Kimyasal tepkimeler sırasında bağlar yeniden düzenlenerek yeni bağlar oluĢur.

Yanma olayında da bağlar yeniden düzenlemiĢtir ve kimyasal bir değiĢimdir. Yanma, maddenin oksijen ile tepkimeye girmesi olarak tanımlanmaktadır. Ortamda oksijen miktarı ne kadar fazla ise yanma süresi de o kadar fazla olur. Yanan mum üzeri bir cisim ile kapatıldığında bir süre sonra ortamda oksijen kalmadığı için mum söner (Bu zamana normal kapak için t süresi diyelim). Buna göre mumun üzerine konan cisimlerden birinin büyüklüğü artırıldığında ya da güneĢ ıĢığı etkisiyle fotosentez yapan çiçek konulduğunda mumların yanmalarıyla ilgili çizimleri yaparak açıklayınız.

Düzenek 1 baĢlangıç (normal kapak) Düzenek 1 t anında t anından sonra

Düzenek 2 baĢlangıç (büyük kapak) Düzenek 2 t anında t anından sonra

Düzenek 3 baĢlangıç (gündüz-ıĢık etkisi var) Düzenek 3 t anında t anından sonra

106

2. Yanma olayı maddenin oksijenle tepkimeye girmesi olarak tanımlanır ancak her maddenin oksijen ile tepkimeye girme hızı aynı değildir. Örneğin, benzinin yanma hızıyla demirin yanma (paslanması) hızı birbirinden çok farklıdır. Genel anlamda alev gözlenen tepkimelerin hızlı, gözlenmeyenlerin ise yavaĢ gerçekleĢtiği söylenebilir. Buna göre aĢağıdaki kaplarda uygun Ģartlarda yeterli miktarlarda madde alınarak baĢlatılan tepkimelerde bir süre sonra gözlenen değiĢimleri Ģekil çizerek açıklayınız.

i. 2H2(g) + O2(g) 2H2O(g) (Tepkime 10 dakikada gerçekleĢiyor.)

ii. C(k) + O2(g) CO2(g) ( Tepkime 5 dakikada gerçekleĢiyor.)

: C : O : H

1.tepkime baĢlangıç 5 dakika sonra 10 dakikasonra

2.tepkime baĢlangıç 5 dakika sonra 10 dakika sonra

Çizim Nedeni ve Açıklaması:

3. Tepkime türlerinden birisi de çözünme-çökelme tepkimeleridir. Bu tepkimelerde reaktiflerdeki katyonlarla anyonlar yer değiĢtirmektedir. Suda iyi çözünen maddelerin tepkimelerine çözünme tepkimesi denirken suda iyi çözünmeyen maddelerin tepkimelerine çökelme tepkimeleri denir. AĢağıdaki üç kapta sırasıyla AgNO3, Pb(NO3)2 ve KNO3 katıları sulu çözeltileri halinde bulunmaktadır. Bu

kaplara yeterli miktarlarda NaCl katısı ilave edildiğinde 1. ve 2. kaplarda çökelmenin olduğu, 3. kapta ise çökelmenin olmadığı gözlenmektedir. Buna göre aĢağıdaki kaplarda oluĢması gereken ürünleri Ģekil çizerek gösteriniz.

107

+ + + NaCl NaCl NaCl

Çizim Nedeni ve Açıklaması:

4. Buz parçaları eridiğinde su moleküllerine dönüĢür. Su molekülleri elektroliz edildiğinde kendisini oluĢturan elementlere dönüĢmektedir. Elektroliz sırasında alınan enerjinin miktarı buzun ısınması sırasında alınan enerjinin miktarına göre çok daha büyüktür. Buz parçalarının ısıtılmasından baĢlayarak olayların Ģekillerini çizip bu enerji farklılığını yorumlayınız.

Buz parçası (1.olay)ısıtma (2.olay)elektroliz

Çizim Nedeni ve Yorumu:

5. Kimyasal tepkime türlerinden birisi de asit-baz tepkimeleridir. Asit-baz tepkimeleri sırasında dıĢarıya ısı çıkarak ortam ısınmaktadır. Bu yüzden asit-baz tepkimeleri deneylerinde güvenlik önlemlerine fazlasıyla dikkat edilmelidir. Asit-baz tepkimelerinde ürün olarak genellikle su ve tuz oluĢur. Buna göre uygun Ģartlarda

AgNO3

Pb(NO3)2 2

108

girenlerden yeterli miktarda madde alındığında, oluĢan tuz ve suyu Ģekil çizerek yorumlayınız. (Yüklere dikkat ederek tepkimeleri denkleĢtiriniz.)

: H+ : Na+ : OH- : Cl- : Mg2+ : NO3-

HCl + NaOH

Mg(OH)2 + 2HNO3

Çizim Nedeni ve Yorumu:

6. Kimyasal tepkimelerin hepsinde kesinlikle korunan bazı özellikler vardır. Bunlardan bazıları, atom sayısı, atom çeĢidi, kütle, çekirdek yapısı vb. özelliklerdir. Bazı özellikler ise tepkimelerde korunmayabilir. Bu özellikler arasında molekül sayısı, fiziksel hal, hacim vb. özellikler gelmektedir. Buna göre aĢağıdaki durumlarda gaz fazındaki moleküllerin değiĢimi-zaman grafiğini çizerek yorumlayınız. (Tepkimenin oluĢma süresine t süresi diyelim.)

i. CH4(k) + 2O2(g) CO2(g) + 2H2O(g)

ii. CaCO3(k) CaO(k) + CO2(g)

iii. N2 gazı ile N2’nin üç katı molekül sayısına sahip H2 gazı tepkimeye girerek

N2’nin iki katı kadar molekül sayısında NH3 gazı oluĢmaktadır.(Tepkime

oluĢtur.

Gaz moleküllerinin değiĢimi Gaz moleküllerinin değiĢimi Gaz moleküllerinin değiĢimi

Zaman Zaman Zaman

1.durum 2.durum 3.durum

109

7. Kimyasal tepkime sırasında atom sayısı, çeĢidi ve kütle korunur. Bu sebeple tepkimenin her iki tarafında aynı sayı ve kütlede madde olmalıdır. Ancak bu olay girenlerin tümünün ürünle sonuçlanacağı anlamına gelmez. Bazı durumlarda kütle korunsa bile bileĢiğe tamamı dönüĢmez. Buna göre aĢağıdaki denklemlerin Ģekillerini çizerek tüm maddelerin bileĢiğe dönüĢüp dönüĢmediğini yorumlayınız.

: Al : O : S

4Al + 3O2 2Al2O3

2S + O2 SO2

Çizim Nedeni ve Yorumu:

8. Bütün maddeler doğada bulunurken atomlar arası ve moleküller arası kuvvetlere sahiptir. Bu kuvvetlerden atomlar arası kuvvetler güçlü etkileĢim olarak adlandırılırken moleküller arası kuvvetler zayıf etkileĢim olarak adlandırılır. Genel anlamda, güçlü etkileĢimler 40 kj’den büyük, zayıf etkileĢimler ise 40 kj’ den küçüktür. Buna göre HCl bileĢiğinde etkili olan tüm kuvvetler nelerdir? ġekil çizerek açıklayınız. (1H ve 17Cl)

Çizim Nedeni ve Açıklaması:

9. Doğada bulunan ya da yapay olarak laboratuvarlarda elde edilen tüm maddeler nötr atomlardan, moleküllerden veya (+) ve (-) yüklü iyonlardan oluĢmaktadır. Nötr atomlar ve atomlar arasındaki etkileĢimler sonucunda oluĢan moleküller ile iyonlar

110

farklı maddeleri oluĢturan kimyasal türlerdir. Buna göre He gazı, su (H2O) ve

yemek tuzunun (NaCl) hangi kimyasal türe örnek olabileceğini Ģekil çizerek açıklayınız.

(2He, 1H, 8O, 11Na ve 17Cl)

Çizim Nedeni ve Açıklaması:

10. Kimyasal olaylar sırasında meydana gelen değiĢimlerin bazıları mikroskobik boyutta olduğu için gözle görülemezken bazı olaylar beĢ duyu organımız tarafından algılanabilir. Gaz çıkıĢının olması, renk ve hacim değiĢimi gibi özellikler bunlardan bazılarıdır. AĢağıdaki tepkimede katı haldeki kimyasal bir maddenin ısıtılıp soğumaya bırakıldığında olabilecek değiĢimleri Ģekil çizerek yorumlayınız. (Tepkime sırasında gaz çıkıĢı olmuĢtur).

Isıtmadan önce Isıtmadan sonra

Çizim Nedeni ve Yorumu:

11. Çözünme, bir maddenin baĢka bir madde içerisinde homojen olarak dağılmasıdır. Çözünme tepkimeleri genellikle fiziksel değiĢimlere örnektir. Çünkü buradaki bağların yeniden düzenlenmesi sırasında değiĢen enerji miktarı yanma tepkimelerine ya da asit-baz tepkimelerine göre çok daha azdır. Bazı çözünmedeki iyonlaĢma olaylarında ise gaz çıkıĢı olmakta ve tepkime kabı ısınmaktadır. Bu olaylar kimyasal değiĢimin belirtisidir. Buna göre yemek tuzunun suda çözünmesiyle ilgili tepkimenin sonundaki Ģekli çizerek çözünme sırasında hangi kimyasal türler arasında etkileĢimin olduğunu ve gaz çıkıĢının olup olmadığını açıklayınız.

111

Tepkime baĢı Tepkime sonu

Çizim Nedeni ve Açıklaması:

12. Fiziksel veya kimyasal olayların hepsinde az ya da çok enerji değiĢimi vardır. Bazı tepkimelerin oluĢması için enerji gerekirken bazıları sırasında açığa enerji çıkar. Tepkime oluĢurken ısı alan maddelere endotermik tepkime, dıĢarı ısı veren tepkimelere ekzotermik tepkime denir. AĢağıdaki tepkimeler sırasında kabın sıcaklığının nasıl değiĢeceğini etkileĢimin büyüklüğünü düĢünerek Ģekil çizerek yorumlayınız. (Tepkimelerin tümü oda sıcaklığında gerçekleĢmektedir.)

i. NaOH(suda) + HCl(suda) NaCl(k) + H2O(s)

ii. H2O(k) H2O(s)

iii. N2(g) + 2O2(g) 2NO2(g)

BaĢlangıç 1. Tepkime 2.tepkime 3. tepkime

112

EK- 5

DENEY GRUBU DERS PLANLARI ve KULLANILAN