2. Almanya
2.3. Kişi Yönünden Kabul Edilebilirlik Koşulları
Alman Anayasası’nın 93. maddesinde herkesin, temel hak veya temel hak benzeri haklarının ihlali gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapabileceği düzenlenmiştir. Düzenlemeye göre, hakka sahip olma niteliği bulunan herkesin bireysel başvuruda bulunma yetkisi mevcuttur129. Bu bağlamda yabancılar da kendilerine tanınan temel haklarla ilgili olarak bireysel başvuruda bulunabilmektedirler. Vatansızların da yabancılar gibi bireysel başvuru hakları mevcuttur130.
126 Kılınç, a.g.e., s. 46.
127 Gören, Türk Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru, s. 667.
128Göztepe, Anayasa Şikâyeti, s. 84.
129 Zafer Gören, “Anayasa Mahkemesine Kişisel Başvuru (Anayasa Şikâyeti)”, Anayasa
Yargısı, S. 11, 1997, s. 110.
Anayasa Mahkemesi, ölülerin de insan onuruna saygı çerçevesinde bazı haklara sahip olduğunu belirterek ölüleri de bireysel başvuruda mağdur olarak kabul etmektedir131.
Özel hukuk tüzel kişileri, konut dokunulmazlığı, mülkiyet, hak arama hürriyeti gibi doğalarına ve faaliyet alanlarına uygun olan haklarla ilgili olarak bireysel başvuruda bulunabilmektedirler. Almanya'da belediyelerin de öz yönetimi korumak amacıyla bireysel başvuruda bulunmaları mümkün kılınmıştır132.
Alman Anayasa Mahkemesi tarafından, tüzel kişiliği olmayan grupların, ceninin ya da siyasi partilerin bireysel başvuruları kabul edilebilmektedir. Bu konuda Anayasa Mahkemesi, hakkı ön plana alarak inceleme gerçekleştirmektedir133.
Alman kamu tüzel kişileri, kamu gücünü kullanmalarından kaynaklı olarak bireysel başvuruda bulunamamaktadırlar. Yapı itibariyle özerkliğe sahip bulunan kamu tüzel kişilerinin ise bazı hak ve hürriyetlerinin ihlali durumunda başvuru yapabilmeleri mümkündür. Kiliselerin din ve vicdan özgürlüğü ihlali durumunda bireysel başvuruda bulunabilmeleri ya da üniversitelerin haberleşme hürriyetlerinin ihlali durumunda bireysel başvuruda bulunabilmeleri bu duruma örnek olarak gösterilebilmektedir134.
Halk davası (actio popularis) niteliğinde olan başvurular, bireysel başvuru olarak kabul edilmemektedir. Bireysel başvuru için kamu gücünün işlemi, eylemi ya da ihmali nedeniyle hakkı ihlal edilen mağdur kişinin başvuruda bulunması gerekmektedir. Alman Anayasa Mahkemesi tarafından içtihatlarla bu koşul kabul edilmiştir135. “Kamu gücü” ifadesinden tüm Devlet organları (yasama, yürütme ve
131 Göztepe, Anayasa Şikâyeti, s. 28, 51. 132 Karaman, a.g.e., s. 130.
133 Ramazan Korkmaz, Medeni Usul Hukuku Açısından Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru, (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır 2013, s. 17-18.
134 Göztepe, Anayasa Şikâyeti, s. 53-54.
135 Mehmet Kahraman, “Almanya'daki Anayasa Şikâyeti İle Karşılaştırmalı Olarak Türkiye'de Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yolu”, HUMANITAS, S. 1, 2013, s. 138.
yargı) kastedilmektedir. Bu bağlamda Alman Anayasa Mahkemesi’nin geniş bir denetim yetkisi bulunmaktadır 136.
Alman Anayasa Mahkemesi tarafından, tüzel kişilerin üyeleri adına bireysel başvuruda bulunması kabul edilmemektedir. Başvuranın kişisel hakkının doğrudan ihlal edilmiş olması bireysel başvuru açısından önem taşıdığından, tüzel kişiliğin hakkını ihlal niteliği taşımayan durumlar nedeniyle tüzel kişilerin başvuruda bulunması mümkün değildir137.
Bireysel başvuru yapacak kişinin dava ehliyetine sahip olması gerekmektedir. Başvurucunun kişisel, doğrudan ve güncel olarak kamu gücünün işlemi, eylemi ya da ihmalinden etkilenmiş olması aranmaktadır. Başvurunun yazılı ve gerekçeli olması da önem taşıyan diğer bir husustur138.
Alman Anayasa Mahkemesi’ne bizzat, yurtdışı temsilcilikler aracılığıyla ya da faks, mektup, telgraf gibi yollarla bireysel başvuruda bulunulabilmektedir139. Anayasa Mahkemesi bireysel başvurularda, başvuranın kişisel olarak doğrudan zarar görüp görmediğini incelemektedir. Başvuranın avukat tutma mecburiyeti bulunmamakla beraber Anayasa Mahkemesi Kanunu’nun 22. maddesine göre duruşma yapılması durumunda bu mahkemelerde görev yapabilecek bir avukatın veya yükseköğretim kurumlarında hukuk eğitimi veren bir öğretim üyesinin başvuranı temsil etme zorunluluğu bulunmaktadır140.
Alman Anayasa Mahkemesi Kanunu'nun 31. maddesine göre Alman Anayasa Mahkemesi’nin kararlarının bağlayıcılığı bulunmaktadır141. Bu nedenle tüm devlet organlarının bu kararlardan sonuçlar çıkarması gerekmektedir. Almanya’da bireysel başvuru yoluyla temel hak ihlali dolayısıyla bir kamu işlemi kaldırılırsa, bu karar başvuruyu aşan bir etkiye sebebiyet verebilmektedir. Anayasa Mahkemesi bireysel
136 Uzun, a.g.e., s. 7.
137 Zafer Gören, Anayasa Şikayeti: Külfetsiz, Masrafsız ve Sonuçsuz?, Yazıcı, S., Gözler, K. ve Keyman, F. (Ed.). Ergun Özbudun’a Armağan, Ankara, Yetkin Yayıncılık, 2008, s. 314. 138 Gören, Anayasa Mahkemesi’ne Kişisel Başvuru (Anayasa Şikâyeti), s. 109-110.
139 Korkmaz, a.g.e., s. 27.
140 Göztepe, Anayasa Şikâyeti, s. 96. 141 Kahraman, a.g.e., s. 144.
başvuru konusu kamu işleminin temel hakka aykırılığının bir hukuk normuna dayandığı sonucuna ulaşırsa, kamu işlemini kaldırmakla yetinmeyip ilgili hukuk normunu da iptal etmektedir. İlgili hukuk normunun iptal edilmesi durumunda geçmişe yönelik bir etki ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda iptal edilen hukuk normu, baştan itibaren geçersiz sayılmaktadır. Ancak, bu norma dayanarak karara kadar üçüncü kişilerce gerçekleştirilen işlemler geçerli kabul edilmektedir142.
Alman Anayasa Mahkemesi’nin kararları bağlayıcı olsa da mahkemenin başvuranın talebiyle bağlı olmadığı görülmektedir. Anayasa Mahkemesi bireysel başvurularda taleple bağlı olmaksızın, Anayasa’da koruma altına alınmış bütün haklar açısından denetim gerçekleştirebilmektedir143.
Alman Anayasa Mahkemesi tarafından bireysel başvurularda başvuran lehine tazminata hükmedilmemektedir. Mahkeme, tespit edici kararlar vermekle yetinmektedir. Ceza mahkûmiyetine karşı yapılıp kabul edilen bireysel başvurularda ise başvuranın yeniden yargılaması yapılmaktadır144.
Sonuç olarak Alman Hukuku’nda bireysel başvuruda kişi yönünden kabul edilebilirlik koşullarına bakılacak olursa, öncelikle herkesin bireysel başvuruda bulunma hakkı mevcuttur. Alman Hukuku’nda kendilerine tanınan haklar bakımından yabancılar ya da vatansızlar da bireysel başvuruda bulunabilmektedirler. Özel hukuk tüzel kişileri de doğalarına ve faaliyet alanlarına uygun olan haklar bakımından başvuruda bulunma hakkına sahiptirler. Anayasa Mahkemesi; bazı durumlarda ölüler için yapılan başvuruları, yapı olarak özerkliği bulunan kamu tüzel kişilerinin başvurularını, tüzel kişiliği olmayan grupların, ceninin, siyasi partilerin başvurularını kabul ederken; doğrudan mağduriyete önem verdiği için tüzel kişilerin üyeleri adına bireysel başvuruda bulunmasını kabul etmemektedir. Buna göre Anayasa Mahkemesi’nin bireysel başvuru konusunda genel olarak genişletici yorumda bulunduğu sonucuna ulaşılabilmektedir.
142 Kılınç, a.g.e., s. 26.
143 Özgür Kiremitci, Karşılaştırmalı Hukukta Bireysel Başvuru Kurumu, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2015, s. 61. 144 Gören, Türk Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru, s. 55.