Koşul (Şart)

Azerbaycan Türkçesinde olduğu gibi Iğdır ve çevresinde de koşul (şart), çekimlerimiz esas fiile, {-sA} ekinin getirilmesiyle oluşturulur.

4.9.3.1 Geniş Zamanın Koşulu 1. Teklik Şahıs

gidersem (12-266), geçersem (12-267). 2. Teklik Şahıs

yaḫarsansa < yaḫ-ar i-se-n i-se (5a-126), alarsansa (5a-164), yaparsansa (5a-198), edersense (5a-265), ekersense (16-82).

3. Teklik Şahıs

ġalarsa (1d-29), olarsa (8-89), batarsa (21-120), ederse (5a-190), giderse (12-465), istiyerse (19-103), piterse (31a-59), olursa (35-242).

1. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: gelerseh, giderseh, alarsaḫ, vererseh, satarsaḫ, yiyerseh.

90 2. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: ġalarsayız, vererseyiz, öperseyiz, gülerseyiz, gederseyiz, alarsayız.

3. Çokluk Şahıs gelerseler (7b-15).

Geniş Zamanın Koşulunun Olumsuzu

Metinlerimizde bu çekimin örneğine rastlanmamıştır; ancak Aralık İlçesi ağzında olumsuz eylemlerin geniş zamanının koşulu şu şekildedir:

1. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: aparmazsam “götürmezsem”, yemezsem, almazsam, vermezsem.

2. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: bilmezsense, beğenmezsense, ġavuşammezsense, götürmezsense, yetişenmezsense, inanmazsansa, çıḫmazsansa .

3. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: aparmazsa “götürmezse”, oḫutmazsa, getmezse, eşitmezse “duymaz”.

1. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: getmezseh, vermezseh, satmazsaḫ, işlemezseh “çalışmazsak”

2. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: gelmezseyiz, vermezseyiz, almazsayız, satmazsayız, getmezseyiz.

91

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: almazsalar, vermezseler, gülmezseler, satmazsalar.

4.9.3.2 Şimdiki Zamanın Koşulu 1. Teklik Şahıs

deyiremse (2d-1). 2. Teklik Şahıs

eliyirsen (1a-78), deyirsen (1c-5), yeyirsen 40), gedirsen 40), getirirsen (1d-40), satırsan (1d-40).

Bölgemiz ağzında kullanılan bu örnek ölçünlü dille benzerlik göstermektedir: gidiyorsan (34-10).

3. Teklik Şahıs istiyirse (19-104). 1. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: yeyirseh, alırsah, verirseh, satarsaḫ, gederseh.

2. Çokluk Şahıs

içirsinizse “içiyorsanız” (20-65). 3. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: alırsalar, verirseler, gedirseler, vurursalar, ölürseler.

Şimdiki Zamanın Koşulunun Olumsuzu

Metinlerimizde sadece 2. teklik ve 3. teklik şahsın çekimine rastlanmıştır. Diğer çekimler araştırma bölgemizde şöyledir:

92

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: alammırsam, veremmirsem, satammırsam, göremmirsem, gelemmirsem.

2. Teklik Şahıs

gidemmirsen “gidemiyorsun” (20-84),yeyebilmirsen “yiyemiyorsun” (20-134), bilmirsen (22-13), göremmirsen (32-57), çehmirsen (4a-26), sayılmırsan (5a-258), tanımırsan (6b-69).

3. Teklik Şahıs

vermirse “vermiyorsa” (30-173), almırsa “almıyorsa” (9-10). 1. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: almırsaḫ, oḫutmursaḫ, gelmirseh, vermirseh, görmürseh, satmırsaḫ.

2. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir. Kullanımı genel olarak ince ünlülüdür: gelmirseyiz, vermirseyiz, sevmirseyiz, döymürseyiz “dövmüyorsanız”.

3. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: atmırsalar, getmirseler, vermirseler, satmırsalar, sevmirseler.

4.9.3.3 Görülen Geçmiş Zamanın Koşulu

Metinlerimizde sadece 2. teklik ve 3. teklik şahsın çekimine rastlanmıştır. Diğer çekimler araştırma bölgemizde şöyledir:

1. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: apardıysam “götürdüysem”, satdıysam, piştiysem “biçtiysem”, eşiddiysem “duyduysam”.

93 2. Teklik Şahıs

gerçehleştirdinse < gerçekleş-tir-di-n i-se (5a-263). 3. Teklik Şahıs

dediyse (16-262), nedise < ne i-di i-se (31b-15), olsaydı (31b-66). 1. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: aldıysaḫ, gördüyseh, satdıysaḫ, yediyseh, apardıysaḫ.

2. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: verdiyizse, aldıyızsa, apardıyızsa “götürdünüzse”, satdıyızsa, geldiyizse.

3. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: aldıysalar, verdiyseler, geldiyseler, atdıysalar, seçtiyseler, gördüyseler.

Görülen Geçmiş Zamanın Koşulunun Olumsuzu

Metinlerimizde bu çekimin örneğine rastlanmamıştır; ancak Aralık İlçesi ağzında olumsuz eylemlerin görülen geçmiş zamanının koşulu şu şekildedir:

1. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: vermediysem, almadıysam, sevmediysem, görmediysem.

2. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: yemediysense, almadıysansa, vermediysense, satmadıysansa, getmediysense.

3. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: görmediyse, aparmadıysa “götürmediyse”, oḫutmadıysa, bilmediyse, vermediyse.

94 1. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: çalmadıysaḫ, getmediyseh, bilmediyseh, satmadıysaḫ, pitirmediyseh.

2. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: almasaydıyız, vermeseydiyiz, götürmeseydiyiz, yemeseydiyiz.

3. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: atmadılarsa, getmedilerse, vermedilerse, vurmadılarsa, satmadılarsa.

4.9.3.4 Öğrenilen Geçmiş Zamanın Koşulu

Metinlerimizde sadece 3. teklik şahsın çekimine rastlanmıştır. Diğer çekimler araştırma bölgemizde şöyledir:

1. Teklik Şahıs

1. teklik şahsın Aralık İlçesi ağzında çekimi yoktur. 2. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: gedipsense < get-ip i-se-n i-se, alıpsansa, veripsense, aparıpsansa “götürmüşsen”, yapıpsansa.

3. Teklik Şahıs

gedipse “gitmişse” (30-34), alıpsa “almışsa” (4b-126). 1. Çokluk Şahıs

1. çokluk şahsın Aralık İlçesi ağzında çekimi yoktur. 2. Çokluk Şahıs

2. çokluk şahsın Aralık İlçesi ağzında çekimi yoktur. 3. Çokluk Şahıs

95

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: gediplerse, alıplarsa, veriplerse, yapıplarsa.

Öğrenilen Geçmiş Zamanın Koşulunun Olumsuzu

Metinlerimizde sadece 3. teklik şahsın çekimine rastlanmıştır. Diğer çekimler araştırma bölgemizde şöyledir:

1. Teklik Şahıs

1. teklik şahsın Aralık İlçesi ağzında çekimi yoktur. 2. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: almıyıpsansa, vermiyipsense, görmüyüpsense, elemiyipsense, yapmıyıpsansa.

3. Teklik Şahıs

getirmiyipse “getirmemişse” (5a-245). 1. Çokluk Şahıs

1. çokluk şahsın Aralık İlçesi ağzında çekimi yoktur. 2. Çokluk Şahıs

2. çokluk şahsın Aralık İlçesi ağzında çekimi yoktur. 3. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: getirmiyiplerse, almıyıplarsa, yapmıyıplarsa, görmüyüplerse, aparmıyıplarsa “götürmemişlerse”, vermiyiplerse.

4.9.3.5 Gelecek Zamanın Koşulu

Metinlerimizde bu çekimin örneğine rastlanmamıştır; ancak Aralık İlçesi ağzında gelecek zamanın koşulu şu şekildedir:

96

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: verecehsem, alacaḫsam, gidecehsem, duracaḫsam, sevecehsem, vuracaḫsam.

2. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: girecehsense, tüşünecehsense, diyecehsense, öğrenecehsense, görecehsense, verecehsense, gelecehsense, soracaḫsansa, yatacaḫsansa, duracaḫsansa, çalacaḫsansa. 3. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: soracaḫsa, çalacaḫsa, vuracaḫsa, verecehse, ölecehse, diyecehse.

1. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: ölecehseh, verecehseh, alacaḫsaḫ, vuracaḫsaḫ, gelecehseh, bilecehseh.

2. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: yiyecehseyiz, alacaḫsayız, gedecehseyiz, sevecehseyiz, geyecehseyiz.

3. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: diyecehseler, verecehseler, alacaḫsalar, ġıracaḫsalar, satacaḫsalar.

Gelecek Zamanın Koşulunun Olumsuzu

Metinlerimizde bu çekimin örneğine rastlanmamıştır; ancak Aralık İlçesi ağzında olumsuz eylemlerin gelecek zamanının koşulu şu şekildedir:

1. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: almıyacaḫsam, getmiyecehsem, aparmıyacaḫsam “götürmeyeceksem”, satmıyacaḫsam, tutmayacaḫsam.

97 2. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: getmiyecehsense, almacaḫsansa, ölmeyecehsense, vurmayacaḫsansa, satmayacaḫsansa, vermeyecehsense.

3. Teklik Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: aparmayacaḫsa “götürmeyecehse”, vermeyecehse, getmiyecehse.

1. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: oturmuyacaḫsaḫ, bilmeyecehseh, satmıyacaḫsaḫ, vermiyecehseh, demiyecehseh 2. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: almıyacaḫsayız, vermiyecehseyiz, getmiyecehseyiz, satmıyacaḫsayız.

3. Çokluk Şahıs

Metinlerimizde örneği yoktur. Bölge ağzında kullanımı şu şekildedir: gelmeyecehlerse, almıyacaḫlarsa, tutmayacaḫlarsa, satmıyacaḫlarsa, durmuyacaḫlarsa.