Özel gereksinimli öğrencilerin akranlarıyla en az kısıtlayıcı eğitim ortamında başarılı ve etkili bir şeklide kaynaştırma eğitimine tabi olabilmesi için öğretimsel bazı düzenlemelere/uyarlamalara ihtiyaç duyulmaktadır (Martinez, 2003, s. 477). Bunun için de yapılabilecek düzenlemeler ya kaynaştırma öğrencisi ile akranları arasındaki farklılıkları en aza indirmeyi amaçlamalı ya da özel gereksinimli öğrencilerin yardıma ihtiyaç duymadan etkinliklere katılmasını sağlamalıdır (Batu ve diğ., 2012, s. 126-127). O hâlde öğretimsel düzenleme “Akranlarından farklı eğitim gereksinimleri olan öğrencilerin sınıf içinde gerçekleştirilen etkinliklere katılımını artırmak için çeşitli düzenlemelerin/uyarlamaların yapılması sürecidir.” (Sucuoğlu ve Kargın, 2010, s. 187).
Mevzuatımızda da Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nin 23.maddesinin ‘i’ bendi “Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrencilerin yetersizlik türü, eğitim performansı ve ihtiyacına göre araç-gereç, eğitim materyalleri, öğretim yöntem ve
teknikleri ile ölçme ve değerlendirmede gerekli tedbirler alınarak düzenlemeler yapılır.” şeklinde öğretimsel düzenlemelere dikkat çekmiştir (2006). Buradan yola çıkarak sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimi öncesi, sırası ve sonrasında yapması gereken bazı düzenlemelere (Güzel-Özmen, 2003, s. 78) ilişkin bilgilere yer verilecektir.
2.1.5.1. Öğretim öncesi süreçte yapılan öğretimsel düzenlemeler. Öğretim
öncesi düzenlemeler öğretmenin neyi, nasıl öğreteceğiyle ilgili hazırlıklarıdır. Bu düzenlemeler; içerik seçimi, içeriğin analizi, amaçların belirlenmesi, yöntem seçimi, materyallerin düzenlenmesi, fiziki ve öğretimsel ortamların uyarlanması şeklinde sıralanabilir (Güzel-Özmen, 2003, s. 78).
Öğretilecek içeriğin seçiminde Scrugss ve Mastropieri (1995) okuma-yazma gibi temel becerilerin önceliğe alınmasını ifade etmektedir (s. 225). Bunun sebebi de okuma yazmanın anlama, problem çözme becerileri gibi alanlarda esas oluşturmasıdır. Akademik ilerleme için temel olan bilgi, beceri ve kavramların öğretimine yönelik bir hazırlık vurgulanmaktadır (Ataman, 2012, s. 182). Ayrıca öğretilecek içeriğin işlevsel olması ve öğrencinin yaşam alanına hitap etmesi de gerekmektedir. Bakıldığında içerik seçiminde öğrencinin ihtiyacına göre bir planlama ve seçimin yapılmasında en önemliden daha az önemliye doğru bir içeriğin düzenlemesi kastedilmektedir (Simmons, Fuchs ve Fuchs, 1991, s. 356).
Öğretmen de yeni becerileri ve bilgileri öğretirken öğrencilerin hazır bulunuşluğunu ve mevcut performansını göz önüne almalıdır (Schumaker ve Lenz, 1999, s. 18; Tomlinson ve diğ., 2003, s. 126). İşlevselliğinin yanı sıra, öğretilecek içerik aynı zamanda analiz edilmelidir. İçerik, kavram ise ilişkili ve ilişkisiz örnekler üzerinden bir sunum yapılabilir. Beceri ise daha alt becerilere bölünerek sıralanabilir. Bilgi ise öğrencinin yakın çevresinden uzağa, kolaydan zora, özelden genele bir yaklaşımla içerik hazırlanmalıdır ve düzenlenmelidir (Ataman, 2012, s. 183; Güzel-Özmen, 2003, s. 79; Lewis ve Doorlag, 1999, s. 112).
Özel gereksinimli öğrencilerin öğretimsel amaçları oluşturulurken öğrencinin hâlihazırdaki performans düzeyi esas ölçüttür. Bunun için öğretmen gerekli gözlemleri ve faaliyetleri kayıt altına alarak öğrenciye uygun amaçlar belirlemelidir (Jordan, Lindsay ve Stanovich, 1997, s. 84). Örneğin, yetersizlikten etkilenen öğrenci beş dakikada iki toplama işlemi yapabiliyorsa uzun dönemli amaçlarda akranlarının düzeyine erişebilmesi için her hafta yapılacak etkinlikler aşamalı olarak artırılır ve esas amaca göre kısa dönemli amaçlar yazılarak uyarlamalar yapılabilir (Ataman, 2012, s. 184). Ayrıca sınıf öğretmenleri, özel
gereksinimli öğrencinin tercihleri ve ilgileriyle öğrenme motivasyonunu sağlama açısından amaçları açıkça belirtmelidir (Lee ve diğ., 2006, s. 207).
Öğretim öncesi düzenlemelerde kaynaştırmayı başarıya ulaştıracak en önemli aşamalardan biri de özel gereksinimli öğrencinin seviyesine uygun öğretim yöntemi ve materyal seçimidir. Öğretimsel materyaller özel gereksinimli öğrencinin öğrenmesine engel teşkil ediyorsa sınıf öğretmeni bununla ilgili olarak bazı düzenlemeler yapabilir. Çünkü öğretim materyalleri destekleyici unsurlardır (Sucuoğlu ve Kargın, 2010, s. 203- 204). Öğrencinin engel türü ile materyalin çeşidi arasında doğrudan bağlantı vardır. Hem ders kitapları hem de öğretmenin hazırlamış olduğu ders araç-gereçleri biçim ve içerik olarak düzenlenmeli, mümkün olduğunca da birçok duyu organına hitap eden bir sunuş yakalanmalıdır (Güzel-Özmen, 2003, s. 82). Öğretim yöntemlerinin düzenleme hususunda ise kaynaştırma öğrencilerinin ihtiyaçları ve sunulacak konunun özelliğine göre farklı öğretim yöntemlerinin seçilmesi ve hangi konuda hangi yöntemin etkili çalıştığına karar verilmesi gerekmektedir (Sucuoğlu ve Kargın, 2010, s. 211). Keel, Dangel ve Owens’a (1999) göre yöntem seçimde sınıfa uygun yöntemin ne olduğu, öğretmenin zamanı, öğretmenin yöntemi uygulama becerisi ve diğer öğrenciler üzerinde herhangi bir olumsuz etkisinin olup olmadığı etkilidir (s. 1).
Öğretim öncesi düzenlemelerde fiziksel ve öğretimsel ortamların düzenlemesi de kaynaştırma öğrencisinin başarısını artırmada önemsenmelidir çünkü öğrenme fiziksel bir ortamda gerçekleşmektedir (Sucuoğlu ve Kargın, 2010, s. 187). Sınıfta oturma düzeni, sınıf mevcudu, ses, ışık, sınıfın büyüklüğü, diğer materyal ve mobilyalar öğrenmeyi doğrudan etkileyebilmektedir (Lewis ve Doorlag, 1999). Öğretimsel ortamların düzenlenmesinde öğretmen, öğretim amaçlarına ve öğrenci özelliklerine göre uygun bir ortam hazırlayabilmelidir. Bunun için öğretmen tüm sınıf, küçük gruplar (aynı düzeyde veya farklı öğrenme düzeyindeki öğrenciler), işbirlikli öğrenme ortamları, akran eğitimi veya bire-bir öğretim şeklinde öğretimsel olarak sınıf ortamını düzenleyebilir (Güzel-Özmen, 2003, s. 83).
2.1.5.2. Öğretim sürecinde yapılan öğretimsel düzenlemeler. Öğretim öncesinde
yapılan düzenlemelerin ardından öğretim sırasında yapılan düzenlemeler, öğretmenin öğretim sürecinde, kısacası uygulama esnasında neler yaptığıyla ilgili süreci açıklamaktadır. Bu aşamada kaynaştırma öğrenicisine öğretilecek konunun nasıl sunulacağı (öğrenciyi hazırlama, öğrencinin dikkatini çekme, önceki bilgilerin hatırlatılması, konunun sunumu, kontrol ve uygulama yapma vs.), ne gibi dönüt ve
düzeltmelerde bulunulacağı esas oluşturmaktadır (Güzel-Özmen, 2003, s. 88-98; Lewis ve Doorlag, 1999, s. 109-112).
Öğretim sırasında öğretilecek herhangi bir bilgi için öncelikle özel gereksinimli öğrencinin ilgili konuya dikkati çekilmelidir. Dikkat çekme için sözel ya da sözel olmayan çeşitli ipuçları, görseller vb. kullanılabilir (Ataman, 2012, s. 186). Ayrıca öğrenilecek konu hakkında öğrenciye kısa bir bilgi, açıklama veya kazanım belirtilerek dikkati sürdürme ve güdüleme çalışmalarıyla ile derse giriş yapılabilir (Özmen, 2012a). Öğretmen konuya etkili bir girişin ardından sunumu yapılacak konunun mümkün olduğu kadar önceki konularla bağlantısını kurmayı sağlayabilmek için grafik, şema, resim, sözel açıklamalar vb. örgütleyicilerden yararlanabilir (Güzel-Özmen, 2003, s. 89). Öğretmen, kaynaştırma öğrencisi için sunulacak konuyu basamak basamak yapılandırmalı, oldukça net ve akıcı bir dil kullanmalı, mümkün olduğunca zengin materyal çeşitleri ve örnekler işe koşmalı, öğrencinin de tekrar ve uygulamalar yapmasına izin vermelidir (Ataman, 2012, s. 186-197; Güzel-Özmen, 2003, s. 95-97).
Kaynaştırma öğrencisine sunum yaparken mümkün olduğunca dönüt, düzeltme ve pekiştirmelerde bulunmak öğretimin etkililiğini artıracaktır. Böylece öğrenci doğru bildiğinde pekiştirilirse derse karşı ilgisi de artacaktır. Yanlış veya eksik cevap verdiğinde öğretmen bununla ilgili olarak da gerekli dönüt ve düzeltmeleri yapmazsa öğrenci verdiği cevabı doğru sanacak veya neyi ne kadar öğrendiğiyle ilgili verimli bir süreç yaşayamayacaktır. Öğrenmenin kalıcı olması için pekiştirmeler, eksik veya yanlış cevaplar içinse düzeltmeler işe koşulmalıdır. Böylelikle öğretmen, konuyu basitleştirerek, ipuçları vererek, konuyu tekrar ederek vb. şekillerde süreci yeniden plânlayabilecektir (Güzel- Özmen, 2003, s. 98)
2.1.5.3. Öğretim süreci sonunda yapılan öğretimsel düzenlemeler. Öğretmenin
öğretim süreci sonunda kaynaştırma öğrencisi için belirlediği amaç ve kazanımları ne kadar gerçekleştirdiğiyle ilgili süreci gözden geçirmesi gerekmektedir. Bu değerlendirme işleminde amaç ve kazanımların gerçekleştirilemediği durumlarda süreç içerisinde ilgili kısmın yeniden öğrencinin özelliklerine göre düzenlenmesi, konunun en baştan farklı şekillerde ele alınması, farklı-yöntem teknikler kullanılarak konunun yinelenmesi şeklinde yeniden yapılandırılabilen bir durum söz konusudur (Lewis ve Doorlag, 1999, s. 109).
Değerlendirme aşaması öğrencinin kazanımlarının kalıcı olup olmadığı, genelleme yapma noktasındaki durumunu açığa çıkarmaktadır. Bunun için çok çeşitli değerlendirme araçları kullanılabilir (gözlem formları, derecelendirme ölçekleri, sınavlar, beceri
analizleri, ürün dosyaları vb.). Sınav şeklinde yapılan değerlendirmelerde de kaynaştırma öğrencisi için düzenleme yapılması gerekebilir. Bunun için de sınavla ilgili gerekli açıklamalar yapılmalı, gerekirse ek süre tanınmalı, okuma-yazma problemi olanlar için kısa cevaplı veya çoktan seçmeli sorular hazırlanmalıdır (Özmen, 2012b).
Öğretilen konunun sonunda yapılan değerlendirme haricinde de öğretmen, konunun genellenebilmesi için ara ara tekrar yapmalı veya yeni öğretilecek konu için ilişkili konularda ön bilgileri hatırlatma yoluna giderek izleme ve genelleme değerlendirmesi de yapmalıdır (Güzel-Özmen, 2003, s. 99)