2.7. E-TİCARETTE ÖDEME ARAÇLARI
2.7.1. Klasik Ödeme Araçları
Klasik ödeme araçları olarak kredi kartları, Elektronik Fon Transferi, doğrudan borçlandırma, borç kartları (debit cards) ve elektronik çek irdelenecektir.
2.7.1.1. Kredi Kartı İle Ödeme
İnternet üzerinden yapılan alışverişlerde en çok kullanılan ödeme aracı kredi kartıdır. Kredi kartının tüm dünyada standart bir ödeme altyapısına sahip olması ve kullanıcı kitlesinin genişliği, en çok kullanılan ödeme aracı olmasına neden olmuştur.120 Pek çok ülkede banka kartları içerisinde en büyük paya sahip olan kredi kartlarında, hileli kullanımlardan ve işlemlerden dolayı kredi kartı veren ticari işletmeler sorumlu tutulduğundan dolayı kredi kartları güvenli bir ödeme aracı olarak görülmektedir. Alışveriş sırasında kredi kartı bilgilerinin üçüncü şahıslarca ele geçirilmesinin önlenmesi amacıyla bu bilgilerin şifrelenmesi esasına dayanan SSL121 ve SET122 protokolleri kullanılmakta, böylece alışveriş güvenliği kolaylıkla sağlanmaktadır.123
SSL network (ağ) üzerindeki veri transferi sırasında güvenlik ve gizliliğin sağlanması amacıyla Netscape tarafından geliştirilmiş bir güvenlik protokolüdür. 1996 yılında 3.0 versiyonunun çıkarılmasıyla hemen hemen bütün Internet tarayıcılarının (Microsoft Explorer, Netscape Navigator vb.) desteklediği bir standart haline gelmiş ve kısa zamanda çok geniş uygulama alanları bulmuştur. SSL şifrelemesi ile gönderilen bilginin kesinlikle ve sadece doğru adreste deşifre edilebilmesini sağlanır. Bilgi ya da veri gönderilmeden önce otomatik olarak şifrelenir
120http://eticaret.garanti.com.tr/icerik/goster.asp?t=a&c=1&i=44, 04.04.2007 121 SSL: Secure Sockets Layer - Soket Düzeyi Güvenlik
122 SET: Secure Electronic Transactions - Güvenli Elektronik İşlemler
123 Cemal Erdoğdu, “Avrupa Birliği’nde Elektronik Ödeme Sistemlerindeki Gelişmeler”, Bankacılar Dergisi, Sayı: 48, Mart 2004, s.82.
ve sadece doğru alıcı tarafından deşifre edilebilir. Her iki tarafta da doğrulama yapılarak işlemin ve bilginin gizliliği ve bütünlüğü korunur. SSL protokolünde 40 bit ve 128 bit şifreleme kullanılmaktadır. 128 bit şifrelemede 2128 değişik anahtar vardır ve bu şifrenin çözülebilmesi çok büyük bir maliyet ve zaman gerektirir. Kötü niyetli bir kişinin 128 bit´lik şifreyi çözebilmesi için 1 milyon dolarlık yatırım yaptıktan sonra 70 yıla yakın gibi bir zaman harcaması gerekir. Bu örnek bile SSL güvenlik teknolojisinin gelişmişliğini ve etkinliğini göstermektedir. SET ise banka kartları ve ödemeler ile ilgili bilgilerin güvenliğini sağlamak amacıyla Visa, Mastercard, Microsoft, Netscape, GTE, IBM, SAIC, Terisa Systems ve Verisign´ın katılımıyla oluşan bir konsorsiyum tarafından geliştirilmiştir. SET protokolünde alışveriş, sanal cüzdan ve e-sertifika aracılığı ile daha güvenli bir ortamda gerçekleştirilir. SET, alışveriş işlemi sırasında ödeme bilgisi gizliliğini, kart kullanıcısının gerçek kart sahibi olduğunu ve işyerinin banka ile anlaşmalı bir işyeri olduğunu garantiler. SSL ve SET teknolojileri E-Ticaret güvenliğinin belkemiğini oluşturmaktadırlar. E-Ticaret güvenliği ile ilgili tüm uygulamalar bu belkemiği üzerinde yapılanmaktadır.124
Kredi kartı işlemlerinde beş taraf söz konusudur.125 Bu taraflar şu şekildedir:
• Mal ve hizmet alımında ödeme aracı olarak kredi kartı kullanan Kart Hamilleri
• Mal ve hizmet sunumunda ödeme aracı olarak kartı kabul eden Üye İşyerleri
• Kart Hamilinin Bankası • Üye İşyerinin Bankası • Bankalar arası Kart Merkezi
2.7.1.2. Elektronik Fon Transferi (EFT)
EFT sisteminin temel işlevi, bankalar arasında her türlü haberleşmeyi, hareketleri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ile bankalar arasındaki işlemleri, senet ve maaş ödemelerini, kamu hizmetlerine ilişkin (su, elektrik, doğalgaz) ödemelerini istatistiksel veri iletişimini hızlı ve etkin bir şekilde sağlamaktır.
124http://www.pahali.com/haber.php?id=5, 04.04.2007
Türkiye’deki EFT sistemi anında mutabakat sistemi ile çalışmaktadır. Bu sistemde işlem, ödemeler gönderen bankanın Merkez Bankası’ndaki hesabından lehtarın Merkez Bankası’ndaki hesabına yapılan aktarma ile gerçekleştirilir. Her ödeme nihai ve geri dönülmezdir. Bu nedenle ödemeyi alan banka Merkez Bankası’ndaki hesabına alacak kaydedilmiş fonları öderken bir risk taşımamaktadır.
Bankalar gün başında ya da gün içinde, serbest tevdiat hesaplarından Merkez Bankası EFT merkezi bilgisayarlarından takip edilen hesaplara gerekli tutarları aktarmaktadırlar. Gün boyunca yapılan işlemler bankanın hesabı borçlandırılarak ve alıcı bankanın hesabı alacalandırılarak ödenmektedir. Bankalar gün içinde yapılan tüm işlemleri anında kendi bilgisayarlarından izleyebilmektedirler. Fon yetersizlikleri bankaların serbest hesaplarından yaptıkları aktarımlarla karşılanmaktadır. Gün içinde yapılan işlemler için gün sonunda Merkez Bankası’ndan mutabakat raporu alınmakta ve her katılımcı için oluşan bakiye katılmaları Merkez Bankası Ankara Şubesi’ndeki hesaplarına iade edilmektedir.126
2.7.1.3. Doğrudan Borçlandırma
Sınır ötesi işlemlerde kullanılmayan bu yöntemde ödeme yapacak kişi hesap bilgilerini ödemenin yapılacağı bankaya ya da ödeme yapılacak kişiye göndermektedir. Ödeme alacaklı banka tarafından gelen istek üzerine kişinin hesabından havale yoluyla yapılmaktadır. Doğrudan borçlandırma sistemleri bazı ülkelerde fatura, vergi, maaş, prim ve emekli aylığı ödemelerinde kullanılmaktadır.127
2.7.1.4. Borç Kartları (Debit Cards)
Borç kartlarının internet üzerinden yapılan alışverişlerde kullanıldığı bazı Avrupa ülkeleri bulunmaktadır. Borç kartları doğrudan borçlandırma sistemi gibi işlemektedir. Ancak doğrudan borçlandırma sisteminden farklıdır. Kartın bizzat kendisi kullanıldığından daha fazla güvenlidir. Kart sahibi bilgisayara bağlı bir kart okuyucu aracılığıyla kendi kimliğini doğrulamakta ve onay vermektedir. Borç kartlarının kullanımı oldukça sınırlıdır.128
126 Deniz Gökçe, Para ve Finans Ansiklopedisi, Cilt:1, Creative Yayıncılık, İstanbul, 1996, 487-488 127 Erdoğdu, s.82
2.7.1.5. Elektronik Çek
Elektronik çek, E-Ticaret gerçekleştiren sitelerin ödemeleri çek olarak kabul etmelerini ve işleyebilmelerini sağlayan bir ödeme sistemidir. Elektronik çek, ABD'de Financial Services Technology Consortium (www.fstc.org) tarafından SDML (Signed Document Markup Language) adı verilen bir işaretleme dili kullanılarak geliştirilmiştir. Elektronik çek sisteminde, ödemeler kredi kartı olmadan banka hesabı bilgilerinin gerekli olanlarının E-Ticaret sitesine girilmesi yoluyla yapılır. Kullanıcı bir anlamda ticaret sitesine çek keserek ödeme yapmış olur. Bankadaki sistemler yapılan transferleri her gün temizleyerek bahsedilen hesapta alışverişin tamamlanması için gerekli şartların yeterli olup olmadığını kontrol ederler ve bu durumdan E-Ticaret sitesini şifreli kanallarla haberdar ederler. Bu işlemler takas merkezi olarak adlandırılan finansal kurumlar tarafından da yürütülebilir. Kullanılması kolay bir sistem olmakla birlikte, daha yaygın kullanımı için gerekli sistemlerin finans sektörü tarafından kabul görmesi gereklidir. Bu hizmet ülkemizde herhangi bir kuruluş tarafından henüz uygulamaya konulmamıştır. 129