Kişilik Tipi Belirlemeye Yönelik Araştırmalar

Kişilik, sürekli olarak popüler bir araştırma konusu olmuştur. Farklı kişilik kuramları olmasından dolayı farklı birçok kişilik ölçeği karşımıza çıkmaktadır. Çünkü bu kişilik kuramcıları kişiliği oluşturan boyutlar konusunda farklı fikirler ve uygulamalar ortaya çıkarmışlardır. Bu kapsamda, ACL Testi, Sıfat Tarama Listesi, NEO Beş Etmen Kişilik Ölçeği gibi farklı kişilik ölçeklerinde farklı kişilik boyutları değerlendirilmektedir.

Bozgeyikli (2001) tarafından yapılan ve " Üniversite Öğrencilerinin Kişilik Özellikleri İle Kişiler Arası İlişkilerde Farkında Olma Düzeyleri" isimli çalışmada elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir:

1) Kız ve erkek öğrencilerin kişiler arası ilişkide farkındalık düzeyleri arasında ilişkide bilinç boyutunda anlamlı bir fark olduğunu ortaya çıkmıştır.

2) Karşı cinsten arkadaşı olup olmamasına göre, öğrencilerin kişiler arası ilişkide farkındalık düzeyleri arasında ilişkide kaygı boyutunda belirgin bir farklılık gözlenmiştir.

3) Bölüm değişkeni ile öğrencilerin kişiler arası ilişkide farkındalık düzeyleri arasında ilişkide kaygı boyutunda anlamlı bir fark ortaya çıkmıştır.

4) Yetiştiği yer değişkeni açısından öğrencilerin kişiler arası ilişkide farkındalık düzeylerinde anlamlı bir farklılaşmanın olmadığı sonucu bulunmuştur.

5) Öğrencilerin baba eğitim durumları açısından ilişkide farkında olma düzeylerine bakıldığında ilişkide bilinç ve ilişkide görüntü boyutlarında önemli farklılık olduğu görülmüştür. Sonuç olarak; cinsiyet, bölüm, yetiştiği yer ve babanın eğitim durumu gibi değişkenler üniversite öğrencilerinin kişiler arası ilişkilerini ve kişiliklerini etkilemektedir.

Tezer (1998) tarafından yapılan “İdeal Öğretmenin Kişilik Özellikleri” Marmara Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğretmen adaylarının ideal öğretmenin kişilik özelliklerini algılamaları üzerine bir çalışmadır. Araştırmanın amacı öğretmen adaylarını ideal öğretmenin kişilik özelliklerine yönelik algılarının belirlenmesidir. Kişilik özelliklerini belirlenmesi için ACL Testi kullanılmıştır. Öğretmen adaylarını kişilik özelliklerini belirlemek için kişisel bilgi formu kullanılmıştır.

Öğretmen adaylarını ideal öğretmeni algılarına bakıldığında ideal öğretmenin en baskın özellikleri olarak ideal benlik, sebat, özgüven, başatlık, düzen, yaratıcı kişilik boyutları ve bu boyutları içeren özellikleri belirtmişlerdir. Bu araştırmada, öğretmen adaylarının ideal öğretmenin kişilik özelliklerine yönelik algılamalarının cinsiyete, 1.ve 4.sınıflar arasında, öğrenim gördüğü bölüme göre farklılaştığı sonucuna ulaşılmıştır. İdeal öğretmen algısının değişmesinde, 4. sınıf öğrencilerinin öğretmenlik meslek uygulamasında yaşadıkları deneyimler ve gözlemler etkili olmuş olabilir.

Köseoğlu (1994), İstanbul´da okul, hastane ve danışma merkezlerinde çalışan psikolojik danışman ve rehber öğretmenlerin empatik becerilerini ve kişilik özelliklerini inceleyen bir araştırma yapmıştır. Araştırma örneklemi 103 kişiden oluşmuştur. Katılımcılara, kişilik özelliklerini belirlemek amacıyla “Sıfat Tarama Listesi(Adjective check list)” uygulanmıştır. Araştırma sonunda yapılan değerlendirme sonucunda, psikolojik danışman ve rehber öğretmenlerden empatik beceri düzeyi yüksek olanların başarma, başatlık, şefkat gösterme, özgüven, ideal benlik, yaratıcı kişilik, askeri liderlik alt boyutlarında empati beceri düzeyi düşük

olanlardan daha yüksek ortalama elde etmişlerdir. Fakat bu farklılıkların anlamlı olmadığı saptanmıştır. Empatik beceri düzeyi düşük olanların ise sebat, düzen, duyguları anlama, kendini suçlama, uyarlık, danışmaya hazır oluş, oto kontrol, kişisel uyum ve kadınsı özelliklerde empati beceri düzeyi yüksek olanlara göre yüksek ortalamalar elde edilmiştir.

Vural (2007), “İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Kişilik Özellikleri İle Okul Kültürü Algıları Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi (Kartal İlçesi Örneği)”

isimli yaptığı yüksek lisans çalışmasında ilköğretim okullarında görev yapan

300 öğretmen ile uygulamayı gerçekleştirmiştir. İlköğretim okulu öğretmenlerinin kişilik özelliklerinin belirlenmesinde Gough ve Heilbrun tarafından geliştirilen Sıfat Tarama Listesi kullanılmıştır. Araştırma grubundaki öğretmenlerde Sebatlık, Düzen ve Duyarlık pozitif yönde, Değişiklik negatif yönde öne çıkmaktadır. Bu sonuca göre araştırma grubundaki öğretmenler güvenilir ve sorumluluk sahibi, nesnel ve akılcı olma peşinde, dürtülerini kontrol etmede katı ve amaçlarını gerçekleştirmek için tuttuğu yoldan sapmayan bir kişilerdir. İlköğretim okulu öğretmenleri Başatlık,

Sebat, Düzen, Kişisel Uyum, Yaratıcılık ve Yakınlık kişilik özelliklerinde 21-25 yaş

grubundaki öğretmenler ile diğer gruptaki öğretmenler arasında fark bulunmuştur. Belirtilen kişilik özelliklerini öğretmenlerin yaşları arttıkça daha fazla sergilemektedirler. Ayrıca diğer kişilik özelliklerinde ise farklı yaş gruplarındaki öğretmenler arasında fark saptanmamıştır. İlköğretim okulu öğretmenlerinin Sebat,

Düzen, Duygusallık ve Kişisel Uyum kişilik özelliklerinde 0–5 yıl mesleki kıdem

grubundaki öğretmenler ile 26 ve üstü mesleki kıdem gruplardaki öğretmenler arasında fark saptanmıştır.

Mete (2006), “İlköğretim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Kişilik Özellikleri İle İş Tatminleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi” konulu yüksek lisans tez çalışmasını Yalova ilinde görev yapmakta olan 300 öğretmenin katılımı ile gerçekleştirmiştir. Kişilik analizinde NEO beş etmen envanteri (NEO FFI) kullanılmıştır. NEO FFI tarafından değerlendirilen beş temel kişilik özelliği şunlardır: Yeniliklere Açık Olma, Dışa Dönük Olma, Duygusal Dengesizlik,

değerlendirilmiş ve katılımcı her bir maddenin kendini ne kadar tanımladığını “tamamen doğru” dan “tamamen yanlış”a uzanan beşli likert tipi bir derecelemede işaretlemiştir. Mesleki doyumlarını ölçmek için, “Minnesota İş Tatmin Ölçeği” kullanılmıştır. İlköğretim okullarında çalışan sınıf ve branş öğretmenlerinin kişilik

özellikleri, demografik özellikleri ile iş tatmini arasındaki ilişkinin var olduğu bu

araştırmanın sonuçlarıyla ortaya konmuştur. Öğretmenlerin kişiliklerinde en fazla

yeniliklere açık olmaya rastlanırken duygusal dengesizlik en az rastlanan özellik

olmuştur. Ekşi (2004) üniversite öğrencileri üzerinde yaptığı araştırmada öğrencilerin kişiliklerinde en fazla öz disipline (sorumluluk), en az duygusal dengesizliğe rastlamıştır. Öğretmenler üzerinde yaptığı çalışma sonucunda, dışadönüklük kişilik özelliğine sahip öğretmenlerin iş tatminlerinin yüksek olduğu sonucuna ulaşmıştır. Sorumluluk ile dış tatmin arasında anlamlı bir ilişki olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Her meslek grubunda olduğu gibi öğretmenlik mesleğinde de sorumluluk iş tatminini artıran önemli bir özellik olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Kültür (2006), “Ortaöğretim Kurumlarındaki Yöneticilerin Liderlik Stilleri ve Kişilik Özelliklerinin Karşılaştırılması” isimli yüksek lisans çalışmasını Ankara ilinde 318 öğretmen ve 32 yönetici ile gerçekleştirmiştir. Okul yöneticilerinde (A+)”Sosyal, sıcak, uyumlu”, (G+) “Kararlı, sorumlu, olgun”, (H+)Maceracı, dışadönük, gözü pek”, (I+)”Hassas, hayalci, yardım alan”, (N+)”Uyanık, hesaplı, içgörülü”, (Q1+)”Değişikliğe açık, radikal”, (Q3+)”İleriyi gören, kontrollü” tipindeki kişilik özellikleri ağırlıklı olarak bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yöneticilerin kişilik özellikleri ile eğitim durumu mesleki kıdemi ve yaşları arasında anlamlı bir ilişki olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Okul Yöneticilerinin ‘B+’ tipi (Zeki, Kıvrak, Soyut düşünce yapısı) kişilik özelliği arttıkça yöneticilerde etkileşimci liderlik özelliği azalmıştır. Okul Yöneticilerinin ‘B+’ tipi (Zeki, Kıvrak, Soyut düşünce yapısı) kişilik özelliği arttıkça yöneticilerde laisses faire liderlik özelliği azalmıştır. Church (1998), tarafından yapılan dönüşümcü liderlik tarzıyla, kişilik özellikleri arasındaki ilişkileri inceleyen bir çalışmada kavramsal düşünme (conceptual thinking), değişikliğe açık olma (change oriented), ikna edebilme (persuasive) ve amaç oluşturabilme (establishing purpose) özelliklerini taşıyan yöneticiler "dönüşümcü liderlik" tarzıyla kuvvetli ilişki gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır (Aktaran: Zel, 2000: 154).

Sonuç olarak, öğretmenlerin ve üniversite öğrencilerin kişilik tiplerini belirlemek amacıyla yapılan araştırmalardan öğretmen adayları öğretmenlerin ideal benlik, sebat, özgüven, başatlık, düzen, yaratıcı kişilik boyutları ve bu boyutları içeren kişilik özelliklerine sahip olması gerektiğini belirtmektedirler. Vural (2007), farklı öğretmen grupları üzerinde yapılan kişilik ölçeği uygulamalarında; öğretmenlerin sebatlık, düzen ve duyarlık sahibi fakat değişime karşı olumsuz bir tutum içerisinde oldukları sonucuna ulaşmıştır. Mete (2006), ise öğretmenlerin en fazla gösterdiği kişilik özelliğinin yeniliklere açık olmak olduğu sonucuna ulaşmıştır. Ayrıca sorumluluk sahibi ve dışadönük öğretmenlerin mesleki memnuniyetlerinin daha olumlu olduğu kişilik araştırmalarının bir diğer sonucudur. Kişilik karar alma noktasında en önemli referans kaynaklarından birisidir. Farklı kişilik tipine sahip kişiler üzerinde uyarıcıların farklı etkileri bulunabilmektedir. Renklerde benzer şekilde kişiler üzerinde farklı psikolojik ve fizyolojik etkiler yaratabilmektedir. Ayrıca renk seçimleri kişilik tiplerine göre farklılık gösterebilmektedir.

2.2.6. Renklerin Psikolojik ve Fizyolojik Etkilerini Belirlemeye Yönelik