Kitabu’l-vâdıha

Müellifin fıkıh alanında telif ettiği temel eseri olup Mâlikî mezhebinin ilk kaynaklarından biridir. En önemli özelliği, Endülüs’te yazılmasından hemen sonra fukahanın el kitabı haline gelmesi ve daha sonraki eserlere kaynak teşkil etmesidir.

Bütün olarak elde mevcut olmayan eserin başlarından tehâret bölümüyle ilgili bir kısmını, Beatrix, Ossendorf-Conrad üzerinde yaptığı geniş bir araştırma ile birlikte yayımlamıştır.

“el-Vâdıha”, Fazl b. Selâme el-Cühenî ve Halef b. Ebu’l-Kâsım el-Berâzî tarafından ihtisar edilmiştir.²⁹² Mâlikî mezhebi üzerine yazılmış, şark âlimleri nazarında meşhur olan ve istifade edilen önemli bir kitaptır.²⁹³

Miklos Muranyi, Endülüs hattıyla yazılmış 24 sayfadan oluşan el yazma olan bu kitabı, Fas’ta Karaviyyin Cami’in Kütüphanesinde noksan bir şekilde bulduğunu ve bu kitapla ilgili araştırma yaptığını belirtmektedir.²⁹⁴ “Dirasâtün fi mesâdiri’l-fıkhı’l-Mâliki” kitabında bu hususta yorumlarda bulunmuştur.

el-Vâdıha’nın Endülüs’te ayrıcalıklı bir yeri vardır. Çünkü kitap, müellif’in İmam Mâlik’in görüşlerine müracaat etmekle beraber aynı zamanda Medine, Mısır ehlinden Mâlik’in halefleri ve muasırları görüşlerine de müracaat etmesidir ki bunların görüşleri hocalarının görüşlerinden farklı olabilmektedir.²⁹⁵

Utbî ise, İbn Habîb’in kitabını Medine ehli mezhebinde yazılmış en güzel kitaptır diyerek övmüştür.²⁹⁶ Endülüs ehlinin müftüsü konumunda olup “el-Vâdıha”, onun yazmış olduğu önemli bir kitaptır.²⁹⁷

2.7.4. Muhtasar fi’t-tıb

Hz. Peygamber (s.a)'in sağlık politikası ve konuya gösterdiği ihtimâm, İslâm toplumunda tıbbın gelişmesinin en önemli âmili olmuştur. Tabip olarak adlandırılan pek çok âlime rastlamaktayız.

İslâm Tıp Tarihi, en geniş araştırma alanlarından biri olabilir. Nebevî tıp ile ilgili hadisler, daha başlangıçtan itibâren bütün âlimlerin, özellikle muhaddislerin dikkatini

292 Görgün, “İbn Habib es-Sülemi”, DİA, III, 513

293 Makkari, Nefhü't-tıb, II, 6; İbn Haldun, Mukaddime, III, 1056

294 İbn Habib, Edebü’n-nisâ (Mukaddime), thk. Türkî, s. 66; İbn Habib, et-Tıbbü’n-nebevi

(Mukaddime), şrh. Ali Bar, s. 17; Hüseyni, “İbn Habib,” s. 171

295 Maribel Fierro, “Das k. al-wadiha des Abd al-Malik b. Habib”, s. 133

296 İbn Ferhun, ed-Dibacü’l-müzheb, II, 11; Ahmed Davudi, Tabakatu’l-Müfessirin, I, 349; Hüseyni, “İbn Habib,” s. 171; Hüseysin, Mezahir, I, 123

297 Kadı İyaz, Tertibü'l-medarik, III, 785; Zehebi, el-İber, I, 336; Zuhayli, “İbn Habib,” s. 404; Karaman, İslam Hukuk Tarihi, s. 225

çekmiştir. Onlar, bu konudaki rivâyetleri toplayıp tasnif etmeye özel bir gayret göstermişlerdir.

En eski kitaplardan biri olan Tıbb-ı nebevi, 238/852 senesinde vefat eden Abdülmelik b. Habîb tarafından yazılmıştır.²⁹⁸ Endülüs’te telif edilen tıbba dair ilk kitaptır. Eseri önce Arabî el-Hattâbi neşretmiştir. Ardından, Camilo Alverez de Morales ve Fernando Giron Iruste tarafından bir girişle birlikte tenkitli neşri yapılarak notlarla İspanyolcaya çevirilen eserini, Muhammed Ali el-Bâr da uzun açıklama ve notlarla yayımlamıştır. Müellife nisbet edilen “el-Hisbe fi’l-emrâz” adlı eserin de bu kitap olması muhtemeldir.²⁹⁹

Kadı Iyâz, bu kitabı daha genel bir isimle kaydetmiştir. İsmi, “Tevâlifu’n fi’t-tıb”tır. Bu kitap Madrit’te Arapça ve İspanyolca olarak yayınlanmıştır.

Kitap, tedavi hakkında Peygamber’imizin hadîslerini içerir. Ayrıca İbn Habîb, kitabında hayvanî ve bitkisel karışımlardan oluşan tedavi yöntemlerini açıkladığı tıbbî reçeteler sunar. Bu kitap, müellifinin tıb alanındaki değerini gösterir.

Muhakkak ki O, bitkileri sıkıp yağ çıkarma işiyle uğraşan babasından oldukça faydalanmıştır.³⁰⁰ Elli sayfadan oluşan bu kitabın, Rabât Halk Kütüphanesinde el yazma bir kopyası bulunmaktadır. Eserinde konu başlıkları ise şöyledir:

Birinci bölüm; Abdülmelik b. Habîb ve tıb alanında Yunan nazariyesi hakkında gelenler, ikinci bölüm ise; tedavi ve diyet hakkında gelen nakiller, göz hekimliği, başağrısı ve sebepleri, hurmanın yararları, ağız hastalıkları, ameliyatsız ve ameliyatla tedavi yolları, kadın hastalıkları, fakih tabip ve kadı hakkında, açlık ve susuzluğa sabır hakkında, bazı yiyecek ve gıdaların faydaları hakkında gelen rivâyetler bu başlıklar altında verilmiştir.³⁰¹

298 Raşit Küçük, “Tıbbu’n-Nebevi Literatürü Üzerine Bir Deneme”,

http://www.sadabat.net/makale/tibbinnebeviliteraturuuzerinebir deneme.htm

299 Görgün, “İbn Habib es-Sülemi”, DİA, III, 513 300 Hüseyni, “İbn Habib,” s. 173

Mağripli araştırmacı Prof. Muhammed el-Arabî el-Hattâbî “et-Tıp ve’l Etıbbâ fi’l-endülüs el-İslamiyye kitabında bu kopyadan faydalanmış, araştırmacının bu eseri 1988’de Beyrut’ta yayınlanmıştır.³⁰²

Abdülmelik b. Habîb’den sonra Kütüb-i sitte olarak bilinen altı meşhur hadîs kitabının müellifleri arasında Tıbb-ı nebevî'ye müstakil kitap veya bâblar ayıranlar da vardır. Buhârî, meşhur eserinde "Kitâbu't-tıb" ve "Kitabu'l-merdâ" başlığı altında iki müstakil bölüm meydana getirmiştir. Ebu Dâvud "Kitabu't-tıb"ı ayrıca teşekkül ettirmiştir. Tirmizî, aynı zamanda “Câmi” olarak adlandırılan eserinde tıb bölümüne yer vermiştir. İbn Mâce de eserinde tıb konularından müstağni kalmamıştır. İmam Müslim ve Nesâî gibi müellifler, tıb konusuna müstakil bir kitap veya bâb ayırmamışlarsa da, tıbla ilgili hadîslere çeşitli vesilelerle yer vermişlerdir.

Hacimli hadîs kitaplarında yer alan Tıbb-ı nebevî ile ilgili bölümlerin dışında, müstakil olarak meydana getirilmiş eserler de vardır. Umumiyetle Tıbb-ı nebevî adını taşıyan bu eserlerin meydana getirilmeye başlanıldığı dönem, erken bir devreye rastlamaktadır