Hem ülkemiz hem de çeşitli ülkeler açısından KOBİ tanımlarını incelediğimizde hepsi için geçerli bir sınıflandırma ölçütü olduğu gözlemlenmiştir. Bu ölçüt KOBİ’lerin nicel özellikleridir. Her ne kadar KOBİ’leri tanımak açısından bu nicel özellikleri bilmemiz gerekse de KOBİ’lerin özelliklerinin tam olarak aktarılabilmesi için yeterli olamayacaktır. Bu sebep ile KOBİ’lerin nicel özelliklerinin yanı sıra nitel özelliklerinin de açıklanmasına ihtiyaç duyulmuştur.
2.4.1. Nicel Özellikleri
- KOBİ’lerin açıklanması sırasında dahi nicel özelliklerine değinilmektedir.
Sınıflandırmada temel ölçüt olarak kabul görmektedir. KOBİ için en çok bilinen tanımında bile çalışan sayısı 250 kişiyi geçmeyen işletmeler şeklinde yapılmaktadır.
Nicel özellikler bakımından ise başlıca şu ölçütler dikkate alınmaktadır: (Uludağ ve Serin, 1991:16)
- İşçi sayısı - Toplam çevirici güç miktarı
- Enerji Kullanımı - Sermaye
- Ciro (Satış Hâsılatı) - Kapasite (Üretim Hacmi) - Makine parkı - Aktif toplamı
- Kar
Yukarıda belirtilen nicel özellikler temel olanlardır. Nicel özellikleri fiziksel ve parasal değer bakımından iki başlık altında sınıflandırmamız doğru olacaktır. Tablo 7.’de fiziksel ve parasal değerlerine göre nicel özelliklerin sınıflandırılması daha detaylı şekilde verilmektedir.
Tablo 7 : Nicel Ölçütlerin Sınıflandırılması Fiziki Miktar Parasal Değer
■ Çalışan sayısı ■ Sabit varlıkların değeri G
■ Makine sayısı ■ Makine parkı değeri İ
R
■ Kullanılabilir alan
D İ
■ Kullanılabilir hacim ■ Satış tutarı Ç
■ Kapasite ■ Kar hacmi I
■ Katma değer K
■ Ödenen vergi tutarı T
■ Pazar payı I
Kaynak: KOÇ,İ.A. (2008). Türk KOBÎ'leri, Bugünü ve Geleceği. İstanbul: Arıkan Basım Yayın ve Dağıtım.
2.4.2. Nitel Özellikleri
KOBİ’lerin sınıflandırılmasında diğer bir ölçüt nitel özellikleridir.
Sınıflandırmayı doğru yapabilmek açısından yedi başlık altında toplanması uygun olacaktır. Bunlar; İşletme sahipliği, üretim yeteneği, yönetim, finansman, pazarlama, tedarik ve personel özellikleri olarak belirlenmektedir.
2.4.2.1. İşletme Sahipliği Özellikleri
KOBİ’ler çoğunlukla şahıs veya aile işletmesi yapısında olduğu görülmektedir.
İşletme sahibi veya ailenin en büyük üyesi işletmenin yöneticisi durumundadır. Karar mekanizması tek şahsın yetkisindedir. İşletme sahibinin firma dışında olması durumda işlerin ilerleyememesi durumu yaşanmaktadır.
İşletme sahibi sahip yönetici sıfatıyla profesyonel yöneticiden farklı olarak risk üstlenmekte ve işletmede fiilen çalışarak işletme faaliyetlerine doğrudan katkı sağlamaktadır. Aile bireyleri de işletmede fiilen çalışırlar ve işletme yönetimini ileride devralacakları umudu ile bu amaca uygun yetiştirilirler (Erdoğmuş, 2004:45).
2.4.2.2. Üretim Yeteneği Özellikleri
KOBİ’lerde üretim çoğunlukla işgücüne dayalı üretim yöntemleriyle gerçekleştirilmektedir. Siparişe yönelik üretim yapılması, hammadde ve ürün stoğu yapılmasından kaçınılmaktadır.
İşgücüne dayalı bir üretim olmasına rağmen ücret düzeyleri düşüktür. Bu sebeple gelişmekte olan ülkelerdeki KOBİ’lerin uluslar arası pazarlarda paya sahip olduğu görülmektedir.
Büyük işletmelerde daha çok kitle üretim tarzı geçerli iken, küçük ve orta ölçekli işletmelerde atölye tipi üretim tarzı geçerlidir ( Müftüoğlu, 1998: 68-72).
Sipariş bazlı üretim yapılması ile işçi sayısının sınırlı tutulması sebebiyle işçilerin çeşitli işleri yapması gerekmektedir. Bu işletmelerde kalifiye ustaların daha çok yetiştiği görülmektedir. Bu nedenle çırak eğitim merkezi özelliği taşımaktadır.
Araştırma- Geliştirme faaliyetlerine yeterince önem verilmemektedir.
Küçük serilerde üretim yapmanın bir sonucu olarak da işbölümü derecesi büyük işletmelere göre daha düşüktür. İşletmenin rekabet gücünü artırmanın tek yolu esneklik
olduğundan, esneklik KOBİ’ler de bir isletmecilik faktörü olarak ortaya çıkmaktadır (Demir, 1998:76).
2.4.2.3. Yönetim Özellikleri
KOBİ’lerde yönetim işlevinin isletme sahibi tarafından kendi hesabına ve bağımsız olarak yürütmesi nedeniyle ast üst ilişkileri doğrudan ve kişisel olarak gerçekleşmektedir. Dolayısıyla işletme sahibi isletme yönetiminden bir bütün olarak sorumlu ve isletme politikasını belirleyen tek kişi durumundadır. Bu durum ise işleri hızlandırmakta ve değişikliklere karsı hızlı ve esnek kararlar alınmasını sağlamaktadır (Kayalı ve Aktas, 2003:35)
.
2.4.2.4. Finansman Özellikleri
KOBİ’lerin kredi olanakları büyük işletmelere göre daha kısıtlıdır. Nitekim KOBİ’ler kredilendirilirken, kredi verilen isletmenin performansı ve ödeme gücünden ziyade, isletme sahibinin kişi olarak gösterebileceği teminatlara bakılmaktadır. Ayrıca KOBİ’ler sermeye piyasası olanaklarından yeterince yararlanamamaktadırlar (Müftüoglu ve Durukan, 2004:64-65). Sermaye piyasalarından yararlanamamalarının yalnızca menkul kıymet ihracıyla sınırlı kalması ise risk sermayesi ve finansal kiralama gibi araçlardan yeterince yararlanabilmelerini kısıtlamaktadır (Akgemci, 2007:313)
.
2.4.2.5. Pazarlama Özellikleri
KOBİ’lerin, pazarlama işlevine ilişkin özelliklerini aşağıdaki gibi sıralanabilir;
- Pazarlama konusunda uzman kişilerin istihdam edildiği ayrı bir pazarlama bölümü yoktur.
- Bu açıdan bakıldığında az gelişmiş bir pazarlama anlayışından söz edilebilir, - Modern pazarlama araçlarından yeterince yararlanamamaktadırlar,
- Düzenli bir pazarlama araştırması yapılmamaktadır,
- Genel olarak KOBİ’lere ihracat pazarları kapalıdır veya bu işletmelerin ihracat pazarlarına girmeleri çok zordur,
- Ürünlerinin pazarlanmasında pahalı ve karmaşık satış kanalları ve satış örgütleri kullanamamaktadırlar,
- Büyük isletmelerin yaralandıkları kitle üretiminden yararlanamamaktadırlar,
- Daha çok yerel pazarlara hitap etmekte ve genellikle sınırlı bir pazar payına sahiptirler, - Talep tekeline sahip büyük işletmeler, kendilerine yan sanayi olarak yarı mamül veya parça imal eden KOBİ’lere istedikleri şartları dayatmakta, maliyetin altında bir fiyatı bile kabul ettirebilmektedirler.
- Küçük ve orta ölçekli işletmelerin önemli özelliklerinden biri de esneklerinde, yani müşteri özel arzu ve isteklerine cevap verebilmede yatar.
- Yan sanayi olarak büyük bir işletmeye yarı mamül veya parça imal eden küçük işletmeler, pazarlama açısından oldukça dezavantajlı bir konumda bulunurlar (Müftüoğlu, 1998: 63-67).
2.4.2.6. Tedarik Özellikleri
KOBİ’lerin tedarik bakımından en belirgin özelliği hammadde ve mamul stoklarını asgari seviyede tutabilmeleridir. Fakat bu özelliğin dezavantajı iskonto miktarını düşürmesidir. Diğer bir ifade tarzı ile hammadde birim malzeme fiyatlarının yüksek olarak tedarik edilmesidir. Daha çok sipariş üzerine üretim yaptıklarından malzeme ihtiyaçları da siparişe göre değişebilmektedir ( Müftüoğlu, 1998:67-68).
2.4.2.7. Personel Özellikleri
Büyük işletmelerden farklı olarak emek yoğun üretim yapılarından dolayı KOBİ’lerde insan faktörü çok önemlidir. Yönetim ile personel arasındaki doğrudan ve samimi ilişkiler nedeniyle de personelin işten memnun olma oranı daha yüksektir.
Sendikalaşma oranının düşük olduğu bu isletmelerde, personelin eğitim faaliyetlerinde de yeterince önem verilmediği görülmektedir (TMMOB,1999:67-69 Demir,1998:76).
Sınırlı sayıda istihdam sağlanması sebebiyle, nitelikli işçi tercih edilmektedir.
Büyük işletmeler göre daha kalifiye elemanlar bulunmaktadır. Üst kadrolarda işleyiş tamamen farklıdır. Kalifiye eleman istihdam edecek ekonomik koşullara sebep olmaması sebebiyle uzman kişi bulunduramamaktadır.