4. BULGULAR
4.1. Klasik Veri Zarflama Analizi Sonuçları
Ege Bölgesi orman işletmelerinin etkinliklerini değerlendirmek amacıyla oluşturulan 17 adet klasik VZA modelinin sonuçları aşağıda açıklanmıştır.
Sonuçlar,
• etkin olmayan orman işletmeleri ve etkinlik değerleri,
• etkin olmayan orman işletmelerinin referans alması gereken etkin orman işletmeleri ve referans düzeyleri,
• etkin olmayan orman işletmelerine ait değişkenlerin hedef değerleri ve oranları
biçiminde sunulmuş ve değerlendirilmiştir.
Çalışmada oluşturulan 17 adet klasik VZA modeli, Scheel (2000) tarafından tasarlanan EMS (Efficiency Measurement System) version 1.3.0 paket programıyla çözülmüştür. Etkin olmayan orman işletmelerinin girdi ve çıktı miktarına yönelik referans değerlerinin oluşturulmasında ise, excel yazılımından yararlanılmıştır.
Model 1’in Klasik VZA Sonuçları:
Model 1’in klasik VZA çözümünde, 26 orman işletmesinden 7’sinin etkin olmadığı, 19’unun ise etkin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Etkin orman işletmelerinin, etkinlik değeri 1,0000 olup etkin olmayan Çal, Denizli, Uşak, Bayındır, İzmir, Manisa ve Nazilli Orman İşletmeleri’nin etkinlik değeri Çizelge 9’da sunulmuştur. Buna göre, 0,8524 ile 12 nolu karar verme birimi olan İzmir Orman İşletmesi en küçük etkinlik değerine sahiptir.
Ege Bölgesindeki 26 orman işletmesinden ikisi büyükşehir, dördü il merkezi ve 20’si ise ilçe merkezlerinde faaliyet göstermektedir. Bu kapsamda, Model 1’in çözümünde etkin bulunmayan İzmir ve Denizli Orman İşletmeleri büyükşehirde, Uşak ve Manisa Orman İşletmeleri il merkezinde, Çal, Bayındır ve Nazilli Orman İşletmeleri ise ilçe merkezinde bulunmaktadır. Buna karşılık il merkezinde yer alan Aydın ve Muğla Orman İşletmeleri ile ilçe merkezinde yer alan 16 orman işletmesi ise etkindir.
34
Çizelge 9. Model 1’in klasik VZA çözümüne göre etkin olmayan orman işletmeleri Table 9. Inefficient forest enterprises in view of solution of data envelopment
analysis of Model 1
Sıra No Karar Birimi (KB) Etkinlik Değeri (ED) No Orman İşletmesi
1 2 Çal 0,9819
2 4 Denizli 0,8889
3 7 Uşak 0,8729
4 8 Bayındır 0,8809
5 12 İzmir 0,8524
6 13 Manisa 0,9427
7 21 Nazilli 0,9753
VZA’nde, etkin olmayan karar verme birimleri için referans alınacak karar birimleri ile referans düzeyleri de elde edilmektedir. Model 1’in çözümüne göre etkin olmayan orman işletmelerinin referans alması gereken orman işletmeleri ile referans düzeyleri Çizelge 10’da verilmiştir.
Çizelge 10’a göre, örneğin; 0,8524 etkinlik düzeyine sahip İzmir Orman İşletmesi, etkin olan Aydın, Milas, Yatağan ve Kemer Orman İşletmelerini, sırasıyla 0,1480, 0,3528, 0,4407 ve 0,6197 düzeyinde referans alması gerekmektedir. Ayrıca, etkin olan Demirci Orman İşletmesi, etkin olmayan yedi orman işletmesinin beşi tarafından referans alınmaktadır.
VZA ile bu sonuçlar yanında, etkin olmayan orman işletmelerinin etkin duruma gelebilmesi için girdi ve çıktı değişkenlerine ait değerlerini ne kadar değiştirmesi gerektiği, yani hedef değerleri ve oranları da hesaplanmaktadır.
Örneğin etkin olmayan Çal Orman İşletmesinin girdi ve çıktı değişkenlerine ait hedef değerlerinin ve oranlarının nasıl hesaplandığını açıklayalım. Çizelge 10’a göre Çal Orman İşletmesi, Çameli (3), Tavas (6) ve Demirci (10) Orman İşletmeleri’ni 0,3303, 0,2795 ve 0,2755 düzeyinde referans almıştır. Bu orman işletmelerinin toplam alan (X1) değişken değerleri ile Çizelge 10’daki referans düzeylerinden yararlanılarak, Çal Orman İşletmesinin X1 değişkenine ait hedef değeri
35
Çizelge 10. Model 1’in klasik VZA çözümüne göre etkin olmayan orman işletmelerinin referans alması gereken orman işletmeleri
Table 10. Forest enterprises should be considered as reference enterprise by inefficient forest enterprises in view of solution of data envelopment analysis of Model 1
KVB Çal Denizli Uşak Bayındır İzmir Manisa Nazilli ED 0,9819 0,8889 0,8729 0,8809 0,8524 0,9427 0,9753
Referans
(0,2795) 10-Demirci
(0,3675) 10-Demirci
(0,1372) 14-Akhisar
(0,4826) 19-Milas
(0,3528) 14-Akhisar
(0,6490) 14-Akhisar (0,3791)
olarak hesaplanır.
Çal Orman İşletmesinin tüm girdi ve çıktı değişkenleri için bu hesaplamalar benzer biçimde yapılmış ve Çizelge 11’de verilen hedef değerleri ve değişim oranları elde edilmiştir.
Buna göre, Çal Orman İşletmesi, mevcut girdi ve çıktılarını Çizelge 11’de belirtilen hedef değerleri kadar arttırmalı ya da azaltmalı ve böylece, etkin duruma gelmelidir. Ayrıca, girdi değişkenlerinden toplam alanın (X1) % 56,6, orman alanının (X2) % 30,4, toplam ağaç servetinin (X3) % 20,1, işletmenin sorumluluk alanı nüfusunun (X6) % 51,1, toplam orman yangını giderlerinin (X7) % 31,7 gibi önemli oranlarda azaltılması, çıktı değişkenlerinden yol yoğunluğunun (Y1) % 95,1, toplam odun satış miktarının ise (Y3) % 14,4 gibi önemli oranlarda artırılması gerektiği dikkat çekicidir.
36
Çizelge 11. Çal Orman İşletmesi için referans gösterilen orman işletmelerinin girdi ve çıktı değişkenleri ile değişkenlerin bulunması gereken değerleri
Table 11. Input and output variables of forest enterprises should be considered as reference enterprise and the target values of these variables for Çal forest enterprises
Referans Gösterilen Orman İşletmeleri ve Referans Düzeyi Çal Orman İşletmesinin
Değişkenler Çameli Tavas Demirci Mevcut Durumu Hedef Değeri Değişim Oranı (%) X1 76851,50 193391,50 305921,00 377141,5 163718,2 -56,6 X2 48698,00 99939,50 117064,50 109603,5 76269,3 -30,4 X3 3304539,00 3722420,90 2708761,80 3603679,7 2878169,7 -20,1 X4 35204,00 76283,00 51010,00 50192,1 47002,2 -6,4
X5 18,67 25,33 30,33 22,0 21,6 -1,8
X6 19100,00 82059,00 138361,00 137755,0 67362,7 -51,1 X7 266113,15 796954,21 1134884,04 912472,1 623306,4 -31,7 X8 33460,10 60718,20 49486,37 42423,1 41656,1 -1,8 X9 2333534,10 3555518,90 3354782,72 2863545,3 2688776,5 -6,1
Y1 12,55 11,79 4,86 4,5 8,8 95,1
Y2 2544,00 4733,33 5137,33 3578,7 3578,6 0,0 Y3 31616,60 43453,77 45963,90 30818,7 35251,3 14,4 Y4 2991128,74 5295254,53 4287722,81 3398512,3 3649261,1 7,4 Y5 4846521,70 6011251,38 5134108,23 4695498,4 4695397,7 0,0
37
Çal Orman İşletmesi ile birlikte diğer etkin olmayan orman işletmeleri için etkinlik değerleri, referans alınması gereken işletmeler ile referans düzeyleri ve değişkenlerin olması gereken hedef değerleri ve değişim oranları Çizelge 12’de özetlenmiştir. Buna göre, etkin olmayan orman işletmeleri için aşağıdaki sonuçlara ulaşılmaktadır :
Nazilli Orman İşletmesi hariç, orman işletmelerinin toplam alanı (X1) ile orman alanını (X2) önemli ölçüde azaltması gerekmektedir. Örneğin Uşak Orman İşletmesi, toplam alanını (X1) % 68,5 oranında azaltarak 553916,0 hektardan 174344,9 hektara, orman alanını (X2) ise % 58,2 oranında azaltarak 220997,8 hektardan 92387,6 hektara düşürmelidir.
Manisa Orman İşletmesinde önemli bir değişiklik olmamakla birlikte, orman işletmelerinin toplam ağaç servetini (X3) % 5,7 ile % 43,9 arasında azaltması gerekmektedir. Örneğin Denizli Orman İşletmesi, toplam ağaç servetini (X3) % 43,9 oranında azaltarak 8784491,0 m3’den 4932254,8 m3’e düşürmelidir.
Orman işletmelerinin planlanmış toplam üretim miktarını (X4) % 6,4 ile % 37 arasında azaltması gerekmektedir. Örneğin Manisa Orman İşletmesi, planlanmış toplam üretim miktarını (X4) % 37 oranında azaltarak 118527,8 m3’den 74713,1 m3’e düşürmelidir.
Çal ve Nazilli Orman İşletmesi hariç, diğer orman işletmelerinin toplam personel sayısını (X5) yaklaşık olarak yarı yarıya azaltması gerekmektedir. Örneğin Manisa Orman İşletmesi, toplam personel sayısını (X5) % 52,7 oranında azaltarak 83 kişiden 39 kişiye düşürmelidir.
Orman işletmelerinin sorumluluk alanı nüfuslarını (X6) büyük ölçüde azaltması gerekmektedir. Örneğin büyükşehir merkezinde bulunan ve en yüksek nüfusa sahip İzmir Orman İşletmesi, sorumluluk alanı nüfusunu (X6) % 90,8 oranında azaltarak 2429067 kişiden 223546,3 kişiye düşürmelidir.
Orman işletmelerinin toplam orman yangını giderini (X7) % 31,3 ile % 69,3 arasında azaltması gerekmektedir. Örneğin Denizli Orman İşletmesi, toplam orman yangını giderini (X7) % 69,3 oranında azaltarak 1916707,7 YTL’den 588142,7 YTL’ye düşürmelidir.
Orman işletmelerinin çoğunda, üretilen toplam odun miktarı (X8) büyük değişim göstermemektedir. Örneğin en yüksek değişime sahip İzmir Orman İşletmesi, üretilen toplam odun miktarını (X8) % 14,8 oranında azaltarak 130625,9 m3’den 111340,7 m3’e düşürmelidir.
38
Çizelge 12. Model 1’in klasik VZA çözümünde etkin olmayan işletmeler
Table 12. Inefficient forest enterprises in view of solution of data envelopment analysis of Model 1
EOİ Çal Denizli Uşak Bayındır İzmir Manisa Nazilli
ED 0,9819 0,8889 0,8729 0,8809 0,8524 0,9427 0,9753
Bench.
3 (0,3303) 6 (0,2795) 10 (0,2755)
5 (0,9750) 10 (0,3675)
5 (0,6084) 10 (0,1372) 14 (0,2692) 26 (0,0418)
5 (0,3537) 14 (0,4826) 26 (0,1115)
15 (0,1480) 19 (0,3528) 22 (0,4407) 26 (0,6197)
10 (0,2947) 14 (0,6490)
10 (0,5345) 14 (0,3791) 24 (0,8980)
Mevcut D. Hedef D. Hed % Mevcut D. Hedef D. Hed % Mevcut D. Hedef D. Hed % Mevcut D. Hedef D. Hed % Mevcut D. Hedef D. Hed % Mevcut D. Hedef D. Hed % Mevcut D. Hedef D. Hed % X1 377141,5 163718,2 -56,6 312721,0 177508,7 -43,2 553916,0 174344,9 -68,5 387012,5 193741,8 -49,9 531068,5 297967,9 -43,9 569243,0 295859,0 -48,0 346014,0 326394,1 -5,7 X2 109603,5 76269,3 -30,4 139454,0 97402,8 -30,2 220997,8 92387,6 -58,2 144904,0 98646,4 -31,9 238867,0 152557,2 -36,1 175990,0 128649,3 -26,9 153907,0 150104,2 -2,5 X3 3603679,7 2878169,7 -20,1 8784491,0 4932254,8 -43,9 7284772,4 4717515,1 -35,2 5723177,8 5016101,9 -12,4 9956472,1 8486479,5 -14,8 5091080,6 4799333,2 -5,7 8893167,1 6319452,7 -28,9 X4 50192,1 47002,2 -6,4 81862,0 68087,0 -16,8 91031,0 64283,0 -29,4 95154,9 66921,4 -29,7 91421,5 77923,9 -14,8 118527,8 74713,1 -37,0 158861,0 116486,4 -26,7 X5 22,0 21,6 -1,8 60,7 31,6 -47,9 58,7 30,8 -47,4 69,3 33,5 -51,7 126,0 65,7 -47,8 83,0 39,2 -52,7 58,7 54,9 -6,5 X6 137755,0 67362,7 -51,1 517108,0 57996,4 -88,8 319313,0 108594,1 -66,0 439998,0 157258,2 -64,3 2429067,0 223546,3 -90,8 765123,0 240507,3 -68,6 306819,0 201891,6 -34,2 X7 912472,1 623306,4 -31,7 1916707,7 588142,7 -69,3 1403356,1 904809,8 -35,5 2869700,9 1263678,6 -56,0 4961060,3 2608475,8 -47,4 2609794,2 1745105,5 -33,1 3203462,9 2200016,4 -31,3 X8 42423,1 41656,1 -1,8 70828,2 62964,4 -11,1 86779,8 75746,4 -12,7 104027,3 91625,7 -11,9 130625,9 111340,7 -14,8 115453,9 108358,9 -6,1 133157,5 129870,0 -2,5 X9 2863545,3 2688776,5 -6,1 8249262,0 4612972,5 -44,1 5245220,7 4578266,5 -12,7 5643601,5 4970805,5 -11,9 11067703,9 8414128,6 -24,0 6218876,1 5436453,6 -12,6 8663455,6 8449659,5 -2,5
Y1 4,5 8,8 95,1 11,8 13,7 16,3 5,0 10,6 110,5 9,0 9,0 0,0 7,3 13,2 81,7 6,7 6,7 0,1 11,7 24,2 106,7
Y2 3578,7 3578,6 0,0 4765,0 4765,2 0,0 4764,7 4764,2 0,0 4858,3 5230,9 7,7 7129,3 7129,0 0,0 6618,0 6618,4 0,0 8852,0 8851,8 0,0 Y3 30818,7 35251,3 14,4 61529,7 61960,4 0,7 72310,3 72304,7 0,0 86164,5 86157,1 0,0 110138,9 110134,0 0,0 99597,7 99601,7 0,0 116761,3 120994,4 3,6 Y4 3398512,3 3649261,1 7,4 6426257,3 6426407,0 0,0 6345285,9 6344757,5 0,0 6092607,5 6806607,0 11,7 8132488,6 8357273,7 2,8 6786178,5 7421584,4 9,4 9829819,7 10227650,0 4,0 Y5 4695498,4 4695397,7 0,0 3149478,2 7525725,0 139,0 5364063,0 6308814,1 17,6 4799258,1 5948117,9 23,9 2043479,5 6716063,2 228,7 4876762,6 6091075,1 24,9 5540819,1 9485402,6 71,2
EOİ: Etkin Olmayan KVB’leri; ED: Etkinlik Değeri; Hed.%: Değişken Değerlerinin Değişim Yüzdesi; Bench.: Benchmarks
39
Orman işletmelerinin giderler genel toplamını (X9) % 2,5 ile % 44,1 arasında azaltması gerekmektedir. Denizli ve İzmir Orman İşletmelerinin diğer orman işletmelerine göre giderler genel toplamı (X9) yüksektir. Örneğin Denizli Orman İşletmesi, giderler genel toplamını (X9) % 44,1 oranında azaltarak 8249262,0 YTL’den 4612972,5 YTL’ye düşürmelidir.
Çal, Uşak, İzmir ve Nazilli Orman İşletmelerinin yol yoğunluğunu (Y1) önemli ölçüde arttırması gerekmektedir. Örneğin Uşak Orman İşletmesi, yol yoğunluğunu (Y1) % 110,5 oranında arttırarak 5,0 m/ha’dan 10,6 m/ha’a yükseltmelidir.
Orman işletmelerinde silvikültür çalışması uygulanan alan miktarında (Y2) önemli bir değişiklik yapılmasına gerek yoktur. Sadece, Bayındır Orman İşletmesinin silvikültür çalışması yapılan alan miktarını (Y2) % 7,7 oranında arttırarak 4858,3 hektardan 5230,9 hektara yükseltmelidir.
Toplam odun satış miktarı (Y3) açısından en yüksek değişim % 14,4 oranı ile Çal Orman İşletmesinde gerçekleşmektedir. Diğer orman işletmelerinde toplam odun satış miktarı (Y3) önemli ölçüde değişmemektedir. Bu kapsamda Çal Orman İşletmesi, toplam odun satış miktarını (Y3) 30818,7 m3’den 35251,3 m3’e yükseltmelidir.
Bayındır Orman İşletmesi dışındaki diğer orman işletmelerinde brüt satışlar toplamı (Y4) önemli ölçüde değişmemektedir. Buna göre; Bayındır Orman İşletmesi, brüt satışlar toplamını (Y4) % 11,7 oranında arttırarak 6092607,5 YTL’den 6806607,0 YTL’ye yükseltmelidir.
Çal Orman İşletmesi hariç, orman işletmelerinin dönem kârını (Y5) % 17,6 ile 228,7 oranında artırması gerekmektedir. Örneğin İzmir Orman İşletmesi, dönem kârını (Y5) % 228,7 arttırarak 2043479,5 YTL’den 6716063,2 YTL’e yükseltmelidir.
Model 2- 17’ye yönelik Klasik VZA Sonuçları:
Model 2-17’ye yönelik Klasik VZA Sonuçları EK-3’de verilmiştir.
Klasik VZA Sonuçlarının Değerlendirilmesi :
Çizelge 13’de, yukarıda sıralanan 17 adet klasik VZA modelinin çözüm sonuçları esas alınarak, etkin olmayan orman işletmeleri ve etkinlik değerleri karşılaştırılmış, bu orman işletmelerinin etkin olmadığı model sayısı ve yüzdesi verilmiştir. Klasik VZA sonuçlarına göre, 26 orman işletmesinden yedisinin, değişik sayılarda, örneğin Uşak Orman İşletmesinin 17 modelin 12’sinde, Denizli ve İzmir Orman İşletmesinin ise 11’inde etkin olmadığı görülmektedir. Etkin olmayan orman işletmeleri içinde en küçük etkinlik değeri 0,8524 ile İzmir Orman İşletmesine aittir.
40
Çizelge 13. Modellerin klasik VZA sonuçlarına göre etkin olmayan orman işletmelerinin etkinlik değerleri
Table 13. Efficiency values of inefficient forest enterprises in view of classical data envelopment analysis results
Modeller Etkinlik Değerleri
Çal Denizli Uşak Bayındır İzmir Manisa Nazilli Model 1 0,9819 0,8889 0,8729 0,8809 0,8524 0,9427 0,9753 Model 2 0,9828 0,9046 0,8729 0,9250 0,8817 0,9427 - Model 3 0,9819 0,8889 0,8881 0,9239 0,8784 - 0,9753 Model 4 0,9828 0,9046 0,8881 0,9813 0,8819 - - Model 5 - 0,8910 0,8729 0,8809 0,8524 0,9427 - Model 6 - 0,9033 0,9329 0,9024 0,8805 0,9427 0,9753 Model 7 - 0,9033 0,9329 0,9024 0,8805 0,9427 - Model 8 - 0,9628 - 0,9648 - - - Model 9 - 0,9954 0,9187 - 0,9213 - 0,9796 Model 10 - 0,9897 0,9001 - - - - Model 11 - - - 0,9111 0,9912 0,9974 0,9778 Model 12 - 0,9818 0,9042 - 0,8940 - 0,9915
Model 13 - - - 0,9836 - - -
Model 14 - - 0,9564 - - - 0,9959
Model 15 - - - - - - 0,9959
Model 16 - - 0,9680 - - - 0,9965
Model 17 - - - - 0,9730 - -
Min. Etkinlik Değeri 0,9819 0,8889 0,8729 0,8809 0,8524 0,9427 0,9753 Maks. Etkinlik Değeri 0,9828 0,9954 0,9680 0,9836 0,9912 0,9974 0,9965 Etkinsizlik Adedi 4 11 12 10 11 6 9 Etkinsizlik %’si 24 65 71 59 65 35 53
Etkin olmayan orman işletmelerinin modellere göre % dağılımı incelendiğinde, 17 adet modelin % 71’inde Uşak Orman İşletmesinin, % 65’inde Denizli ve İzmir Orman İşletmesinin, % 59’unda Bayındır Orman İşletmesinin,
% 53’ünde Nazilli Orman İşletmesinin, % 35’inde Manisa Orman İşletmesinin,
% 24’ünde ise Çal Orman İşletmesinin etkin olmadığı görülmektedir.
Buna göre, Uşak, Denizli, İzmir, Bayındır ve Nazilli Orman İşletmeleri, en fazla etkinsizliğe sahip, diğer bir ifadeyle en az etkin olan beş orman işletmesidir.
Model 1-17’ye ait çözümlerin verildiği Çizelge 13’deki sonuçlar, bu orman işletmeleri açısından değerlendirilirse, değişkenler için Çizelge 14’te özetlenen en küçük ve en büyük değişim oranları elde edilir. Buna göre; söz konusu orman işletmelerinin etkin olabilmesi için girdi ve çıktı değişkenlerin değerlerinin bu oranlar içerisinde yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Bu oranlar, Denizli, Uşak,
41
Bayındır ve İzmir Orman İşletmelerinin, en azından iki orman işletmesine bölünmesi gerektiğini ortaya çıkarmaktadır. Diğer değişkenler için de benzer değerlendirmeler yapmak mümkündür.
Çizelge 14. En fazla etkinsizliğe sahip beş orman işletmesine ait değişkenlerin değişim oranları özeti
Table 14. Summary of change ratio that were belonged to the five most inefficient forest enterprises
Değişkenler Değişim Oranları (%)
Denizli Uşak Bayındır İzmir Nazilli Min. Maks. Min. Maks. Min. Maks. Min. Maks. Min. Maks.
X1 27 49 56 70 11 55 15 44 4 14 X2 1 34 54 61 11 44 26 41 1 3 X3 20 45 12 41 9 24 12 33 12 29 X4 9 19 21 34 9 31 1 15 19 28 X5 3 52 33 50 23 52 42 61 1 8 X6 63 89 36 66 8 71 88 93 22 52 X7 16 69 3 45 38 56 45 57 28 44
X8 1 11 3 13 3 12 1 15 1 6
X9 29 46 5 14 2 12 23 42 1 3
Y1 14 45 62 337 1 4 17 82 98 173
Y2 0 0 1 13 1 15 1 10 0 0
Y3 1 13 0 0 0 0 1 5 1 4
Y4 0 0 1 1 5 24 1 13 3 9
Y5 107 141 1 69 11 35 212 344 66 114
Klasik VZA modellerinde, sırasıyla Akhisar, Demirci, Eskere, Tavas, Çameli ve Kemer Orman İşletmeleri’nin en çok referans gösterilmiştir. Aynı kapsamda, Acıpayam, Bayındır, İzmir, Köyceğiz ve Nazilli Orman İşletmeleri ise referans gösterilmemiştir.