Kent Mobilyaları

119

Engellenmemiş hol genişlikleri daima 85 cm ve baş yüksekliği 2.10 m olmalıdır. Kapının kapanma tarafına 55 cm serbest alan bırakılmalıdır. Kapı paspasının üst yüzeyinin döşeme kaplaması ile aynı yükseklikte olması sağlanmalı ve 20 mm açıklıklı ızgaraların kullanılmamasına dikkat edilmelidir (Tokmak 1995). Zemin kaplamalarında fırça tüylü ve kalın halılar kullanılmamalıdır.

Giriş kapısı duvarla aynı hizada olup bir düzlem oluşturmalı, aralarında en az 0.20m mesafe olmalıdır (kapı, duvarın ön yüzünden en az 0.20m içeride olmalıdır). Bu durum görme engellilerin yönlerini kolayca bulmalarına yardımcı olmaktadır. Camlı kapılar ve ara bölmeler 0.20m eninde, çok kontrastlı renkli ve zeminden en az 1.00m yüksekliğe yatay olarak yerleştirilmiş bir bant ile işaretlenmelidir. Elin kaymasını önleyen ucu kıvrık kapı kolları tercih edilmelidir (Şekil 2.93) (Anon 2001).

Şekil 2.93 Cam kapılı girişlerde işaretlemeler (Anon 2001).

120

durumlarla birlikte bir özellik ve canlılık oluşturur. Aksi durumda uygunsuz veya yetersiz şekilde mekanda yer alıyorlarsa, birer engel ve bariyer haline de gelebilirler.

Dar bir geçit ağır yük taşıyanlar ve yük arabası olan kişiler, koltuk değneği kullanan kişiler veya tekerlekli sandalye kullanan kişiler için geçit vermez. Uyarı verilmediği zaman görme engelli kişinin kent mobilyası ile çarpma riski artar. Cadde üzerinde beyaz baston ile hissedilemeyen kent mobilyaları risk oluşturur (Şekil 2.94) (Tokmak 1995).

Şekil 2.94 Kent mobilyalarında yeterli genişlik (Tokmak 1995).

A: Yer yer daralama

B: Belli mesafe üzerinde daralma C: Yaya kanalları

D: Engeller etrafında dokunulur işaretlemeler E: Yükseltilmiş satıhlar aracılığı ile işaretleme F: Kaldırımda park etmeyi önlemek için direkler

Kent mobilyaları, kentsel dış mekanları tamamlayan kente kimlik veren elemanlardır. Yaya mekanlarında geçici yada kalıcı, görsel yada işlevsel hareketli yasa sabit öğelerdir. Bunlar biçimine göre oturma bankları, su içme elemanları, çöp kutuları, telefon kabinleri, aydınlatma elemanları gibi geniş bir yelpaze içinde kentte yerlerini alırlar. Malzeme biçimine göre ahşap, beton metal, plastik ve karma olabilirler. Bölme, aydınlatma, yazı-resim, anlatım, barındırma gibi işlevlere sahiptirler (Polat 1998). Engellilerin de bu elemanlardan maksimum düzeyde yararlanmaları gerekmektedir.

121

Engeller mümkün oldukça yürüme doğrultusundan uzakta yerleştirilmelidir. Yürüme doğrultusundaki beklenmeyen her engel kontrast renkler veya doku farklılıkları kullanılarak belirgin hale getirilmelidir. Kent mobilyaları keskin ve çıkıntılı kenarlardan arınmış olmalıdır.

Tercihen her 100 m arayla parklarda yürüme doğrultusunda dinlenme alanları yapılmalıdır (Tokmak 1995).

Yaya yolunda çıkıntı yapan lokanta, pastane vb. dükkanların güneşlikleri, şemsiyeleri, oturma alanları ve yerleri ile yapıtlar engellilere engel teşkil etmemelidir. Kent mobilyaları, özellikle görme engellilerin hareket sınırları içine de katılarak onlarında yararlanmalarına olanak vermelidir. 2.20 m ve üstüne kadar olan merdiven araları kapatılmalı ve baş kurtarma mesafesi 220 cm‟ den yüksek yapılmalıdır (Şekil 2.95) (TSE 1999).

Şekil 2.95 Yaya yollarında baş kurtarma yüksekliği (TSE 1999).

Oturma Elemanları

Oturma elemanları en önemli peyzaj elemanlarıdır. Sosyal iletişim kurma, dinlenme, yemek yeme ve çevreyi gözlemleme alanları olarak işlev yaparlar. Oturma elemanları rahat ve erişilebilir olmalıdır. Yağış, rüzgar ve güneşin olumsuz etkilerine karşı korunaklı olmalıdır.

Oturma elemanı özellikle kolay ulaşılabilir olmalıdır, bunlara ulaşım kolay olmalı ve bu elemanlar uygun malzemeyle tasarlamalıdır. Oturma elemanı yüzeyi kaygan ve parlak olmamalı, ağır metallerden özellikle betondan yapılmamalıdır. Oturma elemanının önünde engel olmamalı ve basamakla çıkılmamalıdır (Stoneham and Thoday 1996).

Bir dinlenme alanının tasarımı yapılırken oturma elemanlarının yanında tekerlekli sandalye için 90x90cm, ön tarafta ise 150x150cm alan bulunmalıdır (Şekil 2.96).

122

Şekil 2.96 Engellilere göre tasarlanmış dinlenme alanı (Bekiroğlu 2002).

Oturma elemanı 45-50cm yüksekliğinde, 40-50cm derinliğinde olmalıdır. Otururken destek sağlamak için kol destek yerleri mutlaka olmalıdır. Sırt desteği bu tür tasarımlarda hem gerekli hem de oturma elemanının tamamlayıcıdır (Şekil 2.97). (Stoneham and Thoday 1996).

Parklarda ve yoğun olan yollarda, yaya akımına mani olmayacak şekilde kaldırım kenarında her 100 m‟ de bir dinlenme alanları ve banklar yapılmalıdır (Şekil 2.98) (UN 2010k).

Şekil 2.97 Oturma elemanı ölçüleri (Harris and Dines 1988).

Şekil 2.98 Oturma elemanları arasındaki mesafe (UN 2010k).

123 Aydınlatma elemanları

Aydınlatma, engelli kişiler için potansiyel tehlike oluşturan yerlerde özellikle önemlidir.

Tasarım yapılırken engellilerin daha hassas olan ihtiyaçlarına yanıt verecek donanım ve yer seçimi dikkate alınmalıdır. Birçok ışıklandırma standardı ayakta duran kişinin göz düzeyine dayalı olarak tasarlanmaktadır. Tekerlekli sandalye kullan engelliler için ise ortalama 120 cm yükseklikte bir göz düzeyine sahiptirler. Yansıma özellikle yaşlı insanlar için potansiyel tehlike oluşturan bir sorundur ve mümkün olan her yerde azaltılmalıdır (Harris and Dines 1988).

Aydınlatma yol boyunca özellikle rampa ve merdiven girişlerinde ve engel bulunan yerlerde aydınlatma sağlanmalıdır. Aydınlatmaların yüksekliği ve konumu, o alanı kullanan kişi sayısına, tehlikenin varlığına ve güvenliğine göre değişir. Parlama ve yansımayı önleyecek mat malzeme seçimi ve tehlikeli alanlarda ışıklandırma düzeyinin artırılması gerekmektedir (Stoneham and Thoday 1996). Sabit direkler sınırlı görüş kabiliyetindeki yayalar için 140- 160 cm yükseklikte bir çizgi boyunca yerleştirilmelidir. Dayanıklı ve renkli bir malzeme ile kaplı olmalıdır (Şekil 2.99).

a. b.

Şekil 2.99 Aydınlatma elemanları a.Alçak aydınlatma örneği (Stoneham and Thoday 1996), b.Sabit direklerde aydınlatma (UN 2010b).

124 Telefon Kulübeleri

Halka açık olarak yapılmış olan açık veya kapalı telefon kabinlerinden en az biri engellilere uygun olarak düzenlenmelidir ve yaya trafiğini aksatmayacak şekilde, kolayca görülebilir ve ulaşılabilir olmalıdır.

Telefon kabininde, görme engellilerin kullanabileceği özellikte kabartma harf veya rakamlı telefon aparatı, ağır işitenler için frekans yükseltici ses düğmesi bulunmalıdır. Kapısı dışarı açılan telefon kabininde, tekerlekli sandalyeli engellinin kullanabileceği yeterli alan ve telefon aparatının yüksekliği yeterli olmalıdır.

Engelliler için açılır kapanır oturma yeri, okuma seviyesinde uygun ve engellenmemiş okunaklı bilgilendirmeler bulunmalıdır. Minimum baş kurtarma mesafesi 220 cm olmalıdır (TSE 1999).

Tekerlekli sandalyeli engellinin telefon kulübesine yaklaşımı için 90-100 cm arasında genişlik olmalıdır. Açık telefon makinesinin yerden yüksekliği 122 cm‟dir (Şekil 2.100). Kapalı telefon kulübesine erişim için 150 cm genişlik olmalıdır. Kapalı telefon kulübesi 140x140 cm ebatlarında olmalıdır (Şekil 2.101). Açık telefon kulübesinin yerden yüksekliği 200 cm olmalıdır (Şekil 2.102).

Şekil 2.100 Engellinin telefon kulübesine yaklaşımı (TSE 1999).

125

Şekil 2.101 Kapalı telefon kulübesi ölçüleri (TSE 1999).

Şekil 2.102 Açık telefon kulübesi ölçüleri (Stoneham and Thoday 1996).

Çöp Kutuları

Çöp kutuları, kaldırım kenarlarındaki bordür taşına en az 40 cm uzaklığa yerleştirilmeli ve yüksekliği en az 90 cm, en çok 120 cm olmalıdır (Şekil 2.103). Ayrıca dış mekanda kullanılan korkuluklar, kaygan olamayan ve güneşte çok ısınmayan malzemelerle kaplanmalıdır (Harris and Dines 1988). Ayrıca çöp kutuları halka açık kamusal alanlar da, açık dinlenme alanlarında, engellilerin kullanabileceği şekilde, standartlara uygun şekilde yerleştirilmelidir (Şekil 2.104). Yanlış yerleştirilmiş çöp kutuları engelli yayalar için tehlike unsuru olabilirler.

Tehlikeyi önlemek açısından diğer donatı elemanlarının olduğu gibi çöp kutularının da zıt kullanılarak belirgin ve kolay algılanabilir hale getirilmesi gerekir.

126

Şekil 2.103 Çöp kutusu örnekleri (Harris and Dines 1988).

a. b.

Şekil 2.104 Çöp kutuları ölçüleri a. Aydınlatma direğindeki çöp kutusu (UN 2010b) b.Yüzeye monte çöp kutusu (TSE 1999).

Su Ġçme Elemanları

Su içme elemanları etkinlik alanlarında kullanılması gereken önemli elemanlardandır. Bunlar çocuklar, tekerlekli sandalye kullananlar ve ayakta duran kişilere uygun olarak tasarlanmalıdır. Tek veya grup içinde yerleştirildiğinde grup içinde en az bir tanesi engelliye uygun tasarlanmalıdır. Aşağıdaki şekilde de görüldüğü gibi görüldüğü üzere su içme elemanları iki farklı düzeyde de tasarlanabilir. Bunlardan düşük olanlar çocuklar ve tekerlekli sandalye kullananlara uygun olup, 90 cm yüksekliğindedir, altında da 60 cm yüksekliğinde

127

boşluk bırakılarak da tekerlekli sandalyelilerin rahat kullanımı sağlanmaktadır (Şekil 2.105).Yüksek olan ise ayakta duranlar için uygundur.

Şekil 2.105 Su içme elamanları ölçüleri (UN 2010k).