Kur’an-ı Kerim’de Merhamet Kavramı

Merhametin ne anlama geldiğini ve merhametli bir insanın neler yapması gerektiğini en doğru şekilde tarif eden kaynak Kur’an’dır. Kur’an’da merhametin nasıl olması gerektiği, merhametli bir insanın özelliği, merhamet duygusunun bir insanın ahlakında ne gibi farklılıklar meydana getirdiği, merhametli insanların çevrelerinde oluşturduğu etki çeşitli örneklerle açıklanmıştır.248 _{Çalışmamızın bu} bölümünde, ayetler çerçevesinde merhamet kavramını sunmaya çalıştık.

Merhamet kelimesi Kur’an’da sadece Beled suresinin 17. ayetinde geçmektedir. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: “Sonra da iman edenlerden olup birbirine sabrı tavsiye edenlerden, birbirine merhameti tavsiye edenlerden olanlar var ya, işte onlar ahiret mutluluğuna erenlerdir.”249_{Ayette birbirlerine merhameti tavsiye} edenlerin ahiret mutluluğuna ulaşacakları müjdelenmiştir. Kur’an’ı Kerim’e

246 _{İldeş, a.g.m., s.15.}

247 _{Buharî, Edeb, 27; Müslim, Birr, 66.} 248 _{Şahinler, a.g.e., s. 27-28.}

baktığımız zaman İslam dininin insanlar, hayvanlar, bitkiler kısaca bütün yaratılmışlarla ilişkilerde merhameti emir ve tavsiye ettiği, böylece insanlar arasında bir rahmet ve merhamet ahlâkı oluşturmayı hedeflediği anlaşılır.

Kur’an-ı Kerim’de rahmet kelimesi 114 yerde geçerken, 260 ayette Allah’ın Rahman ve Rahim isimleriyle aynı kökten gelen çeşitli isim ve fiiller yer almakta, bu ayetlerin büyük kısmında Cenab-ı Hakk’ın müminlere, genel olarak insanlara ve diğer varlıklara yönelik lütuf ve ihsanlarından söz edilmektedir.250 _{Dolayısıyla} rahmet kelimesi; Allah’ın kullarına lütfu, ihsanı, nimet vermesi ve onlara hayır ve iyilik ulaştırması anlamlarında kullanılmıştır. Rahmet kavramının Kur’an’da hangi manalarda kullanıldığına, çalışmamızın “Rahmet” başlıklı bölümünde geniş olarak yer verilmiştir.

Kur’an’da merhamet ile ilgili ayetleri incelediğimiz zaman ilk değineceğimiz nokta, elbette Allah’ın rahmeti ve merhametidir. Varlık alemi Rahman ve Rahim olan Yüce Rabbimizin rahmeti ile var olmuştur. Varlığını devam ettirebilmesi de yine O’nun sonsuz rahmet ve merhameti sebebiyledir. Nitekim Kur’an’da “Ayetlerimize iman edenler sana geldikleri zaman de ki selam olsun size! Rabbiniz kendi üzerine rahmeti (merhameti) yazdı…”251_{,“Eğer size dünyada ve ahirette} Allah’ın lütuf ve merhameti olmasaydı, içine daldığınız bu iftiradan dolayı size mutlaka büyük bir azap dokunurdu”252_{, ”Allah’ın lütfu ve merhameti sizin üzerinize} olmasaydı ve Allah çok esirgeyici ve çok merhametli olmasaydı, haliniz nice olurdu?”253 _{buyurulmuş ve Allah’ın sonsuz merhametine dikkat çekilmiştir.}

Yüce Allah’ın kullarına merhametinin en büyük tecellisi şüphesiz hidayet rehberi ve rahmet olarak gönderdiği Kur’an’dır. Kur’an kendisini birçok ayetinde rahmet ve şifa kitabı olarak tanıtmaktadır. Bu ayet-i kerimelerden birkaçını şöyle sıralayabiliriz: “…Sana bu kitabı; her şey için bir açıklama, doğru yolu gösteren bir rehber, bir rahmet ve müslümanlar için bir müjde olarak indirdik.”254 _{“ Şüphesiz o}

250 _{Fatmanur Biberci, 2–7 Yaş Arası Çocuklarda Sevgi ve Merhamet Değerlerinin Hadisler Işığında}

Öğretimi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya,

2010, s. 79.

251 _{En’am Suresi, 6/54.} 252 _{Nur Suresi, 24/14.} 253 _{Nur Suresi, 24/20.} 254 _{Nahl Suresi, 16/89.}

(Kur’an), elbette müminler için bir hidayet ve bir rahmettir.”255 _{“Sen, bu kitabın sana} verileceğini ummuyordun. Ancak o, Rabbinden bir rahmet olarak sana verildi. Öyle ise kâfirlere sakın arka çıkma.”256

Kur’an’da müminler için diğer bir merhamet tecellisi olarak Hz. Peygamber’in alemlere rahmet olarak gönderilişine vurgu yapılmıştır. “Ey Muhammed! Seni ancak alemlere rahmet olarak gönderdik.”257 _{Yüce Allah’ın en} güzel örnek vasfıyla gönderdiği peygamberler, insanlık için büyük bir rahmettir. Çünkü insanın kendi cinsinden bir varlığın örnekliğine, yol göstericiliğine ihtiyacı vardır.

Peygamberimizin merhamet örnekliğine de Kur’an’da yer verilmiştir. Örneğin “Andolsun, size kendi içinizden öyle bir peygamber gelmiştir ki, sizin sıkıntıya düşmeniz ona çok ağır gelir. O, size çok düşkün, müminlere karşı da çok şefkatli ve merhametlidir”258 _{ayet-i kerimesinde Peygamberimizin, ümmetine} düşkünlüğü neticesinde, bir müminin sıkıntıya düşmesinden duyacağı rahatsızlık dile getirilmektedir. Yine “Allah’ın rahmeti sayesinde sen onlara yumuşak davrandın. Eğer kaba, katı yürekli olsaydın, onlar senin etrafından dağılıp giderlerdi. Artık sen onları affet. Onlar için Allah’tan bağışlanma dile. İş konusunda onlarla müşavere et…”259 _{ayetinde Peygamberimizin merhametinin kaynağının Allah olduğuna ve} insan ilişkilerinde merhametin önemine dikkat çekilmiştir.

“Muhammed, Allah’ın Rasûlüdür. Onunla beraber olanlar, inkârcılara karşı çetin, birbirlerine karşı da merhametlidirler”260 _{ayet-i kerimesinde geçen merhamet} kelimesi, müminlerin önemli bir özelliğine vurgu yapar. Ayetten müminlerin inkârcıların karşında kararlı ve tavizsiz, kendi aralarında ise merhametli, şefkatli, yumuşak, nazik, dertlerini paylaşan ve gönülden dost261 _{olmaları gerektiği sonucunu} çıkarılmaktadır. 255 _{Neml Suresi, 27/77.} 256 _{Kasas Suresi, 28/86.} 257 _{Enbiya Suresi, 21/107.} 258 _{Tevbe Suresi, 9/128.} 259 _{Âl-i İmran Suresi, 21/107.} 260 _{Fetih Suresi, 48/29.} 261 _{Şahinler, a.g.e., s.33.}

Kur’an-ı Kerim’de Yüce Allah, kişinin merhametle muamele etmesi gereken ilk ve öncelikli kimselerin, anne ve babası olması gerektiğini İsra Suresinde şöyle ifade eder: “Onlara merhamet ederek tevazu kanadını indir ve de ki : “Rabbim! Tıpkı beni küçükken koruyup yetiştirdikleri gibi sen de onlara acı.”262

Kur’an-ı Kerim, aile yuvasını iki önemli duygu üzerine inşa etmiştir: Sevgi ve merhamet. Nitekim konuyla ilgili olarak Kur’an’da şu ifadeler geçmektedir: “ Kendileri ile huzur bulasınız diye sizin için türünüzden eşler yaratması ve aranızda bir sevgi ve merhamet var etmesi de O’nun (varlığının ve kudretinin) delillerindendir.”263 _{Sevgi ve merhamet duyguları ailede huzurun kaynağıdır ve bu} ilkeler rahmetin kaynağı olan Rabbimizin ayetlerindendir.

Sonuç olarak, belirttiğimiz tüm ayetler çerçevesinde ele aldığımızda merhametin Kur’an’da birçok ayette doğrudan veya dolaylı olarak zikredilen önemli bir değer olduğu anlaşılmaktadır. Özü barış, sevgi, emniyet ve Allah’a teslimiyet olan İslam, bütün insanlığı Rahman ve Rahim olan Allah’ın varlık ve birliğini kabule ve O’na ibadet etmeye çağırmakta; peygamberi olan Hz. Muhammed (s.a.v.)’i âlemlere rahmet olarak, ilahi kitabı olan Kuran-ı Kerim’i ise rahmet kitabı olarak nitelemekte, müslümanları bütün varlıklara karşı rahmet, merhamet ve şefkatle muameleye davet etmekte ve insanlar arasında sevgi, rahmet ve merhamete dayalı bir ahlâk düzeni inşa etmeyi hedeflemektedir.264 _{Yüce Allah bizlere gönderdiği} Kur’an’ın bir rahmet kitabı olduğuna, gönderdiği elçisinin de bir merhamet timsali olduğuna dikkatlerimizi çekerek, bizim de merhamet duygusuna sahip bireyler olmamızı istediğini belirtmiştir.