri kalmış bölgelere de kayabilmekte, oralarda iş ve istihdam imkanları artmaktadır. Gelir kaynaklarının ve sanayicilerin ülke çapında yayılmaları sağlandığı için sağlam bir orta sınıf oluşturmaktadır. Ülkede güçlü bir orta sınıfın bulunuşu ise toplumu gerek ekonomik gerekse toplumsal yönden dengeli kılacaktır.133
Ülkede yapılan bazı üretimler sadece talep miktarına bağlı olduğunda, ilgili üretim Kobi’ler tarafından gerçekleşebilmektedir. Ayrıca büyük işletmeler maliyetlerini düşürmek amacıyla bazı üretim kısımlarını KOBİ’lere yaptırmaktadır. KOBi’lerde çalışan sayısının az olması, çalışanlar arasındaki ilişkiyi kuvvetlendirmekte ve daha samimi bir çalışma ortamının yaratılmasında etkili olmaktadır. Türkiye'deki KOBİ'lerin önemli finansal sorunları olduğu gibi, bu KOBİ'lerin bilgiye ulaşım, kalite altyapısı, ekonomik istikrar ve vasıflı işgücüne sahip olma, hukuki ve kurumsal faktörler açısından da olumsuz bir ortamda çalışmak zorunda olduğu görülmektedir.
Özellikle, nitelikli işgücü eksikliği, teknoloji üretimi ve modem teknoloji kullanımında yetersizlik, yüksek katma değerli ürünlerde kısıtlı üretim kabiliyeti, pazarlama fonksiyonundan kaynaklanan yetersizlikler, bilgiye ulaşmada karşılaşılan güçlükler, kayıt dışılık, maliyet avantajına sahip ülkelerin ihracat yapan sanayi
132 M. Kemalettin Çonkar, Şuayip Özdemir, Kobi Girişimcileri İçin Yatırım Projelerinin Hazırlanması ve Değerlendirilmesi, İ.T.O.Yayınları, İstanbul, 2009, s.24
53
işletmelerinin piyasada önemli pay sağlamaları vb. sorunlar, imalat sanayi KOBİ'lerinin gelişiminde önemli engelleri teşkil etmektedir. Rekabet gücü, verimlilik ve katma değer kriterlerine göre KOBİ'lerin gelişmiş ülkelerdeki KOBİ'lerden daha üst düzeye ulaşabilmeleri için öncelikle ele alınması gereken sorunları ise şu şekilde sıralamak mümkündür:134
• Girişimcilik
• Nitelikli insan kaynağı
• Teknoloji, Ar-ge ve yenilikçilik • Bilgi ve iletişim teknolojileri • Kalite ve standardizasyon • Pazarlama ve ihracat • Çevre
• Finansman
2.3. KOBİ’ler ve Ülke Ekonomileri İçerisindeki Yeri
2.3.1. KOBİ’lerin Önemi
Bugün dünyamız hızlı bir değişim ve yeniden yapılanma süreci içindedir. Bu sürecin dinamikleri “Küreselleşme, Bilgi Toplumu ve Teknoloji” kavramlarıdır. Dünyada yaşanmakta olan globalleşmede KOBİ’lerin önemi daha da artmıştır. Günümüzde bu işletmeler sahip oldukları esnek üretim yapılarıyla, değişen şartlara hızla uyum sağlayabilen, dinamik, , bürokratik olmayan, yaratıcı, yenilikçi, talep değişikliklerini hızla yakalayıp, fırsatları zamanında değerlendirebilen işletmeler olarak algılanmaktadır. Çünkü KOBİ’ler ekonomilerin en dinamik kuruluşları olarak, gelişmenin ve sürdürülebilir kalkınmanın temel taşlarıdırlar.
II. Dünya savasının sonundan 1970'li yıların ortalarına kadar 30 yıl boyunca, gelişmiş ülkelerin hepsinde, yüksek ücretli işler vasıfsız beden islerinde yoğunlaşmıştı. Günümüzde yüksek ücretli işlerin çoğunluğu bilgi işlerindedir. Sanayi devrimi ve sanayi toplumunun insanlığa getirdiği köklü değişim ve dönüşümlere benzer bir süreçte günümüzde yaşanmaktadır. 20. yy’ın son çeyreği, bu dönüşümün başladığı dönem olmuştur. Ancak yeni teknolojilerin, sanayi devrimine göre çok hızlı üretiminin yapılması ve yasam biçimimizi etkilemesi, bilgi toplumuna dönüşümün
134 Doğan, 2010, s.97