Hadislerde Merhamet Kavramı

Kur’an ayetlerinde olduğu gibi hadislerde de merhamet üzerinde önemle ve hassasiyetle durulur. Hz. Peygamber’in mübarek sözlerine baktığımız zaman, merhamet kavramı hadislerde Allah’ın rahmetinin genişliği ve sınırsızlığı, kalp inceliği, şefkat göstermek, acımak, esirgemek, bol rızık, bol nimet manalarında kullanılmıştır. Bütün insanlara, hatta tüm canlılara karşı merhametli olmanın fazileti

262 _{İsra Suresi, 17/24.} 263 _{Rum Suresi, 30/21.} 264 _{Koca, a.g.e., s. 67.}

anlatılırken bunun Allah katındaki değeri, dünya ve ahiret hayatındaki etkileri, sonuçları hatırlatılır.265

Hz. Peygamber, merhameti anlatırken Yüce yaratıcının ne kadar merhametli olduğunu vurgulamaya ayrı bir önem vermektedir. Merhamet kavramı anlatılırken veya merhamet eğitimi verilirken Yüce Allah’ın ne kadar merhametli olduğunu ve yarattıklarına merhametle muamele ettiğini anlatmak, Peygamberî bir eğitim metodu olmaktadır. Nitekim Peygamberimiz hadislerinde Yüce Allah’ın rahmet sıfatını açıklamış, O’nun kullarına ve bütün yarattıklarına olan merhametine yer vermiştir. Allah’ın elçisi, insanlarda ve diğer tüm canlılarda bulunan merhamet duygusunun Allah’ın merhametinden bir cüz olduğunu şöyle ifade buyurmuştur: “Şüphesiz acıma, merhamet duygusu Rahman’dan bir cüzdür.”266

Aynı konuyla ilgili bir diğer hadiste şöyle buyurulur: “Cenâb-ı Hak rahmetini yüz parçaya ayırdı; bunun doksan dokuzunu kendi yanında tuttu, bir cüz’ünü de yeryüzüne indirdi. İşte bu bir cüz rahmet sebebiyle yaratıklar birbirine merhamet ederler.”267 _{Hadisten Yüce Allah’ın merhamet duygusunu sadece insanlara değil, tüm} yarattıklarına bahşettiğini anlaşılmaktadır. Ayrıca bu hadis-i şeriften Allah’ın rahmetinin büyüklüğü müşahede edilmektedir.

Hz. Peygamberi, torunu Hasan’ı öperken gören bir kişi “benim on çocuğum var ama şimdiye kadar hiçbirini öpmedim” deyince Hz. Peygamber, “Merhamet

etmeyen merhamet görmez” buyurmuştur.268 _{“Onlara merhametle sevgiyle}

davranmazsan o çocuklar sevgiyi merhameti öğrenemez ve sen de dâhil olmak üzere hiç kimseye merhamet gösteremezler” demek istemiştir.269 _{Hadis bu şekilde de} anlaşılmaktadır fakat burada özellikle belirtilmek istenen, Rahman’ın merhametini hak etmenin, yaratılışımızda var olan bu merhameti tüm yaratılmışlara yansıtmamızla bağlantılı olduğudur. Allah’ın rahmetine layık olmak isteyen kimse merhameti elden bırakmamalıdır. Nitekim “Allah merhametli olanlara rahmetle muamelede bulunur. Öyleyse sizler yeryüzündekilere karşı merhametli olun ki,

265 _{Küçük, a.g.m., s. 351.}

266 _{Buharî, Edeb, 13; Tirmizî, Birr, 16.} 267 _{Buharî, Edeb, 19; Müslim, Tevbe 17.} 268 _{Buhari, Edeb, 18; Müslim, Fedâil, 65.} 269 _{Tan, a.g.m., s. 28.}

semada bulunanlar da size merhamet etsinler.”270 hadisi bu manayı destekler niteliktedir. Burada değineceğimiz bir diğer nokta, her iki hadiste kime veya kimlere merhamet edilmesi gerektiği sınırlandırılmamış, mutlak bırakılmıştır. Dolayısıyla bütün mahlûkata karşı merhametli olmamız tavsiye edilmiştir.

İbn Mes’ud’dan gelen bir rivayette merhametli olmanın, kâmil imanın rüknü sayıldığını görmekteyiz. Bir gün Peygamber Efendimiz ashabına: “Merhametli olmadıkça iman etmiş sayılmazsınız.” buyurmuşlardı. Ashâb-ı kirâm: ”Bizler merhametli insanlarız.” dediler. Bunun üzerine Allah Rasûlü: “ Bu (dediğiniz) merhamet, birinizin kendi arkadaşına gösterdiği merhamet değildir. Şüphesiz (benim kastettiğim) merhamet, bütün insanlara ve her şeye karşı merhametli olmaktır.” buyurdular.271 Bu hadis-i şerif, mahlûkata merhametli olmanın önemini açıkça ortaya koyması bakımından dikkate değerdir.

Buraya kadar yer verdiğimiz hadislerde, merhametin genel olarak tüm mahlûkatı kapsaması gerektiği belirtilmiştir. Fakat Peygamberimizin merhamet gösterilmesi gereken kişileri sınırlandırdığı rivayetlerine de kaynaklarda rastlanmaktadır. Bu hadislerden birkaçına aşağıda örnekler verilmiştir.

Peygamberimiz bir hadisinde merhametli olanları şöyle müjdelemiştir: “Cennetlikler üç gruptur. Bunlar: Adil ve başarılı devlet başkanı, yakınlarına ve müslümanlara karşı merhametli ve yufka yürekli olan kişi, ailesi kalabalık olduğu halde haram kazançtan sakınıp kimseden bir şey istemeyen adamdır.”272 _Burada merhamet değeri, cenneti hak ettirecek ikinci önemli özellik olarak yer almıştır. Ayrıca merhametin, kişinin en başta yakınlarını ve tüm müslümanları kapsaması gerektiği vurgulanmıştır.

Numan İbn-i Beşir’den rivayet edildiğine göre, Rasûlullah (SAV) şöyle buyuruyor: “Müminler birbirlerini sevmekte, birbirlerine acımakta ve birbirlerine merhamet etmede bir vücut gibidir. Vücudun bir uzvu hasta olduğunda, diğer uzuvlar uyumayıp uyanık kalarak ve ateşlenerek, vücudun tamamını o hasta uzva ortak

270 _{Tirmizi, Birr, 16.}

271 _{Pekcan, a.g.m., s. 73; Heysemî, VIII, 187.} 272 _{Müslim, Cennet, 63.}

olmaya, acıyı paylaşmaya çağırırlar.”273 _{Peygamberimiz İslam toplumunun bir} vücuda benzediğini, bunun da öncelikle aralarındaki sevgi, şefkat ve merhamette kendisini göstermesi gerektiğini bizlere bildirmiştir. Rasulullah (SAV)’ın örnek ahlâkıyla davranışlarına yön veren müminler, birbirlerine karşı merhametli olmalıdırlar.

Çocuklara merhamet etmenin önemi konusunda Peygamberimiz şöyle buyurmuşlardır: “Küçüklerimize (çocuklarımıza) merhamet etmeyen bizden değildir.”274 _{Burada Peygamberimizin özellikle çocuklara merhametli olmayı} emretmesi, en çok onların bu duyguya ihtiyacı olması bakımından önem arz etmektedir.

“Güçsüzlere merhamet edenlere Rahman olan Allah da merhamet eder.”275 Hadis-i şerifinde merhamet edilmesi tavsiye edilen bir diğer grup güçsüzlerdir. Güçsüzlere merhamet etmenin de insanın, Allah’ın merhametine nail olmasına vesile olacağı bizlere bildirilmiştir.

Hz. Peygamber’in dilinde ifadesini bulduğu şekliyle insanı insan yapan en önemli değerlerden birisi olduğu görülen merhamet, onu hemcinsleri ve diğer canlılar karşısında duyarlı olmaya, anlayışlı davranmaya ve yardım etmeye sevk eden yufka yüreklilik ve gönül zenginliğinin adı olmaktadır. Yine hadislerden anladığımız kadarıyla merhamet duygusu, Allah Teâlâ’nın rahman ve rahîm isimlerinin bir tecellisi ve insanlığa Rahman’ın bir lütfu olduğu kadar, aynı zamanda eğitimi yapılan ve öğrenilebilen bir duygudur.276 _{Yukarıda merhamet kelimesinin geçtiği bazı} hadisleri sunmaya ve bu kavramı daha iyi anlamlandırmaya çalıştık. Peygamberimizin merhamet örnekliğini ihtiva eden hadislere ise ilgili bölümde ayrıntılı olarak yer verilmiştir.

273 _{Buhari, Edeb, 27; Müslim, Birr, 66.} 274 _{Tirmizi, Birr, 15.}

275 _{Ebû Dâvud Edeb, 58; Tirmizi, Birr, 16.} 276 _{Özpınar, a.g.m., s. 222.}

İKİNCİ BÖLÜM: YÖNTEM

Bu bölümde araştırmanın modeli, evren ve çalışma grubu, veri toplama aracı ve veri toplama süreci ile ilgili bilgiler yer almaktadır.