Kişinin Sosyokültürel Durumuna Göre Verilen Lakaplar

Kişinin sosyokültürel durumu toplumdaki statüsü ve rolüne göre lakap verme durumu Türk kültüründe geçmişten bugüne başvurulan ad takma yollarından biridir. Demirci’de bu bağlamda tespit ettiğimiz lakaplar:

“Aba eskisi oğlu, Abalı oğlu, Abdi Bey oğlu, Abdi Çelebi (Abdi Çabo) oğlu, Ağa oğlu, Ağamın oğlu, Ahmet Komşu oğlu, Ahırlı (Ahurlu) oğlu, Ali Bali oğlu, Ali Baş oğlu, Ali Çelebi oğlu (Ali Çabo), Ali Efendi oğlu, Ali kırık oğlu, Ali Molla oğlu, Ali Onbaşı oğlu, Ana Çavuş oğlu, Arslan Beşe oğlu, Ayan oğlu (Ayeno), Bale oğlu, Bâlî Baş oğlu, Baş oğlu, Bek

zade, Bey oğlu, Bilâçar oğlu, Boyacı zade, Cârî zade, Çavuş oğlu, Çelebi oğlu, Deli Derviş oğlu, Deli Efe oğlu, Deli Hacı oğlu, Derviş / Torik oğlu, Kürt Derviş Hacı Dede oğlu, Dirhemsiz oğlu, Dülger zade, Efendi oğlu, Emir Mehmet zade, Esat Efendi oğlu, Ezdar / Ezder oğlu, Fakih (Faki) oğlu, Gazi oğlu, Gurk (Kurk) Hafız oğlu, Hacı oğlu, Hacı Ali Ağa zade, Hacı Ali Efendi zade, Hacı Bey oğlu, Hacı Bostan oğlu, Hacı Dede oğlu, Hacı Emir oğlu, Hacı Garip oğlu, Hacı Hafız oğlu, Hacı Halil Çavuş oğlu, Hacı Hasan Efendi oğlu, Hacı Hüseyin Bey oğlu, Hacı Kerîm Efendi oğlu, Hacı Molla oğlu, Hacı Kara Abdullah oğlu, Hacı Karaca oğlu, Hacı Kavas oğlu, Hacı Keskîn oğlu, Hacı Küçük oğlu, Hacı Resîl oğlu, Hacı Sarı oğlu, Hacı Sepet oğlu, Hacı Şeyh oğlu, Hafız oğlu, Katip Hafız Ağa zade, Hafız Neccâr zade, Halil Ağa oğlu, Han Ağası oğlu, Hasan Efendi oğlu, Hasan Hafız oğlu, Haticecik oğlu, Hoca zade, Hüseyin Ağa oğlu, Hüseyin Bey oğlu, İmam Ahmet Efendi oğlu, İsa Baş oğlu, İsmail Baş oğlu, İsmail Beşe oğlu, İzmirli Şeyh oğlu, Kabûlî zade, Kadı zade, Kadîr Bey oğlu, Kadîr Çavuş oğlu, Kadir Hafız oğlu, Kara Hafız oğlu, Karabacak zade, Kasap Hacı oğlu, Katip zade, Kavas Hasan oğlu, Keçeli oğlu, Kel Mehmet zade, Katip Ahmet Efendi, Katip Biber (Büber) oğlu, Katip İzmirli zade, Katip İzmirli zade Saatçi oğlu, Katip Nuri Efendi oğlu, Katip Yakup Ağa oğlu, Yakup Ağa zade, Kıran Cami-i Şerifi müderrisi oğlu, Kırık oğlu, Kocabaş oğlu, Köle Oğlan oğlu, Kör Hafız oğlu, Küçük Mehmet Ağa oğlu, Kürt Derviş Hacı Dede oğlu, Leblebici Kadir Çavuş oğlu, Lobut=Nebbut (Löbüt) oğlu, Mahmut Çelebi (Mahmut Çabo) oğlu, Mehmet Kahya oğlu, Molla oğlu, Molla Ali oğlu, Molla Ali zade (Eyvahçı), Muhzır (Muhsır) Bale oğlu, Musa Baş oğlu, Mustafa Paşa oğlu, Mustafacık oğlu, Müderris Recep Şuuri Efendi oğlu, Müftü zade, Oda baş oğlu, Odabaşı oğlu, Odalı oğlu, Osman Baş (Usmanbaş) oğlu, Osman Beşe oğlu, Osman Kahya oğlu, Osman Kavas oğlu, Osman Efendi zade, Ömer Baş oğlu, Ömer Efendi oğlu, Pamuklu oğlu, Pazar Ağası oğlu, Pîrim oğlu, Recep Baş oğlu, Saraydar oğlu, Sarı Bey oğlu, Sehpasız (Sepasız) oğlu, Serdar oğlu (Serdaro), Seyyit Ali oğlu, Sofu oğlu, Softa (Sofda) oğlu, Şah Mehmet oğlu, Şahbaz Mahmut Paşa oğlu, Şehit zade (Şehirdo), Şahin zade, Şakirt oğlu, Şehzade Mehmet Ağa oğlu, Şeyh oğlu (Şıho), Şeyh zade (Şıh zade), Şeyh Galip Efendi oğlu, Şeyh Hacı Halit Efendi oğlu, Şeyh Hacı Ahmet Efendi oğlu, Şeyh Hacı Osman Efendi oğlu, Şeyh Musa oğlu, Şeyh İzzettin oğlu, Tahtalı oğlu, Taşlı (Daşlo) oğlu, Tekerlekli Hacı İbrahim oğlu, Tuğlu Ömer oğlu, Üç Hacı oğlu, Veli Bey oğlu, Yeğen zade, Yeşil Ağa oğlu, Yüzbaşı Rıfat Ağa oğlu, Zakir oğlu”.

Sonuç

Lakap Verme Geleneğinde Manisa İli Demirci İlçesi Örneğini doğal koşullarında ve bilimsel bir anlayışla ele alan bu çalışmamız önemli so-nuçlar ortaya koymaktadır. Araştırma sonucu elde ettiğimiz bulgulara göre lakaplar, halkbilimi ve kültürü açısından önem taşımaktadır. Türk kültü-ründe önemli bir yere sahip olan ad verme olgusu kadar lakap verme de öne çıkan önemli bir folklor olayıdır.

Lakap verme geleneğinde Demirci’de kişiye geldiği yere göre, nereli olduğunu belirtecek şekilde lakaplar verilmiştir. Bu bağlamda Demirci ya-kınlarındaki mevki ve yer adlarından başlayarak, Anadolu dışındaki uzak coğrafyalara kadar uzanan geniş bir yer adı yelpazesi kullanıldığını gör-mekteyiz.

Aileye lakap verilirken çeşitli özellikleri nedeniyle içinde yaşadığı top-lumda kabul gören, meşhur olmuş ata adları da kullanılmıştır. Bu, ataya saygının bir ifadesidir. Genellikle lakaplar erkek ata adı taşırken bunun yanında Demirci’de kadın ata adlarına da rastlanılmıştır.

Türk kültüründe yaygın bir kullanımı olan akrabalık terimlerinin lakap verme geleneğinde de kullanıldığını Demirci örneğinde de görmekteyiz.

Bu özellik, Türk kültüründe akrabalık bağlarının güçlü olmasından kay-naklanmaktadır.

Lakap verme geleneğinde kişinin işi ve uğraşı ayırt edici bir özellik olarak görülmektedir. Esnaf adı taşıyan lakapların çokluğu Demirci’nin bir esnaf kenti olduğunu da göstermektedir. Ayrıca tüccar lakaplı ailelerin de bulunması ticaret ve yol uğrağı bir yer olduğunu göstermektedir.

Lakap vermede kişinin belirgin fiziksel özelliklerini ön plana çıkaracak şekilde, kişiye özgü tavır ve davranışlar da göz önünde bulundurulmakta-dır. Bu özellikteki lakaplar aynı zamanda toplumun sınırlılıklarını göster-mektedir.

Kişinin ait olduğu etnik kökeni belirtecek şekilde lakap alması yaygın olarak görülmektedir. Demirci halkı ile yaptığımız yüz yüze görüşmelerde duyduğumuz bir söz dikkat çekicidir: “Burası fazla karışık değildir. Hepsi bir kökten gelir. Özü yürüktür.” Oysa farklı etnik kökenden gelen aile la-kapları bulunmaktadır. Ancak Demircililerin bu sözü doğrudur. Çünkü bu çeşitlilik, ortak kültürün birleştirici potasında eriyerek Türk kültürünü oluşturmuştur.

Kişinin toplumdaki statüsüne ve rolüne göre lakap verme geleneği Türk kültüründe geçmişten bugüne başvurulan ad takma yollarından biridir.

Demirci’de bu durumu güzel bir şekilde örneklemektedir.

Taradığımız lakapların (ağa, bali, beşe, bey, çelebi, dede, hafız, emir, emir-i ahur, han ağası, iç ağası, kadı, müftü, paşa, saraydar, seyit, softa, sofu, şeyh, yüzbaşı, zade, müderris, postnişin, tekkenişin vb.) çokça ol-ması tarihsel süreçte Demirci’nin yüksek bir eğitim ve kültür ortamı sun-duğu sonucuna ulaşmak mümkündür. Halktan edindiğimiz bilgilere göre lakapların en azından iki yüz yıllık bir geçmişi vardır ve hatta Demirci’nin Türkler tarafından fethedildiği dönemden kalma lakaplara da (Serdar oğulları, Emir Mehmet oğulları, Nasreddin oğulları, Çelebi oğulları vb.) rastlanılmaktadır. Bu durum tarihî kültürel mirasın hala bozulmadan ko-runduğunun bir göstergesidir.

Kültürümüzün devamlılığı ve gelecek kuşaklara aktarılmasında halk-bilimi çalışmaları gün geçtikçe daha da önem kazanmaktadır. Ortak kül-türümüzün farklı coğrafyalarda farklı renk, desen ve içerikte sergilediği tablo lakap verme geleneğinde Manisa ili Demirci ilçesi örneğinde de gö-rülmektedir.

KAYNAKÇA

Boyacıoğulları, A.S.-H. Alakese, (1972), Her Şeyi ve Her Yönü ile Demirci, İstanbul.

Elçin, Prof. Dr. Şükrü, (1993), Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.

Emecen, Feridun M., (1989), XVI. Asırda Manisa Kazâsı, Ankara:

TTK Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Gökmen, Yard. Doç. Dr. Ertan, (2007), Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Demirci Kazası, İzmir: Demirci Belediyesi Kültür Yayınları I, Kuvvet Matbaacılık.

Karadağ, Yard. Doç. Dr. Metin, (1989), Halkbilimine Giriş, Uludağ Üniversitesi Basımevi.

http://www.demirci.gov.tr