Kaynaştırma Uygulamalarında Öğretimsel Uyarlamalar

Kaynaştırma ortamlarında çalışan öğretmenlerin, gelişim özellikleri birbirinden farklı öğrencilerle karşılaşmaları beklenmektedir. Gelişim özellikleri ya da bu özelliklere bağlı diğer özellikleri nedeniyle özel gereksinimli öğrencilere yönelik öğretmenlerin; değerlendirme sonuçlarını temel alarak, çeşitli düzenleme ve değişiklikler yapması işlemine öğretimsel uyarlama denilmektedir. Başka bir ifadeyle öğretimsel uyarlama, mevcut öğretim programını takip etmekte zorluk yaşayan öğrenciler için yapılan düzenlemelerdir. Öğretimsel uyarlamalar, özel gereksinimli öğrencinin akranlarıyla birlikte, öğretim içeriğinde, öğretim ortamında, öğretim yöntem ve tekniklerinde, ölçme ve değerlendirme süreçlerinde ve öğretim materyallerinde yapılan düzenlemeler olarak tanımlanmaktadır (Sucuoğlu, 2006: 26; Atkın, 2013: 39; Friend ve Bursuck, 2002; Akt., Zeybek, 2015: 11).

Yukarıda yapılan tanımlara ek olarak, 573 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’de (1997) özel gereksinimli öğrencilerin birlikte eğitim ortamlarında eğitimlerini sürdürmeleri için bazı hükümler yer almaktadır. Bunlar; özel eğitim hizmetlerinin özel gereksinimli öğrencileri fiziksel çevrelerinden mümkün olduğu kadar ayırmadan planlanması; amaçların, içeriğin ve öğretim süreçlerinin uyarlanarak normal gelişim gösteren öğrencilerle birlikte eğitimlerine öncelik verilmesi biçimindedir (Madde 15).

Bu düzenlemelerin özel gereksinimli öğrencinin gelişimine katkı sunabilmesi ve öğrencilerin kendi gelişim hızlarında öğrenebilmesi için, öğretmenin, öğrenci özelliklerini çok iyi bilmesi gerekmektedir. Bu amaçla, özel gereksinimli öğrencinin bilişsel, fiziksel, sosyal ve duygusal özelliklerini tanımaya yönelik oyun ve etkinlikler düzenlenerek uyarlama çalışmaları yapılabilir. Bu uyarlamalar ve düzenlemeler yapılmaksızın özel gereksinimli öğrencilerin genel eğitim sınıflarında başarılı olması ve uygulanan programların (BEP) hedeflerine ulaşmasını beklemek mümkün görülmemektedir (Sucuoğlu, 2006: 26-27; Kargın, Güldenoğlu ve Şahin, 2010: 2434).

2.2.4.1. Öğretim İçeriğinde Yapılan Uyarlamalar

Özel gereksinimli öğrencilerin hedeflenen bilgi ve becerileri kazanmaları için öğretmenin, öğrencinin gereksinimlerine ve gelişim hızına uygun, tüm sınıfla benzer ama daha kolay özel öğretimsel amaçlar oluşturması ya da ön koşul beceriler arasından seçmesi gerekmektedir. Böylece özel gereksinimli öğrenci, performans düzeyine uygun olarak akranlarıyla aynı konuyu, daha temel bilgi ve beceriler düzeyinde öğrenmiş olur (Wood, 2002: 366; Akt., Zeybek, 2015: 16; Sucuoğlu, 2006: 46).

2.2.4.2. Öğretim Ortamında Yapılan Uyarlamalar

Öğretim ortamının düzenlenmesi (fiziksel düzenlemeler), genel eğitim sınıflarında öğrenimlerine devam eden özel gereksinimli öğrencilere yönelik öğretmen tarafından yapılan ve öğrencilerin öğrenmelerini etkileyen, sınıfın ısısı, ışık miktarı, gürültü düzeyi, sınıfın ulaşılabilirliği ve oturma düzeninde yapılan düzenlemelerdir (Kargın, Güldenoğlu ve Şahin, 2010: 2435-2436). Batu, Çolak ve Odluyurt (2014), öğretim ortamı düzenlenirken özel gereksinimli öğrenci ile normal gelişim gösteren akranları arasındaki farklılıkların azaltımasını sağlamak amacıyla; sürece ilişkin düzenlemeler, sınıf

kurallarının belirlenmesi ve sınıf ikliminin oluşturulması gerektiğini vurgulamaktadır (Akt., Zeybek, 2015: 11-12).

2.2.4.3. Öğretim Yöntem ve Tekniklerinde Yapılan Uyarlamalar

Özel gereksinimli öğrenciler, akranlarıyla birlikte aynı öğretim yöntemlerinden yararlanırlar. Bunlar; soru-cevap, dramatizasyon, somutlaştırma, yaparak-yaşayarak, demonstrasyon, düz anlatım, model olma, yardım etme, alıştırmalar yapma, deneyler yapma, bilgisayar destekli öğretim gibi yöntemler olup, kaynaştırma sınıflarında hem özel gereksinimli öğrenciler hem de normal gelişim gösteren öğrencilerin öğretimi sürecinde kullanılır. Ancak, öğretmenin öğrencinin gelişim hızına ve öğretim programında yer alan kazanımların özelliklerine göre farklı öğretim yöntemlerini kullanması ve hangi öğretim yönteminin daha etkili olacağına karar vermesi gerekmektedir (Sucuoğlu, 2006: 43). Farklı öğretim yöntemlerinin kullanılması, kaynaştırma modelinin “tüm öğrencilerin aynı hızda ve aynı yöntemle öğrenemeyecekleri” düşüncesine dayanmaktadır. Doğrudan öğretim, işbirliğine dayalı öğrenme, keşif yoluyla öğrenme ve küçük grup öğretimi önerilen öğretim yöntemleri arasında yer almaktadır (Sucuoğlu, 2006: 44-45; Kargın, Güldenoğlu ve Şahin, 2010: 2435).

2.2.4.4. Öğretim Materyallerinde Yapılan Uyarlamalar

Öğrencilerin öğrenmelerini desteklemek amacıyla öğrencilerin gelişim özellikleri ve hızları doğrultusunda hazırlanan materyaller, kaynaştırma sınıflarında tüm öğrencilerle birlikte özel gereksinimli öğrencilerin öğrenmelerini kolaylaştırmaktadır. Özel gereksinimli öğrencilerin öğrenimlerini desteklemek amacıyla kaynaştırma sınıflarında, ders kitapları, öğretmen yapımı araçlar, modeller ve teknolojik araçlar kullanılmaktadır. Özel gereksinimli çocukların öğrenmelerini desteklemek için kullanılan öğretim materyallerinin seçiminde ise bazı kriterlere dikkat edilmelidir. Örneğin, büyük harflerle yazılmış yazıları materyallerin seçilmesi (Batu, Çolak ve Odluyurt, 2014; Akt., Zeybek, 2015: 13).

Materyal, çocukların gelişim düzeyine uygun olmalı, çocuğun öğrenmesini desteklemeli ve çocuklar tarafından da kullanılabilir olmalıdır

2.2.4.5. Ölçme ve Değerlendirme Süreçlerinde Yapılan Uyarlamalar

Genel eğitim programlarında yer alan kazanımlar, ortalama başarı düzeyine sahip öğrencilere göre hazırlanmış içerik, öğretim süreçleri ve değerlendirme tekniklerinden oluşmaktadır. Değerlendirme, öğretimin ayrılmaz bir parçasıdır. Önceden hazırlanmış eğitim programının uyarlama yapılmadan uygulanması ve standart değerlendirme teknikleriyle ölçümlemelerin yapılması, özellikle yetersizlikten etkilenen öğrencilerin öğrenme hedeflerine ulaşmasını olumsuz yönde etkileyecektir (Özyürek, 2015: 34). Bu nedenle genel eğitim öğretmenleri, özel gereksinimli öğrencilerin sınıf içi etkinliklere etkili olarak katılımını sağlamak ve akademik başarılarını artırmak için öğrenci özelliklerine uygun değerlendirme tekniklerini uygulamalıdır (Gürsel, 2017: 36).

Yine özel gereksinimli öğrencilerin nasıl değerlendirileceği yasa ve yönetmeliklerde de yer bulmuştur. Değerlendirme usul ve esasları 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (2000) (Madde 16), MEB İlköğretim Kurumları Yönetmeliği (2014) (Madde 12) ve MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde (2006) (Madde 24) şu şekilde ifade edilmiştir: “Kaynaştırma yoluyla eğitim ve öğretimlerini

sürdüren öğrenciler devam ettikleri okulun sınıf geçme ve sınav yönetmeliğine göre değerlendirilirler ancak bireysel ve gelişim özellikleri dikkate alınarak, sınavlarda gerekli önlemler alınır ve düzenlemeler yapılır”. Bununla birlikte yönetmeliklerde, özel

gereksinimli öğrencilerin sınav, proje ve performans ödevlerinin bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) doğrultusunda değerlendirilmesi gerektiği belirtilmektedir.

İlgili yönetmelikler (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği, İlköğretim Kurumları Yönetmeliği) ve alanyazında özel gereksinimli öğrencilerin sınavlarda daha iyi performans sergilemeleri için; sınav ortamında, sınav süresi ve zamanında, sınav soruları ve yönergelerin sunumunda, öğrencinin sınav sorularına vereceği cevap türünde yapılması gereken düzenlemeler ile ilgili şu öneriler sunulmuştur (Sucuoğlu, 2006: 49; Özyürek, 2015: 57-58; Gürsel, 2017: 56-58; Atkın, 2013: 45; Gürsel ve Vuran, 2015: 213-215):

• Değerlendirmenin yapılacağı fiziksel ortamın koşullarında öğrenci ihtiyaçlarına hizmet edecek değişiklikler yapılmalıdır. Örneğin, öğrencinin sınav sırasında dikkatini dağıtan nesnelerden uzak durması (kitap, pencere gibi) sağlanabilir.

• Öğrenciye, laboratuar deneyini yaparken, kulaklıktan deneyin basamaklarını dinletilebilir.

• Öğrenciden istenen yazılı ürün azaltılabilir.

• Açık uçlu sorular basitleştirilerek, öğrenciden daha basit cevaplar vermesi sağlanabilir.

• Öğrenciler yönergeyi anlamada zorlanabilir. Bu amaçla sınavlar yapılmadan önce sınav becerileri öğretilebilir. Bu beceriler öğrencinin sınavdaki performansını ve başarısını artıran becerilerdir.

• Açık uçlu sorular çoktan seçmeli sorulara ya da doğru-yanlış sorularına dönüştürülebilir.

• Sınavda öğrenciye daha fazla zaman verilebilir.