Kişiler Arası Şemalar Ölçeği

Safran ve arkadaşları (1988) kişiler arası şemaların değerlendirilmesinin gerekliliğini vurgulayarak bir ölçek geliştirmişler ve yaptıkları çalışmalar çerçevesinde ölçeği yeniden düzenlemişlerdir.

Kişiler Arası Şema Ölçeği (KŞÖ), Kiessler (1983) tarafından “Kişiler Arası döngüdeki” 16 kişiler arası özelliği temel alan 16 senaryo içermektedir. Her bir senaryo için deneklerden, kendilerini kutuplu döngüde tanımlanan bir davranışı yaparken hayal etmeleri istenmektedir. Daha sonra deneklere, onların bu davranışları karşısında, diğer kişilerin nasıl davranacakları sorulmaktadır. Deneklerin bunları kendilerine verilmiş şu 8 tepki arasından seçmeleri istenmektedir (Baldwin, Patrick, Keelan ,1999):

A. Sorumluluğu üstlenir ya da beni etkilemeye çalışır.

B. Güvenini kaybeder ya da gücenir.

C. Sabırsızlık gösterir ya da kavga çıkarır.

D. Uzak durur ya da kayıtsız kalır.

E. Bana katılır ya da itiraz etmez.

F. Bana saygı gösterir ya da bana güvenir.

G. Yakın ya da dostça davranır

H. İlgi gösterir ya da düşündüklerini açıkça söyler

Sonraki aşamada ise deneklerden, o durum için karşıdaki kişiden bekledikleri tepkinin hoşlarına gidip gitmediğini derecelendirmeleri istenmektedir. Böylelikle deneklerin, diğer kişilerin onlara davranışlarına karşı nasıl tepkide bulunacaklarına yönelik beklentilerinin (kişiler arası şemalar) değerlendirilmesiyle, onların davranışlarına rehber olan kurallar ve stratejiler hakkında yordamalar yapılabilmektedir.

Deneklerin seçecekleri yanıtların -1,-5, 0, +1,+5 arasında değişen farklı değerleri bulmaktadır. Bu nedenle toplam 16 madde üzerinden kişiler arası tepkilerin puan aralığı -16 ve +16 arasında değişmektedir. Ölçekte ayrıca kişiler arası kuramdaki tamamlama değişkeni, düşmanca, dostça, pasif ve baskın durum alt ölçekleriyle ayrı ayrı puanlanmaktadır. Tamamlama puanları da -1,-5, 0, +1,+5 arasında değiştiği için her bir alt ölçek için toplam 3 madde üzerinden hesaplanan puanların aralığı -3ve +3 olmaktadır (Baldwin, Patrick, Keelan ,1999). Pozitif değerler tamamlama tepkilerinin beklendiğine, negatif değerler ise tamamlama karşıtı tepkiler beklendiğine işaret eder.

Ölçekteki tepkilerin bazılarının açıkça olumlu, bazılarının açıkça olumsuz olmasına karşın belirsiz olan tepkiler de bulunmaktadır. Bu nedenle, bir tepkinin istenirliği duruma ya da kişiye bağlı olarak değişiklik göstermekte; istenirliği değerlendirmek amacıyla her tepki bir Likert tipi (1-7) bir ölçek ile değerlendirme yapılmaktadır. İstenirlik puanları genel olarak 16 madde üzerinden hesaplandığında, puan aralığı 16-112 arasında değişmektedir.

Özetle KŞÖ aşağıdaki alanlarda değerlendirme yapılmasına imkan sağlamaktadır (Boyacıoğlu ve Savaşır, 1995)

a) Kişiler Arası Tepkiler: Katılımcılar, önemli diğerlerinden daha çok hangi tepkileri (kontrol, güven, sosyallik, birlikte olma) bekliyorlar?

b) Kişiler Arası Durumlar: Katılımcılar, önemli diğerlerinden hangi kişiler arası durumlarda (dostluk, düşmanlık, baskınlık, pasiflik) hangi tepkileri bekliyorlar? Hangi kişiler arası durumlar tamamlanıyor/tamamlanmıyor? Başka bir deyişle katılımcılardaki bilişsel kişiler arası döngü nasıl?

c) İstenirlik: Katılımcılar, önemli diğerlerinden bekledikleri ne derece hoşnutlar (tepkilerin istenirliği)? Ya da hangi kişiler arası durumların tamamlanmasından /tamamlanmamasından ne derece hoşnutlar (durumların istenirliği)?

d) Önemli Diğerleri: Ölçekteki bu boyutlar anne, baba, arkadaş açısından ne gibi özellikler, benzerlikler ya da farklılıklar gösteriyor?

KŞÖ’ de 1,5 ve 16. sorular baskınlık boyutunu; 3,7,14. sorular pasiflik boyutunu; 4,8,11,12 ve 15. sorular dostluk boyutunu ve geriye kalan 2,9,10 ve 13. sorular da düşmanlık boyutunu oluşturmaktadır.

Hill ve Safran’ın yürüttüğü geçerlik ve güvenirlik çalışmasında KŞÖ’ nün kişiler arası kuramda sözü edilen tepkideki tamamlama olgusunu geçerli bir şekilde değerlendirdiği belirtilmektedir. Araştırmacıların, kontrol, birlikte olma ve istenirlik boyutları üzerinde yaptıkları test-tekrar-test güvenirlik çalışmalarında; ölçeğin birlikte olma ve istenirlik boyutları açısından güvenirlik katsayıları yüksek bulunurken (birlikte olma=.88, istenirlik=.87), kontrol boyutunun düşük (.44) olduğu rapor edilmektedir (Akt:

Erdem, 2002, s.45).

KŞÖ’nin Türk örnekleminde uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışmaları Boyacıoğlu ve Savaşır (1995) tarafından yapılmıştır. Ölçeğin yapı geçerliği, kapsam geçerliği, test-tekrar test güvenirliği ve faktör yapısına ilişkin çalışmalar yapılmıştır.

Faktör analizi çalışması, Türkçe KŞÖ’nün kuramsal beklentiler ve orijinal KŞÖ’deki maddeler ile bağlantılı olarak güçlü bir faktör örüntüsüne sahip olduğunu göstermektedir (Soygüt ve Savaşır, 2001).

Ölçeğin yapı geçerliği depresif belirti grupları (düşük, orta ve yüksek) ayırt ediciliği açısından incelenmiştir. Depresif belirtiler için Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ) kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre, KŞÖ’ndeki tüm alt boyutlar, BDÖ’ndeki üç grup açısından istatistiksel olarak anlamlı şekilde ayırt edici bulunmuştur. Böylece, KŞÖ’nin alt boyutlarının (kişiler arası tepkiler, kişiler arası durumlar ve istenirlik) güçlü bir yapı geçerliğine sahip olduğu belirtilmiştir (Soygüt ve Savaşır, 2001).

Ölçeğin anne, baba ve kardeş formlarının güvenirliği test-tekrar test tekniği ile değerlendirilmiştir. Ölçekte yer alan kişiler arası tepkilerin (kontrol, sosyallik, birlikte olma, güven) güvenirlik katsayıları anne, baba ve arkadaş formlarının üçünde de istatistiksel olarak (r=.51 ile .82 aralığında) anlamlı bulunmuştur. KŞÖ’deki baskınlık ölçeği dışındaki dostluk, pasiflik ve düşmanlık alt ölçeklerinin test tekrar- test güvenirlik katsayılarının (r=. 59 ile .77 aralığında) yüksek olduğu saptanmıştır. Ölçekte yer alan kişiler arası tepkilerin (kontrol, sosyallik, birlikte olma, güven) güvenirlik katsayıları anne, baba ve arkadaş formlarının üçünde de istatistiksel olarak (r=.51 ile .82 aralığında) anlamlı bulunmuştur. KŞÖ’nin istenirlik boyutuna ilişkin test-tekrar test uygulaması sonucunda, anne, baba ve arkadaş formlarında güvenirlik katsayıları yüksek bulunmuştur (Boyacıoğlu ve Savaşır,1995).

Genel olarak değerlendirildiğinde; faktör analizi bulguları kişiler arası kuramda belirtilen dostluk, düşmanlık, baskınlık ve pasiflik temel boyutlarının geçerliği hakkında önemli bir kanıt oluşturduğu düşünülmektedir. KŞÖ’nin güvenirliği ve geçerliğine ilişkin

tüm bulgular birlikte ele alındığında; ölçeğin kabul edilebilir sınırlarda güvenirlik ve geçerliğe sahip olduğunu göstermektedir (Soygüt ve Savaşır, 2001).

10-16 yaş grubu ergenler ile yapılan bu çalışmada Anneye yönelik Kişiler arası şemalar ölçeğinin cronbach-alpha değerlerine bakıldığında, Anne Baskınlık alt boyutu .72, Anne Pasiflik alt boyutu .75, Anne Dostluk alt boyutu .76, Anne Düşmanlık alt boyutu, .73 olarak bulunmuştur. Babaya yönelik Kişiler Arası Şemalar ölçeğinin cronbach-alpha değerlerine bakıldığında ise, Baba Baskınlık alt boyutu .75, Baba Pasiflik alt boyutu .75, Baba Dostluk alt boyutu .76, Baba Düşmanlık alt boyutu, .74 olarak bulunmuştur.