Küçük ve orta ölçekli işletme olarak bilinen KOBİ’ler geçmişten günümüze her dönemde ekonomide etkin bir role sahip olmakta ve ekonomik gelişmenin temel taşlarından birini oluşturmaktadır. Türkiye’de KOBİ’lerin tarihine bakacak olursak Osmanlı döneminde 13. yüzyılda kurulan Ahilik sistemine kadar uzanmaktadır.120
Ahilik sistemi ile teşkilatlanan KOBİ’ler daha sonra farklı sistem adı altında hayatlarını devam ettirmektedir. Cumhuriyetin ilanından sonra KOBİ’lerle ilgili yasalar konmakta ve kooperatifleşmeye başlanmaktadır. KOBİ’lerin kredi gereksinimlerini gidermek için 1933 yılında Halk Bankası kurulmuştur. 1963 yılından itibaren devam eden Beş Yıllık Kalkınma Planının hepsinde sürekli olarak bulunmakta fakat yeterince yer verilmemektedir.121
Küreselleşen dünyada ulusal sınırlar ülke ekonomilerine dar gelmekte ve insanların refah seviyelerinin artması için ekonomik sınırların ülke sınırlarını aşması gerekmektedir. Bu nedenle KOBİ’ler ekonomik yapılarındaki farklılıklara rağmen hem gelişmekte olan ülkelerde hem de gelişmiş ülkelerde büyük önem taşımaktadır.122
Genel olarak KOBİ’ler, az sermaye kullanıp daha çok el emeği ile çalışan, çabuk karar veren, düşük seviyede yönetim gideri ile çalışan ve ucuz üretim gerçekleştiren iktisadi teşebbüsler olarak ifade edilmektedir.
Ancak KOBİ’ler tüm dünyada ekonominin temel taşlarından birini oluşturmasına rağmen ülkelerin ekonomi, sanayi ve ticaret yönüyle farklı gelişmişlik
120 Selman Karayılmazlar, Ayşin Aşkın ve Yıldız Çabuk, “Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tarihsel Gelişimi ve Tanımlaman Kriterleri”, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 2(1), 2007, s. 152.
121 Ertan Oktay ve Güney Alptekin, “Türkiye’de KOBİ’lerin Finansman sorunu ve Çözüm Önerileri”, 21. yy’da KOBİ’ler: Sorunlar, Fırsatlar ve Çözüm Önerileri Sempozyumu”, Doğu Akdeniz Üniversitesi, K.K.T.C. 03-04 Ocak 2002, s. 2.
122 Nurullah Uçkun, “KOBİ’lerin Finansal Sorunlarına Melek Sermaye Çare Olabilir mi?”, Muhasebe ve Finansman Dergisi (MUFAD), Sayı: 41, Eskişehir 2009, s. 121.
48
düzeylerine sahip olması nedeniyle evrensel bir tanımının yapılmasını engellemektedir.123
Bu konuda her ülke ekonomik özellikleri itibariyle farklı nitel ve nicel ölçütler kullanmaktadır. Nitel ölçütler, girişimcinin işletmede fiilen çalışması, iş bölümü ve uzmanlaşma derecesi, piyasa payının sınırlı olması, yönetim tekniklerinin uygulanmaması veya yetersizliği, sermayenin sınırlı oluşu, finansal yetersizlik ve piyasalardaki etkinlik gücünün yetersizliği gibi ölçütler ile sınıflandırılmaktadır. Nicel ölçütler ise; işçi sayısı, sermaye, aktif toplamı, enerji kullanımı, ciro, makine parkı ve kapasite gibi ölçütler ile sınıflandırılmaktadır. Türkiye’de KOBİ’ler için; ağırlıklı olarak nicel ölçütler dikkate alınarak ilgili kişi ve kuruluşlar tarafından farklı tanımlamalar yapılmaktadır.
2.1.1. Türkiye’de Kullanılan KOBİ Tanımları
18 Kasım 2005 tarih 25997 sayılı Resmi Gazete’ye göre “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik” yürürlüğe girmiş olup, bu Yönetmelik ile küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin tanımına, niteliklerine ve sınıflandırılmasına ilişkin esasların belirlenmesi ve bu tanım ve esasların tüm kurum ve kuruluşların uygulamalarında esas alınmasını sağlamak amaçlanmıştır. Buna göre küçük ve orta büyüklükteki işletme (KOBİ) 250 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu 25.000.000 TL’yi asmayan işletmeler olarak tanımlanır. Ayrıca bu Yönetmelik’te mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükte işletme olarak sınıflandırmalara yer verilmiştir. Bunlar ise:124
· Mikro işletme: On kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu 1.000.000 TL’yi aşmayan çok küçük ölçekli işletmelerdir.
· Küçük işletme: Elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu 5.000.000 TL’yi asmayan işletmelerdir.
123 F. Serkan Özdemir, “Kobiler İçin Finansal Raporlama Standardı ve Mali Müşavirlerin Uygulama Öncesi İlgi Düzeylerine Yönelik Ampirik Bir Araştırma”, Muhasebe ve Denetime Bakış Dergisi, Sayı: 38, 2012, s. 60.
124 Resmi Gazete, “KOBİ’lerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik”, 18 Kasım 2005, sayı 25997, Çevrimiçi http://www.kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Baskanligimiz.aspx?ref=2, Erişim Tarihi: 20.04.2014
49
Orta büyüklükteki işletme: İki yüz elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu 25.000.000 TL’yi asmayan işletmelerdir.125
Avrupa Birliği’nde KOBİ Tanımları İşletme Türü Tanım
Orta Büyüklükteki İşletmeler: 250 kişiden az işçi çalıştıran, Bilanço Değeri< 43 milyon Euro - 'Bağımsızlık' kriterine uygun olan işletmeler
Küçük İşletmeler: 50 kişiden az işçi çalıştıran, Bilanço Değeri< 10 milyon Euro - 'Bağımsızlık' kriterine uygun olan işletmeler
Mikro İşletmeler: 10 kişiden az işçi çalıştıran. Bilanço Değeri< 2 milyon Euro KOBİ Tanımı Yönetmeliğine Göre İşletmelerin Sınıflandırılması
ÇALIŞAN SAYISI SINIF YILLIK NET SATIŞ HASILATI TL
0 -9 Mikro 1.000.000
10 – 49 Küçük 5.000.000
50 - 249 Orta 25.000.000
Kaynak: KOBİ Tanımı Yönetmeliği
Avrupa'daki işletmelerin yüzde 99,8'ini KOBİ'ler oluşturmaktadır. Büyük işletmeler ise, yalnızca yüzde 0,2'lik bir paya sahiptir. Yüzde 99,8'lik KOBİ oranı içinde, Avrupa ekonomisinin gerçek devleri olan mikro ölçekli işletmelerin payı yüzde 91,5'tir. Mikro işletmeler, tüm işletmelerin yüzde 90'ından fazlasını oluşturan finans dışındaki ekonomide işgücünün yaklaşık yüzde 30'unu istihdam eden, iktisadi katma değerin yüzde 20 'den fazlasını üreten işletmelerdir.126
2.1.2. Avrupa Birliğinde Kullanılan KOBİ Tanımları
Mikro işletmeler ve KOBİ'ler Avrupa ekonomisinde merkezi bir rol oynamaktadırlar. Söz konusu işletmeler, yenilik ve istihdam için önemli bir kaynak durumundadırlar. Bu nedenle de, mikro işletmelerin ve KOBİ'lerin birçok mekanizmayla her açıdan güçlendirilmesini hedefleyen AB'de, 1996 yılında belirlenen KOBİ tanımı, 6 Mayıs 2003'te yapılan yeni tanımın 1 Ocak 2005 'ten itibaren yürürlülüğe girmesiyle değişmiştir. Dolayısıyla, tüm üye ülkeler ve aday
125 Seyhun Doğan, Avrupa Birliği Araştırmaları, İ.T.O. Yayınları, 2010, s.77. 126 Doğan, 2010, s.77.
50
ülkelerin, KOBİ tanımlarının AB'nin KOBİ tanımlarına uyumlaştırmaları gerekmektedir. Yeni düzenleme kapsamında AB'de mikro, küçük ve orta büyüklükteki işletmeler, çalışan sayısı ile yıllık ciroları ya da mali bilançoları esasına göre tanımlanmıştır.127
Tablo:2 Avrupa Birliğinde KOBİ Tanımı
İŞLETME ÇALIŞAN
SAYISI CİRO BİLANÇO TOPLAMI
Orta ölçekli <250 ≤50 milyon Euro ≤43 milyon Euro
Küçük ölçekli <50 ≤10 milyon Euro ≤10 milyon Euro
Mikro ölçekli <10 ≤2 milyon Euro ≤2 milyon Euro
Kaynak: “The New SME Definition User Guide and Model Declaration”, Enterprıse and ındustry publıcatıons European Commission
2.2. KOBİ’lerin Özellikleri
2.2.1. Niteliksel Özellikleri
KOBİ’lerin tanımında, sağlıklı bir ölçüt olması, objektif ifade gücü ve uygulanabilirliği yönleriyle en çok başvurulan yol nicel ölçütlerdir. KOBİ’lerin nicel tanımı, devlet tarafından bu işletmelere yönelik çeşitli teşvik politikalarının uygulanmasında idari veya bürokratik bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Nicel ölçütlerle KOBİ’lerin kesin çizgiler ile sınırlandırması mümkün olmaktadır.128
Türkiye'de KOBİ'lerin güçlü ve zayıf yönlerini de belirleyen ortak özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:129
• Yeniliğe açık, dinamik bir yapı mevcuttur.
• Sahiplik ile yöneticiliğin genellikle aynı kişide toplanmış olması, büyük işletmelerde olduğu gibi yönetici üzerinde bir baskı oluşturmadığından, yönetim faaliyeti daha bağımsız kararlar ile gerçekleştirilmiştir.
127 Doğan, 2010,s.77.
128 M.T. Müftüoğlu, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Sorunlar Ve Öneriler. Sevinç Yayınevi, Ankara, 1991, s.77.