Kimyasal Anaztesi







TMS (MS-222), [3-aminobenzoic acidethyl ester methanesulfonate] Yaygın kullanılan çabuk ve derin anaztezi yapan bir kimyasaldır. TMS özellikel araştırmalar tercih edilmektedir. Beyaz kristaller halinde olan bu kimysal toz suda kolay erir. 20 derece sudaki çözünürlüğü 1.25 g/mL .

Kullanımı

TMS genel olarak kullanıcılar için güvenlidir, ancak göz ve mukos zarlar temas editirimemelidir. (Merck and Company, 1989).Stok solusyonu tuzlu suda güneş ışında balıklar için toksik etki gösterebilir (Bell, 1987). Asidik bir çözeltidir gerekirse başka maddeler tamponlanarak kullanılmaldır.

Doz

Kullanım dozu balık türüne, yoğunluğuna bağlı olduğu gibi su sıcaklığına ve sertliğine göre değişir. Uygulmada genellikle 25 ile o 100 mg/Lkonsantrasyonlar tercih edilmektedir. Uzun süre ve 50 mg/L konstrasyonlar ölüme yol açmamak için kullanılmamalıdır. (Marking, 1967). Kullanım sırasında akvaryum sürekli havanlandırılmalıdır. Bayılma veayılma balık ağırlığa bağlı olarak değişir. Küçük balıklar büyüklerden daha fazla etkilenir (Houston & Corlett, 1976). Alabalıklarda ötenazi macıyla kullanılan ölümcül doz 400 - 500 mg/L’ dir.

Önemli Notlar:

• TMS balık kanında sulandırıcı etki yapabilir (haemodilution) (Macavoy, 1997).

• Bayılma ve ayılma sırasında TMS balıklar düşük dozlarda bile bazı biyokimyasal değişmeler yol acabilir. Örneğin (Sparus auratus) 25 mg/L’lık dozda kortizol, glukoz ve laktat seviyelerinde değişme belirlenmiştir (Molinero & Gonzalez, 1995).

• TMS an zamanda MS-222, TM18Finquel, Tricaine, tricaine methanesulfonate ve metacaine olarakta bilinmektedir.

 Benzokain

Benzokain [p-aminobenzoik asit etil ester] iki formu bulunur. Kristal tuz hali suda çözülür 0.4 g/L, serbest formu ise etil alkol içinde 0.2 g/mL olacak şekilde çözülmelidir(Merck and Company, 1989).

Uygulama

Genel olarak benzokain hidroklorit insan için zararsızdır. Bir çok ilaç, pomat, güneş kreminde kullanılır(McErlean & Kennedy, 1968). Fakat, toz formu solunum yolu tahrişine neden olabilir.

Doz

Benzokain etkisi balık boyuna göre değişir. Küçük balıklar su sıcaklığına bağlı olarak daha düşük dozlarda etkilenir. (Gilderhus, 1989). Kullanım

dozu 25 ile 45 mg/L arasıdır.(Ferriera et al., 1979; Yesaki, 1988; Gilderhus, 1989; Gilderhus, 1990; Gilderhus, 1991) Bayılma süresi genelde 4 dakikadan azdır ve temiz suda balılara genellikle 10 dakikada ayılır.

Lethal doz su sıcaklığı bağlı olarak artar (Gilderhus, 1989).

Önemli Notlar:

• Balıklar lokomotor fonksiyonları tüm anestezi ve ayılma safhalarında yerindedir. Bu nedenle cerahi operasyonlar için uygun değildir.

• Benzokain aynı zamanda TM1Anesthesin, TM14Anesthone, TM2Americaine, etil aminobenzoat, Orthesin ve Parathesin olarakta bilir.

 Lidokain

Lidokain [2-(dietilamino)-N-(2,6-dimetilfenil) acetimide], serbest formu suda çözülmez ancak aseton ya da alkol içinde çözülebilir. hidroklorit tuzları suda çözülür. (Merck and Company, 1989).

Doz:

Lidokain sodyum bikarbonat ile birlikte sazan (Cyprinus carpio) Oreochromis/Tilapia mossambicave yayın (Ictalurus punctatus) anestezisinde yaygın olarak kullanmaktadır. Sodyum bikarbonatın 1 g/L seviyesinde eklenmesi, lidokainin anestezik etkisi artırır. bikarbonat olmadan kullanması için büyük miktarda lidokaine gerek vardır. Örneğin sazan üzerinde bikarbonat olmadan kullanımda Tilapia %800 daha yüksek konsantarsyonda kullanılmalıdır (Carrasco et al. 1984).

Önemli Notlar

• Lidokain aynı zamanda TM3Xylocaine olarak da bilinir.

 Metomidet and Etomidet

Metomidet [1-(1-feniletil)-1H-imidazol-5-karboksilik asit metil ester] suda çözülebilir bir tozdur, ve hipnotik ve uyku ilaçlarında kulanılır. Etomidet [1-(1-feniletil)-1H-imidazol-5-carboksilik asit etil ester] renksiz şekilsiz kristaller halindedeir. metomidet ve propoksit analogudur (Merck and Company, 1989). Đlaçlar kullanılan bu madde oldukça pahalıdır ve elde edilmesi zordur (Bell, 1987).

Kullanımı:

Metomidet balıklarda kan alımında zorluk oluşturur (Gilderhus & Marking, 1987). Benzer durum etomidet için de bildirilmiştir. Metomidetin balık larvalarında yüksek ölüm oranına neden olduğu bilidirilmiştir (Massee et al., 1995).

Doz

Ergin alabalıklarda hem tatlısuda hemde deniz suyunda Metomidetin etkili olduğu ancak deniz suyunda etkinliğinin arttığı bildirilmiştir (Olsen et al., 1995). Etkili doz sınırı 1 B ile 10 mg/L arasındadır (Olsen et al., 1995) ve bu geniş aralıkta Gadus morhua, Hippoglossus hippoglossus ve Atlantik alabalığında (Salmo salar) ölümler görülebilir (Mattson & Riple, 1989;

Malmstroem et al., 1993; Olsen et al., 1995). Her iki ilaçta kısa bayılma süresine sahiptir(3 dakikadan kısa) ancak ayılma süresi oldukça uzundur (40 daikika). (Amend et al., 1982; Limsuwan et al., 1983b; Plumb et al., 1983; Gilderhus & Marking, 1987; Mattson & Riple, 1989).

Önemli Notlar:

• Etomidetin etkisi pH’ye bağlıdır ve alkali suda çok daha etkilidir. (Amend et al., 1982). Sıcaklık etomidet toksitliğini etkiler ,yüksek ısıda daha az toksiktir(Limsuwan et al., 1983b).

• Balıklarda metomidet hiperaktifliğe neden olmaz ancak 3 mg/L üstündeki konsantrasyonlarda kortisol engel olarak kandaki laktat seviyesinde hematokrit yükselmeye neden olur (Olsen et al., 1995).

• Metomidet ve etomidet aynı zamanda Marinil, Methomidet yada TM19Methoxynol, ve TM10Hypnomidate yada TM4Amidate, olarak bilinir.

 Propoksat

Propoksat [propil-DL-1-(feniletil) imidazol-5-karboksilat hidroklorit] kristal toz halinde bulunan bu kimyasal metomidet ve etomidete benzer yapıdadır ve tatlı ve tuzlu suda kolay çözülür. TMS’ye göre çözeltisi 100 kat daha uzun süre sabit kalır (Thienpont & Niemegeers, 1965).

Kullanımı:

Yüksek dozlarda çalışırken dikkatli olunmalıdır çünkü solunum durması 64mg/L de 15 dakika sonra;16 mg/L de 1 saat sonra gerçekleşir (Thienpont & Niemegeers, 1965).

Doz

Proposat TMS 10 kat etkilidir. Etkili dozları 0.5 mg/L ile 10 mg/L arasındaır(Summerfelt & Smith, 1990). 0.25 mg/L seviyesi anestezi için uygundur ve yaklaşık 16 saatlik anesteziye yol açar Ross & Ross (1984) 1ve 4 mg/L dozlarda 30 saniyelik uygulama önermiştir.

 Ketamin hidroklorit

Ketamin hidroklorit [2-(0-klorofenil)-2-(metil-amino) siklohekzanon ydrochloride] 20oC de 200 g/L suda çözünebilen beyaz kristalimsi bir tozdur (Merck and Company, 1989). Tıpta ve veterinerlikte geniş kullanım alanına sahip bir anesteziktir ayrıca araştırmacıların kulanımı için de güvenlidir (Merck and Company, 1989).

Doz

Ketamin ölümcül ve etken dozlar arasında geniş bir güvenlik aralığına sahiptir. Ketamin genelde tuzda çözünmüş olarak bulunan ve alabalıkların dolaşım sistemine 30mg/kg’lık bir dozla etki edip 3 dakikadan önce anesteziyi gerçekleştiren,1-2 saat içerisinde de etkisini yitiren enjekte edilebilir bir ilaçtır(Graham & Iwama, 1990).Kas içi enjeksiyonlar anestezinin uygulama derinliğine ve süresine bağlı olarak ortaya farklı sonuçlar çıkarabilir(Graham & Iwama, 1990).Bu enjekte edilebilir bir ilaç

olduğu için çoğu balık grubunda kullanıma uygun değildir.Fakat bir havuzdaki ya da akıntıdaki belirlenmiş bir balığa enjeksiyon tabancası sayesinde kas içi iğne yapılması başarılı bir uygulama olabilir . Graham & Iwama (1990) her kas içi uygulama için 2 damar içi doz kullanılmıştır.

Önemli Notlar:

• Balık, bir derece zorluk gösterecek anestezinin ilk safhalarında çırpınabilir fakat ilaç solunum ritmini durdurmaz (Williams et al., 1988; Graham & Iwama, 1990). Đlacın aynı zamanda, devamlı bir su geçişinin sağlanamadığı uzun süreli anestezilerde kullanımı uygun ve yerinde olabilir.

• Ketamin aynı zamanda TM6Ketaject, TM14Ketalar, Ketanest, TM6Ketaset, TM6Ketavet,Ketalean and TM14Vetalar olarak bilinir.

 Kuinaldin sulfat

Kuinaldin sulfat [2-metilkuinolin sulfat] 1.041 g/L de suda çözünebilen açık sarı renkli kristalimsi bir tozdur (Merck and Company, 1989).Aynı zamanda su(marine) biyologları tarafından tidepool ve coral reef balıklarının anestezisinde çok sık kullanılan bir maddedir.(e.g., Munday & Wilson, 1997).

Kullanımı:

Kuinaldin sülfatın balık üzerinde süregelen etkisi toksik olarak gözlenmiştir (Amend et al., 1982), ve aynı zamanda sadece kısa zamanlı anestetikler kadar kullanışlıdır.

Doz:

Efektif dozlar türe, büyüklüğe ve sıcaklığa bağlı olarak oldukça değişir (Schoettger & Julin, 1968). Büyük balıklar verilen dozda daha zor sakinleşir ve iyileşmeleri de yüksek sıcaklıklarda daha uzun sürer (Schoettger & Julin, 1968).Kualdin sülfat su pH’sinin 6dan fazla olduğu seviyelerde aktiftir.

Önemli Notlar:

• Gilderhus & Marking (1987) kualdin sülfatın cinvoluntary muscular hareketi tamamen durdurmadığını belirtmişlerdir; bununla birlikte ameliyat ya da balık fişleme gibi işlere uygun olmayabilir.

• kuinaldin sulfat aynı zamanda TM11Quinate olarak da bilinir.

 Propanidid

Propanidid (4-[2-(dietilamino)-2-oksoetoksi]-3-metoksibenzeneasetik asit propil ester) soluk sarı renkli suda çözünmeyen fakat alkolde çözünebilen bir sıvıdır (Merck and Company, 1989).

Doz

Propanidin enjekte edilme ve etkisini yitirme süresi 2- 4 ve 5-10 dakikaları arasında olup, daha önce bahsedildiği gibi 1.5-3.0 mg/L de ya da

intraperitoneal enjeksiyonlar için alabalıklara uygulanan 2.0 mg/kg’ın aralığı 2 ve 2500 g arasındadır (Siwicki, 1984).

Önemli Notlar: Propanidid, anestezi sırasında yada anestezi sonrası

24 saatlik süreçte, etki altındaki balığın kan yapısında (örn, kırmızı kan hücreleri, hematokrit, hemoglobin içeriği, toplam bilurubin içindeki serum konsantrasyonu, üre, glukoz, klorit, demir ve magnezyum) ya çok az bir değişime sebep olur yada hiç bir değişiklik yaratmaz. Fakat, anestezinin etkisini kaybetmesinden yaklaşık olarak bir saat sonra solunumda ve metabolik asit oranında önemli bir karışıklık gözlenmiştir. Ayrıca anestezik madde suda, karbondioksit oranında ve pH de bir değişikliğe yol açmamıştır (Siwicki, 1984).

• Propanidid aynı zamanda TM5Epontol or TM8Sombrevin olarak bilinir.

 Karanfil yağı ve elde edilişi

Karanfil yağı son zamanlarda alternatif olarak önerilen balık anestetiğidir. Soluk sarı renkli sıvı bir yağ olan karanfil yağı,karanfil ağacının (Eugenia sp.) gövdesinden yaprağından ya da fide(tomurcuk?)sinden elde edilir. Aktif içerikleri karanfil yağının ağırlıkça %90-95’ini oluşturan eugenol (4-allyl-2-metoksifenol ve iso-eugenol(4-propenil-2-metoksifenol) dur

Kullanımı:

Karanfil yağı uzun yıllar boyunca insanlar için yiyecek katkısı ve dişçilikte tropik bir ağrı kesici (analjezik) olarak kullanılmıştır ve US FDA tarafından GRAS (Generally Recognized As Safe-Genel olarak güvenli olarak bilinen) maddesi olarak tanımlanır. TM25AQUI-S eczacılıktan türeyen %50 aktif içerikli ve Yeni Zellanda’da ve Austuralya‘da geri çekilme safhasında(nil withdraval period) balık yiyeceğiyle birlikte kullanılır olarak kayıtlı bir maddedir. Her ne kadar iki anestetik de Kuzey Amerika ‘da onaylanmış olsa da her iki maddenin de elle tutulması güvenlidir fakat her kimyasal maddede olduğu gibi gözle ve mukus membranlarıyla temasından kaçınılmalıdır.

Doz

Karanfil yağı 40-60mg/l konsantrasyonlarında alabalıklar için en efektif anesteziktir ve suya karıştırılmadan önce etanolün (e.g.. 1:9) içinde çözülmelidir.Karanfil yağı TMS’nin aynı konsantrasyonuna göre çok daha hızlı etki eder ve etkisi daha uzundur (Anderson et al., 1997; Keene et al., 1998). TM25AQUI-S taze(fresh) ya da tuzlu suda rahatça çözünebilir,20mg/L de aktif olduğu bilinir ve yavru çinok alabalıklarında anestezik olarak kullanılır (AQUI-S New Zealand Ltd., 2004).Her iki maddenin de efektif ve ölümcül dozları arasında geniş bir aralık vardır ve balık anestezinin etkisine girdiğinde hiçbir acı çekme belirtisi göstermez.

 2-Fenoksietanol

2-Fenoksietanol (2-PE) [1-hidroksi-2-fenoksietan] renksiz, yağlı , aromatik bir sıvıdır.Yakıcı bir tadı vardır ve 27g/L’si 20 oC’de suda çözünebilir (Merck and Company, 1989).Genellikle tropik bir anestetik olarak kullanılır (Merck and Company, 1989).

Kullanımı:

2-Fenoksietanol acı vermeyen bir toksindir vederide bazı tahrişlere sebep olabilir bununla birlikte göze temas etmesinden kaçınılmalıdır (Bell, 1987).

Đnsan toksikolojisi verisi baz alınarak solungaç ve böbrek hasarına sebep olabileceği söylenebilir (Summerfelt & Smith, 1990).

Doz

2-PE’nin etkisi balığın boyutuna vesuyun sıcaklığına göre değişir (Sehdev et al., 1963). Alabalıklar için efektif doz 200 ile 300 µL/L arasındayken, biraz güvenlik alanı yaratmak için sınır doz 500 µL/L kadar düşük tutulmalıdır.

Önemli Notlar:

• 2-fenoksietanol balığın verdiği tepkiyi durdurmaz ve düşük dozlarda kortisolün plazma seviyeleri, glukoz ve laktatta değişimlere sebep olmuştur.Glukoz ve laktat seviyeleri maruz brakılmasından 24 saat sonra etkisini gösterir (Molinero & Gonzalez, 1995). Laboratuvarlardaki veriler, kan numuneleriyle ve cerrahi prosedürlerle müdahale edilmiş olabilecek istemsiz kas reflekslerini (yayımlanmamış gözlemler ,T.Y. Yesaki and

G.K. Iwama) tamamen durdurmadığını göstermiştir . Fredricks et al. (1993) balıkların 2-PE’nin etkisi altına girdiğinde kardiyovasküler aktivitenin

gözle görülür şekilde azaldığını göstermiştir ve bununla birlikte iyileşme sürecinde kalbin atım hızı ve EKG modelleri normal hızına dönmüştür. Dorsal ve ventral aortik baskılar ise belirtilen zaman periodunun büyük bir kısmında baseline değerlerinin üstüne çıkar. Ayrıca 2-PE nin tekrarlanan anestezi üzerindeki düşüş toleransını belirten Weyl et al. (1996) ın da tanımladığı gibi alışkanlık için potansiyeli vardır.

• 2-PE çokça/genişçe kullanılırken etki ve ölümcül dozlar arasındaki dar alan maddedin toksik etkisinin ortaya çıkmasına potansiyel oluşturur. Maddenin kardiyovasküler sistemdeki özel etkileri ve psikolojik baskıya yanıtları onu balıklarda kullanım için ideal anestetik olmaktan çıkarır. • 2-fenoksietanol aynı zamanda fenil cellosolve, fenoksietol, fenoksetol, etilen glikol monofenil ether, and beta-hidroksietil fenil eter olarak bilinir.

 Metilpentinol

Metilpentinol [3-metil-1-pentin-3-ol] suda 128 g/L de 25 oC’de çözünürlüğü olan zehirli kokulu ve yakıcı tada sahip bir sıvıdır (Merck and Company, 1989). metilpentinol 2-fenoksietanol gibi etkisi balığın boyutuna ,türüne ve suyun sıcaklığına bağlı olarak değişen uyuşturuca-yatıştırıcı bir

ilaçtır. pH gibi diğer su kalite parametrelerinin anestezinin etkisine önemli bir etkisi gözlenmez.

Methylpentynol balıklarda kullanılması önerilmemektedir..

Önemli Notlar:

• Metilpentinol aynı azamnada Meparfynol, TM9Allotropal, TM21Anti-stress, Apridol, Atemorin, TM13Atempol, Dalgol, Dorison, Dormalest, Dormidin, Dormigen, Dormiphen, TM20Dormison, Dormosan, Formison, Hesofen, Hexofen, Imnudorm, Oblivon, Pentadorm, Perlopal, Riposon, Seral, ve TM7Somnesin olarak bilinir.

 Klorobutanol

Klorobutanol [1,1,1-trikloro-2-metil-2-propanol] kafur kokulu(camphor) kristalimsi bir tozdur. Her ne kadar su içinde de eriyebilse de (McFarland & Klontz,1969) alkoldeki çözünürlüğü oldukça fazladır (1g/1mL [Merck and Company,1989]. Đyi hazırlanan stok solüsyonlar kullanımda kolaylık sağlar ve 4oC’de uzun süre saklanabilir . Đnsanlarda klorobutanol dişçilikte analjezik olarak kullanılır. (Merck and Company, 1989). Klorobütanol küçük balıklara toksik etki yaptığı ve balıklar bu analjeziğe çok çeşitli tepkiler verdiği için su kültürlerinde belirli miktarlarda kullanılmalıdır (McFarland & Klontz, 1969; Mattson & Riple, 1989). Chlorobutanol balıklarda kullanılması önerilmemektedir..

Önemli Notlar:

• Klorobutanol aynı zamanda Kloretone, TM15Coliquifilm, Methaform ya da Sedaform. Halothane Halothane [2-bromo-2-chloro-1,1,1-trifluoro-ethane] alev almayan, kolay uçan, talı kokulu bir maddedir. Đnsanlarda soluk yoluyla içe çekilen bir analjezik olarak kullanılır (Merck and Company, 1989), fakat çok az duyarlıdır ve efektif konsantrasyonda kullanıldıktan sonra 10 dakikka içinde toksik etki göstermeye başlar (Gilderhus & Marking, 1987). Halothan balıklarda kullanılması önerilmemektedir.

Önemli Notlar:

• Halothan aynı zamanda TM4Fluothane or TM17Rhodialothon olarak bilinir.

 Urethane

Urethan [karbamik asit etil ester] 2g/mL’de suda çözünürlüğü olan kristalimsi bir tozdur (Merck and Company, 1989). Bu madde insanlardaki karsinojen olduğu görülene kadar efektif ve ölümcül dozları arasındaki geniş alan sebebiyle ve tekrarlanan maruz bırakılma süreçlerinde balıklarda hiçbir hastalık belirtisi göstermediğinden popüler bir analjezikti. (McFarland & Klontz, 1969). Urethan balıklarda kullanılması önerilmemektedir..

Önemli Notlar:

Diethyl ether

Dietil ether [1,1' -oxybesethane] hızla buharlaşır, buharı yüksek yanıcılık özelliği gösterir. Işık yada havaya maruz bırakıldığında parlayabilir. Tadı ve kokusu oldukça rahatsızlık verir. Sudaki çözülünürlüğü düşüktür. 15 derece 8.43%, (w/w), (Merck and Company, 1989).Teması ve solunum yoluyla alınması insanda anezteziye, koma ve solunum durması sonucu ölüme yol açar (Merck and Company, 1989). Bir çok çalışma 1940ler ve 1950’lerde yapıldıysa da kullanımı günümüzde sınırlıdır(McFarland & Klontz, 1969). Dietil ether balıklarda kullanılması önerilmemektedir.

Önemli Notlar:

• Dietil eter aynı zamanda etil eter, etoksiethan, ethil oksit, sulfurik eter and anestetik eter.

Kloral hidrat

Kloral hidrat [2,2,2-trikloro-1,1-etanediol] aromatik akrit kokulu ve acı tatlı bir tozdur. Suda 0 C’de 2.4 g/mL ;10 oC’de 5g/mL; 25 oC’de 8.3 g/mL ve 40 oC’de 14.3 g/mL çözünürlüğü vardır (Merck and Company, 1989).Kloral hidrat cildi tahriş edebilir ve yatıştııcı ,narkotik ve hipnotik etkisi depressant qualities gibi bağımlılık yapabilir (Merck and Company, 1989). Anestezi her ne kadar derin olmasa da kloral hidrat taşıma ve çeşitli araştırma işlerindeki gibi asıl amaç yatıştırmaysa ve derin anestezi gerekmiyorsa daha kullanışlıdır (McFarland & Klontz, 1969). Kloral hidrat balıklarda kullanılması önerilmemektedir.

Önemli Notlar:

• Kloral hidrat aynı zamanda TM23Escre, TM22Noctec, TM12Somnos, TM24Lorinal ve TM16Chloraldurant olarak bilinir.